3. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am warchod treftadaeth ddiwydiannol yng Nghaerffili? OAQ54541

Diolch yn fawr iawn. Mae gan Gaerffili dreftadaeth ddiwydiannol bwysig iawn—yn wir, treftadaeth adeiledig bwysig iawn yn gyffredinol. Ac i mi, mae'r strwythurau a'r safleoedd diwydiannol—dros 40 ohonynt—yn yr awdurdod sydd wedi'u dynodi'n adeiladau rhestredig a henebion cofrestredig yn dangos bod y gorffennol diwydiannol yn cynnig ffordd o ddeall o ble y daethom fel pobl. Ac mae'n rhaid i ni ddangos mwy fyth o barch atynt, yn fy marn i, na chastell hynod Caerffili ei hun.

Cytunaf yn llwyr â hynny. Nid yw hyn yn ymwneud â'r castell yng Nghaerffili yn unig; mae'n ymwneud â safleoedd eraill yn ogystal. Ac rydym yn croesawu’r £900,000 o gyllid ar gyfer parc Penallta, a gymeradwywyd gan y Dirprwy Weinidog sy’n eistedd wrth eich ymyl, ac rydym yn ddiolchgar am hynny. Ond gyferbyn â'r safle hwnnw mae pwll glo Penallta, ac mae’r olwyn weindio a baddonau'r pwll yno yn atgof hanesyddol o’r gorffennol hwnnw, ond maent hefyd yn dechrau mynd yn ddolur llygad, o amgylch baddonau’r pwll ac o amgylch yr olwyn weindio. Nid ydynt wedi'u cynnwys mewn pecynnau cymorth am eu bod yn eiddo preifat. A’r hyn a fyddai’n syniad defnyddiol iawn, yn fy marn i, yw pe gallai tasglu’r Cymoedd ddod â Llywodraeth Cymru, yr awdurdod lleol a pherchnogion yr olwyn weindio a baddonau'r pwll at ei gilydd i drafod dyfodol y safleoedd o ddiddordeb hanesyddol hyn. Mae'n her anodd, ond rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â'r Dirprwy Weinidog, a'i gyd-Aelodau os oes angen, i drafod beth arall y gallwn ei wneud yno. A wnewch chi ymrwymo i weithio ar draws eich portffolios i gyflawni hynny, a chael cyfarfod ym Mhenallta i drafod hyn o bosibl hyd yn oed?

Wel, fe fyddwch yn gwybod, Hefin, fod caniatâd eisoes wedi'i roi ar gyfer defnydd preswyl ar y safle hwnnw. Ac yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili a'r datblygwr preifat yn cael trafodaethau parhaus am ddyfodol y safle. Fodd bynnag, mae’r Gweinidog perthnasol, sy'n eistedd wrth fy ymyl, wedi clywed yr hyn sydd newydd gael ei ddweud. Mae parc rhanbarthol y Cymoedd yn cynnwys Parc Penallta fel porth darganfod, ac mae'n rhaid ystyried y dynodiadau hyn, p'un a ydynt mewn ardaloedd treftadaeth ddiwydiannol neu dreftadaeth tirwedd, yn rhywbeth mwy na dynodiad yn unig; mae'n rhaid iddynt gael polisi clir i'w llywio o ran eu cadwraeth eu hunain. Rwy'n hyderus y bydd y £900,000, y gwnaethoch ei groesawu'n ddiolchgar ar gyfer y ganolfan ymwelwyr newydd a'r rhaglen o weithgareddau cymunedol ar y safle hwnnw, yn arwain at hynny.

Ddirprwy Weinidog, mae ardaloedd fel Caerffili, fel y dywedwch, yn gyfoethog iawn o ran eu treftadaeth ddiwydiannol, a chredaf, yn yr holl rannau diwydiannol hynny o Gymru, fod treftadaeth ddiwydiannol yn aml yn nwylo grwpiau lleol, a chynghorau lleol, yn amlwg. Sylwais yn ddiweddar ar Grŵp Treftadaeth Cwm Aber a'r hyn y maent wedi'i wneud yn y gorffennol i godi ymwybyddiaeth o drychineb Senghennydd a chadw'r atgof am hynny'n fyw drwy arddangosfeydd lleol ac ati. Ond mae arddangosfeydd, cofnodion, ffotograffau, deunydd addysg, cofebion, celf gyhoeddus a llwybrau cerdded i gyd yn hanfodol wrth gadw ein cof fel rhywbeth byw o'n gorffennol. A gobeithiaf eich bod yn gweithio gyda'r cynghorau i sicrhau bod gan y grwpiau hyn o bobl sy'n dod at ei gilydd y lefel honno o arbenigedd, efallai, i gynnal gwefannau ac ati, ond hefyd arwyddion, celf gyhoeddus—mae'r pethau hyn yn agored i fenter leol, oherwydd mewn gwirionedd, maent yn cynhyrchu enghreifftiau rhagorol o sut i ofalu am ein treftadaeth.

Diolch yn fawr iawn am hynny, David. Rwyf wedi treulio peth amser yn ymweld, yn benodol, â'r amgueddfeydd lleol, a'r hyn rwy'n annog cymdeithasau a grwpiau gwirfoddol sy'n poeni naill ai am y dreftadaeth adeiledig neu unrhyw agwedd arall ar yr amgylchedd neu ein cof diwydiannol i'w wneud yw gweithio'n agos gyda'n hamgueddfeydd lleol a hefyd gyda'r amgueddfa genedlaethol ei hun, oherwydd yn amlwg, ceir arbenigedd yno y gellir ei ddarparu bob amser i gynorthwyo cymdeithasau lleol gyda'u gweithgareddau cadwraeth. Ond os oes gennych unrhyw enghreifftiau penodol yn eich rhanbarth chi, rhanbarth y gwn ei fod yn llawn treftadaeth o'r math hwn, buaswn yn ddiolchgar iawn pe gallech dynnu ein sylw atynt, os ydych yn teimlo bod diffyg cefnogaeth yma i fentrau gwirfoddol lleol.