3. Pa drafodaethau y mae’r Prif Weinidog wedi’u cael gyda Llywodraeth y DU ar y goblygiadau i Gymru yn dilyn ymddiswyddiad Ysgrifennydd Gwladol Cymru? 361

Nid ydym wedi cael unrhyw drafodaethau o'r fath.

Rwyf wedi ffieiddio at ddigwyddiadau'r wythnos diwethaf yn ymwneud â Ross England. Dylai ei ymgais i rwystro'r system gyfiawnder fod wedi ysgogi condemniad eang a chamau disgyblu ar unwaith gan arweinwyr y Torïaid Cymreig. Yn hytrach, arweiniodd at ddyrchafiad Ross England fel ymgeisydd mewn sedd darged yn y Cynulliad. Ni ddylem anghofio bod yna fenyw wrth wraidd y stori hon a fydd yn gorfod byw gyda'r hyn a wnaed iddi am weddill ei hoes. Nid oes unrhyw ffordd y dylai fod wedi gorfod dioddef ail achos o gwbl.

Mae'r digwyddiad wedi achosi i Ysgrifennydd Gwladol Torïaidd Cymru golli ei swydd yn y Cabinet. Os oedd yn gwybod am y digwyddiad hwn, fel yr awgrymir mewn e-bost gan gynghorydd arbennig, mae'n rhaid iddo sefyll i lawr fel ymgeisydd yn yr etholiad nesaf hwn. Nid yw unrhyw un sy'n lleihau neu'n esgusodi methiant achos o drais yn addas i gael swydd gyhoeddus. Os profir bod uwch ffigurau Torïaidd yn y blaid yng Nghymru a Lloegr yn gwybod am yr helynt ofnadwy hwn, ond heb wneud dim, mae'n rhaid iddynt hwythau hefyd roi ystyriaeth ddifrifol i'w dyfodol yn eu swyddi.

A ydych yn cytuno â mi fod Alun Cairns yn anaddas ar gyfer gwneud swydd gyhoeddus ac y dylai unrhyw ymchwiliad gynnwys unigolion eraill o fewn y Blaid Dorïaidd a wyddai am fethiant achos trais Ross England? Ac a fyddwch hefyd yn cyflwyno sylwadau i Lywodraeth y DU pan fydd enw Ysgrifennydd Gwladol Cymru newydd yn cael ei gyhoeddi i fynnu eu bod yn penodi rhywun sy'n gwybod beth sydd ei angen ar ein gwlad? Tra bo'r swydd anacronistig hon yn bodoli, ni allwn fforddio llais arall i Lywodraeth y DU yng Nghymru yn lle'r hyn sydd ei angen: llais cryf i Gymru o fewn Llywodraeth y DU.

Wel, Ddirprwy Lywydd, rwy'n llwyr rannu ffieidd-dod Leanne Wood at yr hyn a ddigwyddodd gyda'r achos a'r modd y cafodd ei drin gan y Blaid Geidwadol, ac mae Leanne, wrth gwrs, yn ein hatgoffa, a hynny'n bwysig iawn, fod yna fenyw y tu ôl i hyn i gyd sydd wedi cael ei heffeithio gan yr hyn a ddigwyddodd, ac yn amlwg, byddai gorfod ymdopi â'r sefyllfa bresennol yn peri gofid mawr, felly rwy'n credu, yn yr holl drafodaethau hyn, y dylem gofio'n bennaf am y fenyw, y dioddefwr.

Rwyf am ddweud fy mod yn cytuno â sylwadau Jeremy Corbyn ar y mater, ac fe ddywedodd, er bod gan Alun Cairns hawl gyfreithlon i sefyll, a oes ganddo hawl foesol i sefyll fel ymgeisydd?

Aiff ymlaen i ddweud:

Os yw'n ymddiswyddo fel Gweinidog oherwydd y rhan a chwaraeodd buaswn wedi meddwl mai'r peth lleiaf y gall y Blaid Geidwadol ei wneud yw peidio â'i gynnig fel ymgeisydd yn yr etholiad nesaf. 

Ac wrth gwrs, mae Leanne yn iawn eto i ddweud ein bod angen Ysgrifennydd Gwladol sy'n deall Cymru, ac edrychaf ymlaen yn fawr at gael Ysgrifennydd Gwladol newydd, ar ôl yr etholiad cyffredinol, sy'n canolbwyntio ar fuddiannau Cymru yn hytrach na buddiannau'r Blaid Geidwadol. Ac yn amlwg, nid yw'n beth da ein bod mewn sefyllfa nawr lle mai'r unig Weinidog sydd ar ôl yn Swyddfa Cymru yw'r cyn AS dros Torbay a fyddai'n debygol o fod yn gyfyngedig ei wybodaeth am y materion sy'n effeithio arnom yma yng Nghymru, credaf ei bod yn deg dweud.

Fel rwyf wedi'i egluro yn fy sylwadau yn gynharach heddiw, credaf fod Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn iawn i ymddiswyddo o'i rôl, o ystyried yr amgylchiadau. Ac rwyf hefyd wedi dweud yn gwbl glir heddiw fy mod yn credu bod yr achos hwn wedi bod yn frawychus, ac rwy'n cydymdeimlo'n fawr â'r unigolyn dan sylw.

Nawr, fel y gŵyr y Gweinidog, o gofio'r ymddiswyddiad heddiw, cynhelir ymchwiliad o dan god gweinidogion Llywodraeth y DU, a bydd yr ymchwiliad hwnnw'n mynd rhagddo nawr, ac rwy'n cytuno'n llwyr â hynny. Ac mae'n bwysig ein bod yn cynnal y safonau uchaf posibl fel gwleidyddion yn ein holl sefydliadau seneddol, gan gynnwys y lle hwn.

Felly, a all y Gweinidog ddweud wrthym beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod ei chod gweinidogol ei hun mor effeithiol â phosibl fel y gall y cyhoedd gael hyder ym mhob un o'n sefydliadau seneddol, ac ym mhob un o sefydliadau'r Weithrediaeth, i wneud yn siŵr bod y cod hwnnw mor gadarn â phosibl?

Diolch i Paul Davies am ei sylwadau, ac rwy'n gyfarwydd â'r datganiad a gyhoeddodd yn gynharach heddiw, er fy mod yn teimlo ei fod wythnos yn hwyr yn dod o bosibl. Ond fe ddywedaf fod Llywodraeth Cymru yn adolygu cod y gweinidogion yn rheolaidd, a phan fydd angen gwneud ychwanegiadau ato, cânt eu gwneud. Felly, mae Gweinidogion yn cael copïau o god y gweinidogion yn rheolaidd, ac mae'n rhaid i ni eu mabwysiadu'n llwyr a sicrhau ein bod, bob amser, yn cydymffurfio â'r hyn sydd wedi'i nodi yng nghod y gweinidogion.

Un o'r effeithiau y gallai ymddiswyddiad Alun Cairns fel Ysgrifennydd Gwladol eu cael yw anfon neges glir a sylweddol at fenywod sy'n ystyried adrodd am drais y gellid defnyddio eu trawma drwy ymddangosiad llys i'w difrïo ac y gallai'r achos fethu, sef yn union yr hyn a ddigwyddodd yn yr achos hwn.

Ar adeg pan fo pob un ohonom yn gwybod bod cyfradd yr achosion trais sy'n llwyddiannus yn eithriadol o isel eisoes yn y DU ac yng Nghymru, credaf fod y niwed y gall yr achos amlwg iawn hwn ei wneud i leihau unrhyw bosibilrwydd y bydd menywod yn dymuno rhoi eu hunain drwy hyn yn fawr iawn. Hoffwn alw ar Alun Cairns i wneud y peth iawn yn yr achos hwn, oherwydd fe gefnogodd rywun gan wybod yn iawn, mae'n ymddangos, am yr hyn a wnaeth yr unigolyn hwnnw, a gwneud i'r fenyw honno ddioddef ail achos. Os nad yw un treial yn ddigon, mae dau achos yn erchyll.

Ac mae perygl gwirioneddol yma—ac rwy'n annog pawb i fod yn ofalus iawn yn yr hyn y maent yn ei wneud—o ddatgelu pwy yw'r dioddefwr, oherwydd dyna yw fy ofn yn hyn i gyd erbyn hyn, y gallai hynny ddigwydd rywsut. Rhaid i ni sicrhau'n bendant na fydd hynny'n digwydd. Felly, nid yw gwneud y peth iawn o ran ildio swydd y gallai fod wedi'i chael neu beidio mewn ychydig wythnosau yn fy modloni'n llwyr, ac rwy'n siŵr na fydd yn bodloni'r holl fenywod eraill hynny. Pe bai am wneud y peth iawn, byddai Alun Cairns, am ei rôl yn hyn, yn rhoi'r gorau i'w sedd, oherwydd yn fy marn i, nid yw'n gymwys i gynrychioli neb bellach mewn swydd gyhoeddus. A allwch chi ddychmygu sut y bydd yn ymdrin ag achosion o anghyfiawnder y gallai eu hwynebu yn y dyfodol? A allwch chi ddychmygu y byddai unrhyw fenyw ym Mro Morgannwg, a gynrychiolir ganddo, am fynd yn agos ato ef neu ei blaid ar hyn o bryd? Felly, os yw'r Torïaid—ac rwy'n credu'r hyn a ddywedodd Paul Davies ac rwy'n ei dderbyn yn llwyr—ond os yw'r Torïaid am ddweud eu bod yn malio mewn gwirionedd, ac rwy'n sôn am y Torïaid yn y DU a'u prif swyddfa, mae'n rhaid iddo fynd. Dyna'r unig ffordd ymlaen, oherwydd, yn anffodus, mae'r hyn y mae'n ei wneud yn niweidio'i holl gydweithwyr yn ogystal.

Diolch i Joyce Watson am y sylwadau hynny, ac mae'r hyn a ddywed yn adleisio geiriau Christina Rees, wrth gwrs, a ddywedodd

Nid yw'r ffaith bod Alun Cairns wedi camu i lawr fel Ysgrifennydd Gwladol yn ddiwedd ar y mater o bell ffordd, ac mae'n gam hanner ffordd gwael na fydd yn twyllo neb.

Ac mae'n mynd yn ei blaen i ddweud

Nid yw wedi egluro ei ymddygiad o hyd ac nid yw wedi mynd i'r afael â'r materion difrifol a godwyd gan y negeseuon e-bost a ddatgelwyd ddoe.

A dylai wneud y peth iawn—ymddiheuro, ac ymddiswyddo fel ymgeisydd.

Ond credaf mai'r pwynt pwysicaf a gododd Joyce Watson heddiw yw pwysigrwydd sicrhau bod gan fenywod hyder i adrodd ac i roi gwybod am bethau sydd wedi digwydd iddynt, er mwyn sicrhau bod cymorth ar gael i'r menywod hynny, ac i sicrhau hefyd y gall y menywod dan sylw fod yn hyderus bob amser y perchir eu cyfrinachedd bob amser.

Yn olaf, Alun Davies.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Ddirprwy Lywydd. A gaf fi gysylltu fy hun â sylwadau Leanne Wood a Joyce Watson yn y sesiwn gwestiynau hon? Mae'r holl fater, sydd wedi bod yn destun dadl gyhoeddus yn ystod yr wythnos diwethaf, wedi datgelu rhai materion difrifol iawn, nid yn unig o ran ymddygiad unigolyn, ond o ran rôl yr Ysgrifennydd Gwladol. Rwy'n gobeithio y byddwn ni a Llywodraeth Cymru yn gallu mynd ar drywydd materion, nid yn unig er mwyn diogelu'r dioddefwr yn hyn, ond hefyd i sicrhau, lle bynnag y mae gennym ddylanwad i wneud hyn—rwy'n falch o weld bod y Cwnsler Cyffredinol yn ei sedd y prynhawn yma—ein bod yn diogelu'r system llysoedd yng Nghymru, er mwyn sicrhau bod menywod yn teimlo y gallant roi gwybod am yr achosion hyn.

Ond mae hyn hefyd yn codi materion arwyddocaol ynglŷn â rôl yr Ysgrifennydd Gwladol, ac rwy'n credu, ers rhai blynyddoedd, fod llawer ohonom wedi teimlo bod rôl yr Ysgrifennydd Gwladol yn anacroniaeth yn y Deyrnas Unedig fel y mae. Mae llawer ohonom wedi teimlo, ac yn benodol, rwy'n siarad o fy mhrofiad i mewn Llywodraeth, nad oes diben i Swyddfa Cymru na swydd yr Ysgrifennydd Gwladol mwyach.

Weinidog Cyllid, efallai nad ydych yn ymwybodol o hyn, ond treuliodd gwrandawiad yn ddiweddar gan y pwyllgor materion allanol awr a hanner yn trafod y berthynas rhwng Llywodraethau'r Deyrnas Unedig gyda Michael Gove ychydig cyn y toriad, ac yn yr awr a hanner honno, ni soniodd Michael Gove nac unrhyw aelod o'r pwyllgor hwnnw am Swyddfa Cymru. Rwy'n credu bod hynny'n dweud cyfrolau am y modd y mae Swyddfa Cymru yn cael ei chydnabod yn y Deyrnas Unedig heddiw. Mae'n bryd inni sefydlu peirianwaith rhynglywodraethol sy'n sicrhau y gall holl Lywodraethau'r Deyrnas Unedig weithio gyda'i gilydd er lles pob un ohonom yn y Deyrnas Unedig, ac rwy'n gobeithio, os daw unrhyw beth o'r busnes truenus hwn, y bydd hynny'n un peth, o leiaf, i ddod o hyn, ac rwy'n gobeithio y gall Llywodraeth Cymru fynd ar drywydd hynny.

Diolch i Alun Davies am godi'r mater penodol hwnnw, ac wrth gwrs, yn ddiweddar mae Prif Weinidog Cymru wedi nodi ei weledigaeth, os mynnwch, ar gyfer y berthynas rynglywodraethol rhwng gwledydd cyfansoddol y DU. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn fod y system honno o gysylltiadau'n seiliedig ar y peirianwaith a fydd yn gweddu orau i'n huchelgeisiau ar gyfer y ffordd y byddwn yn ymwneud â rhannau eraill o'r DU.

Diolch yn fawr iawn, Drefnydd.