2. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda'r Gweinidog Iechyd a Gofal Cymdeithasol ynghylch gwella'r cymorth i'r rhai sy'n dioddef profedigaeth ar ôl hunanladdiad yng Nghymru ? OAQ54616

Diolchaf i Lynne Neagle am y cwestiwn yna, Llywydd. Mae trafodaethau rheolaidd yn cael eu cynnal rhyngof i a'r Gweinidog ar amrywiaeth eang o faterion iechyd a gwasanaethau cymdeithasol. Mae'r trafodaethau hyn wedi cynnwys cymorth i'r rhai sydd wedi dioddef profedigaeth trwy hunanladdiad yng Nghymru.

Diolch, Prif Weinidog. Cynhaliwyd cyfarfod sylweddol cyntaf y grŵp trawsbleidiol newydd ar atal hunanladdiad gennym yn ddiweddar, gan ganolbwyntio ar brofedigaeth yn sgil hunanladdiad. Cawsom gyflwyniad grymus iawn gan Angela Samata, ar sut y datblygwyd, gan weithio gyda'r rhai sydd wedi dioddef profedigaeth yn sgil hunanladdiad, amrywiaeth o brosiectau arloesol yn Lloegr, i gefnogi'r rhai sydd wedi dioddef profedigaeth trwy hunanladdiad ac i atal hunanladdiadau pellach. Yn ei hymateb i adroddiad 'Busnes Pawb' y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, ymrwymodd Llywodraeth Cymru i gynnal adolygiad brys o'r llwybr ôl-ofal sydd ar waith yn Lloegr erbyn hyn, er mwyn ei addasu ar gyfer Cymru. O ystyried ein bod ni'n gwybod bod profedigaeth drwy hunanladdiad yn ffactor risg mawr ar gyfer marw drwy hunanladdiad, a bod ôl-ofal, felly, yn ataliad, pryd y gallwn ni ddisgwyl i lwybr o'r fath fod ar waith yng Nghymru, ac a wnewch chi sicrhau bod profiad byw yn cael ei gymryd i ystyriaeth yn llawn yn ei ddatblygiad?

A gaf i ddiolch i Lynne Neagle am y cwestiwn atodol yna, a chroesawu ffurfio'r grŵp trawsbleidiol ar y pwnc pwysig iawn hwn? Mae hi'n iawn i ddweud ein bod ni wedi ymrwymo i ddatblygu llwybr profedigaeth ôl-ofal cenedlaethol yma yng Nghymru. A bydd hyn yn flaenoriaeth allweddol i'r arweinydd cenedlaethol newydd ar atal hunanladdiad, a'r tri gweithiwr rhanbarthol a fydd yn eistedd ochr yn ochr â'r arweinydd cenedlaethol, i wneud yn siŵr ein bod ni'n gallu datblygu system nad yw'r cymorth sydd eisoes ar gael i bobl sy'n dioddef profedigaeth drwy hunanladdiad ar gael iddyn nhw yn oddefol ac nad yw hynny'n dibynnu arnyn nhw i fynd allan i ddod o hyd i'r cymorth sydd ar gael, ond bod y cymorth sydd ar gael yn cael ei drefnu mewn modd sy'n sicrhau bod y cymorth hwnnw ar gael yn weithredol i bobl sy'n eu canfod eu hunain yn y sefyllfa hon, ac yn canfod ei ffordd atyn nhw nid unwaith, ond dro ar ôl tro dros y cyfnod y bydd profedigaeth yn digwydd. Oherwydd rydym ni'n gwybod nad yw pobl sydd yn y sefyllfa ofnadwy honno o ddioddef profedigaeth drwy hunanladdiad yn aml ddim mewn sefyllfa eu hunain i gymryd y cam cyntaf i gael y cymorth sydd ei angen arnyn nhw. A hyd yn oed weithiau pan ddaw cymorth iddyn nhw, efallai mai dyna'r adeg anghywir—efallai nad dyma'r adeg pan eu bod yn gallu manteisio ar y cymorth a gynigir. Felly, mae angen llwybr ôl-ofal arnom ni sy'n weithredol o ran mynd â'r cymorth hwnnw i'r unigolion hynny a gwneud yn siŵr eu bod nhw'n ymwybodol o'r hyn sydd ar gael iddyn nhw, a bod cymryd y cymorth hwnnw'n cael ei wneud mor hawdd â phosibl. A dangosir hynny'n berffaith yn y pwynt olaf a wnaeth Lynne Neagle—bod y ffordd honno o wneud pethau yn deillio'n uniongyrchol o brofiad byw pobl sydd wedi canfod eu hunain yn y sefyllfa ofnadwy hon. Ac rydym ni'n lwcus eu bod nhw wedi bod yn barod i gyfrannu'r profiad hwnnw i ni yng Nghymru, i helpu gyda datblygiad y llwybr profedigaeth ôl-ofal.

Bythefnos yn ôl, fel Cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar angladdau a phrofedigaeth, cefais gyfarfod â Rhian Mannings, sef sylfaenydd a phrif weithredwr yr elusen Cymru gyfan 2 Wish Upon a Star, i drafod eu gwaith yn darparu cymorth profedigaeth hanfodol i deuluoedd sydd wedi colli plentyn neu oedolyn ifanc 25 oed ac iau yn sydyn ac yn drawmatig, a all fod yn sgil hunanladdiad, neu drwy ddamwain neu salwch. Fel y dywedodd hi, marwolaeth sydyn yw'r farwolaeth yr anghofir amdani yng Nghymru. Ac er eu bod nhw wedi dod yn wasanaeth statudol, i bob pwrpas, yng Nghymru, gan weithio gyda phob bwrdd iechyd, pob heddlu, nid ydyn nhw'n derbyn unrhyw gymorth statudol o gwbl, ac yn gorfod codi pob ceiniog eu hunain. Dywedodd hi eu bod nhw'n lleihau pwysau ar dimau iechyd meddwl, gan helpu i fynd i'r afael â thrawma annisgwyl marwolaeth a cholled na ellir eu rhagweld. Sut, felly, ydych chi'n ymateb i'w datganiad bod angen, felly, i'w gwasanaethau fod yn hysbys iawn, gan fabwysiadu dull amlasiantaeth, i sicrhau y gellir darparu'r cymorth hwn ledled Cymru ac y gellir lleihau'r canlyniadau hirdymor difrifol i'r goroeswyr?

Wel, ymatebaf yn gyntaf oll drwy ddweud pa mor ffodus yr ydym ni yng Nghymru, Llywydd, i gael grwpiau fel 2 Wish Upon a Star, sefydliadau fel Sands, a Bliss, y mae pob un ohonyn nhw yn manteisio ar ymdrechion enfawr gwirfoddolwyr i roi cymorth i deuluoedd sy'n canfod eu hunain yn y sefyllfaoedd hynod ofidus hynny. Dim ond ychydig wythnosau yn ôl, Llywydd, y cynhaliwyd Wythnos Ymwybyddiaeth Colli Babanod, a chawsom y digwyddiad blynyddol yr wyf i wedi cael y fraint o'i noddi dros nifer o flynyddoedd bellach, pryd yr oedd nifer o Aelodau Cynulliad, o bob rhan o'r Siambr, yn bresennol yn adeilad y Pierhead, lle'r oeddem ni'n gallu cyfarfod yn uniongyrchol â phobl o'r gwasanaethau hynny, ond hefyd pobl a oedd wedi colli plentyn yn gynnar iawn ym mywyd y plentyn hwnnw, a oedd yn dioddef loes nad yw byth yn diflannu, a'r angen am y cyfle i siarad â phobl eraill sydd wedi cael yr un profiad eu hunain, i gael y cymorth arbenigol y gall 2 Wish Upon a Star a sefydliadau eraill ei ddarparu, ac roedd hyn yn rhan flaenllaw iawn o'r digwyddiad a gynhaliwyd yn adeilad y Pierhead. Felly, rwy'n cymeradwyo'n llwyr y gwaith y maen nhw'n ei wneud. Gwn fod y gwasanaeth iechyd yng Nghymru eisiau gweithio'n ofalus law yn llaw â nhw, ond byth i gymryd lle'r cynhwysyn ychwanegol sy'n dod gyda phobl sydd wedi cael y profiad hwnnw eu hunain, gan geisio sicrhau bod hynny ar gael i eraill a'u helpu drwy brofiad y maen nhw eu hunain wedi gorfod ei fyw, weithiau ar eu pennau eu hunain.