Eitem 8 ar yr agenda y prynhawn yma yw Rheoliadau Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Isafbris Uned) (Cymru) 2019, a galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol i gynnig y cynnig hwnnw—Vaughan Gething.

Cynnig NDM7181 Rebecca Evans

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru; yn unol â Rheol Sefydlog 27.5:

1. Yn cymeradwyo bod y fersiwn ddrafft o Reoliadau Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Isafbris Uned) (Cymru) 2019 yn cael ei llunio yn unol â’r fersiwn ddrafft a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 15 Hydref 2019.   

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n hapus i gynnig y cynnig yn fy enw i heddiw, ac rwy'n falch o agor y ddadl hon a fydd, gobeithio, yn cymeradwyo Rheoliadau Iechyd y Cyhoedd (Isafbris am Alcohol) (Isafbris Uned) (Cymru) 2019. Os bydd yr Aelodau yn cytuno ar y Rheoliadau, bydd isafbris uned o 50c am uned o alcohol yn dod i rym o 2 Mawrth y flwyddyn nesaf.  

Fel y gwyddom ni yn sgil hynt y Bil, mae alcohol yn un o brif achosion marwolaeth a salwch yng Nghymru, a bydd cyflwyno isafbris uned yn gwneud cyfraniad pwysig i helpu i fynd i'r afael â'r risgiau iechyd sy'n gysylltiedig â goryfed alcohol. Yn 2018-19, cafodd bron 60,000 o bobl eu derbyn i'r ysbyty, y gellid eu priodoli i alcohol ac, yn 2018, roedd 535 o farwolaethau'n gysylltiedig ag alcohol. Rwy’n credu bod yr Aelodau ar draws y Siambr hon yn cytuno bod yn rhaid inni weithredu i leihau'r niferoedd hynny.

Effaith arfaethedig y ddeddfwriaeth hon yw mynd i'r afael â niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol, gan gynnwys derbyniadau i ysbytai y gellir eu priodoli i alcohol a marwolaethau sy'n gysylltiedig ag alcohol yng Nghymru, drwy leihau'r alcohol sy'n cael ei yfed gan bobl mewn ffordd beryglus a niweidiol, sy'n tueddu i yfed mwy o gynhyrchion alcohol cost isel ac sy'n cynnwys lefel uchel o alcohol. Felly, mae'n amcan â thargedau clir, yn amlwg. Y nod yw peidio â lleihau'r maint o alcohol sy'n cael ei yfed yn gyffredinol, na'i wneud yn rhy ddrud i bob categori o yfwyr. Mae'r ddeddfwriaeth hon yn rhan o raglen waith ehangach a pharhaus i fynd i'r afael â niwed sy'n gysylltiedig ag alcohol yma yng Nghymru. Ac rydym wedi nodi hynny yn ein cynllun cyflawni camddefnyddio sylweddau ar gyfer 2019 i 2022.  

Fodd bynnag, byddwn yn cyflwyno isafswm pris ar gyfer alcohol yng Nghymru ac yn ei gwneud yn drosedd cyflenwi alcohol o dan y pris hwnnw. Ac, unwaith eto, cafodd hynny ei gynnwys yn hynt y Bil, sef y Ddeddf erbyn hyn. Bydd isafswm pris yn pennu pris gwaelodol, sy'n golygu nad oes modd gwerthu alcohol na'i gyflenwi o dan y pris hwnnw. Ni fyddai'n codi pris pob diod, dim ond y rhai sy'n cael eu gwerthu neu eu cyflenwi ar hyn o bryd o dan unrhyw isafswm pris.

Rydym wedi cydweithio'n agos â manwerthwyr, y diwydiant alcohol, iechyd y cyhoedd a rhanddeiliaid camddefnyddio sylweddau wrth i'r ddeddfwriaeth hon gael ei datblygu, ac rydym wedi ymrwymo i barhau i wneud hyn ystod y cyfnod cyn gweithredu. A bydd hynny'n parhau i hyrwyddo amcanion y ddeddfwriaeth o ran iechyd y cyhoedd. Edrychaf i ymlaen at y ddadl a gofynnaf i'r Aelodau gytuno ar y Rheoliadau hyn.  

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad heddiw. Fel y dywedasoch chi eich hun, mae hyn yn rhan o raglen ehangach. Dyma'r elfen olaf wrth weithredu'r ddeddfwriaeth a basiwyd yn flaenorol, a bydd y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi'r Rheoliadau hyn yn dod i rym. Ond hoffwn i wneud cwpl o bwyntiau, oherwydd i ni, mae'n ymwneud â'r stori ehangach, a byddwn yn eich annog unwaith eto i fod yn hollol gadarn wrth gasglu data.

Gwyddom am lawer o bolisïau sydd wedi'u gweithredu. Mae rhai o'r data hyn wedi'u casglu'n llwyddiannus iawn, ond mae nifer sylweddol hefyd lle nad yw'r broses o gasglu'r data yn un dda iawn. Ychydig iawn o fesur a geir, does dim llawer o fonitro, does dim llawer o ddadansoddi effeithiolrwydd y polisi. Ac rydym i gyd yn cydnabod, a dylem ni gydnabod, na fydd y polisi hwn, sef isafbris uned o 50c, ond yn gweithio os bydd yn digwydd yn ei gyfanrwydd, os caiff ei gynnwys gyda phopeth arall.  

Hoffwn ichi hefyd ymgymryd unwaith eto i sicrhau bod darpariaeth ddigonol ar hyn o bryd ac yn y dyfodol ar gyfer gwasanaethau triniaeth a chymorth alcohol. Rwy'n sylweddoli eich bod wedi rhoi hyn yn eich cynllun camddefnyddio sylweddau, ac mae fy nghyd-Aelod, Mark Isherwood, yn siarad yn angerddol ar y pwnc hwn, ond ni chawsom ni na'r pwyllgor y dystiolaeth i ddweud bod digon o gefnogaeth ar hyn o bryd i bobl sy'n dioddef o gamddefnyddio alcohol, a hoffem gael y sicrwydd hwnnw, wrth symud ymlaen, y bydd hynny'n digwydd.

Mae'r Alban, wrth gwrs, eisoes ychydig yn bellach i lawr y llwybr na hyn. Mae Cymru a'r Alban yn gwbl arloesol yn y ddeddfwriaeth hon, a byddwn i'n eich annog i barhau i fonitro'r effeithiau wrth i'r ddeddfwriaeth hon gael ei rhoi ar waith ledled Cymru dros y pum mlynedd nesaf, fel y gallwn ni ddysgu ganddyn nhw, oherwydd maen nhw ychydig ymhellach ar y blaen i ni. Gobeithio, os profir bod hon yn ffordd lwyddiannus iawn o fynd i'r afael ag epidemig enfawr, y bydd gwledydd eraill yn ein dilyn, a dyna'r hyn y mae angen inni ei wneud—gosod y bar, cael y dystiolaeth i ddweud pam mae'n gweithio a sut mae'n gweithio, fel y gall eraill ddilyn.

Yn olaf, ac mae wedi bod yn destun pryder arbennig i mi o'r dystiolaeth yr ydym ni wedi'i chlywed, yw mater cyfnewid am rywbeth arall. Hoffwn i gael fy ngwir sicrhau y bydd gan Lywodraeth Cymru afael gadarn ar ddeall a oes cyfnewid am rywbeth arall yn digwydd ai peidio, oherwydd ni fyddem yn hoffi gweld pobl yn mynd o un caethiwed i'r llall. Diolch.    

Rwy'n hapus i godi i gefnogi'r ddeddfwriaeth hon ar isafswm pris alcohol, fel y'i gosodwyd ger ein bron. Yn amlwg, mae hon yn fenter iechyd cyhoeddus o bwys, fel yr amlinellodd y Gweinidog. Rydym wedi trafod o'r blaen, yn ystod hynt y Bil hwn drwy'r Senedd, amryw effeithiau uniongyrchol alcohol ar iechyd o ran clefydau'r afu a'r gweddill ond hefyd, yn amlwg, fel y byddem yn gwerthfawrogi, y dylanwadau ehangach yn y gymdeithas fel cynnydd mewn trais domestig,  cynnydd mewn troseddau ac anhrefn gyhoeddus, sy'n gysylltiedig â chyfraddau cynyddol o yfed alcohol cryf.

Yn amlwg, rydym wedi cael y dystiolaeth ddiweddar, fel y crybwyllwyd gan Angela Burns, fod y polisi hwn—polisi tebyg iawn, fel mae'n debyg—wedi'i weithredu yn yr Alban bellach, er gwaethaf oedi o bum mlynedd a achoswyd gan y diwydiannau diod mawr yno, sydd yn amlwg â diddordeb personol yn hyn, yn eu tyb nhw. Ond, yn amlwg, mae adroddiad a gynhyrchwyd gan yr Alban fis diwethaf yn dangos pa mor llwyddiannus y bu'r polisi isafswm pris alcohol yn yr Alban. Mae pobl yr Alban yn yfed llai o alcohol nawr. Pwy fyddai wedi meddwl? Mae pobl yr Alban yn yfed llai o alcohol—go brin y gallwn i gredu hynny, pan ddarllenais i hynny yn gyntaf oll yn y British Medical Journal fis diwethaf—ac mae hynny'n ymwneud â'r darn arloesol hwn o ddeddfwriaeth. Oherwydd, fel yr amlinellodd y Gweinidog, ac fel yr ydym ni wedi'i ddweud o'r blaen, mae'r ddeddfwriaeth hon yn targedu alcohol cryf yn benodol mewn pobl sy'n yfed yn beryglus, a dyna lle mae'n dangos y budd mwyaf hefyd.

Nawr, o ran fy unig bwynt i, mewn gwirionedd, o ran y pris o 50c yr uned, dyna'r pris a ddefnyddiwyd yn yr holl fodelu dros y blynyddoedd diwethaf. Mae'n ffigur a gafodd ei grybwyll ers sawl blwyddyn bellach. Derbyniaf fod y gwaith modelu y mae'r Llywodraeth hon wedi bod yn rhan ohono wedi edrych ar amrediad o brisiau, ond rydym wedi penderfynu ar 50c yr uned, sy'n iawn cyn belled ag y mae'n mynd am y tro ond, wrth gwrs, wrth i amser fynd yn ei flaen, bydd teimlad efallai fod angen i brisiau newid. Mae prisiau yn newid ac, yn amlwg, efallai y bydd angen i'r uned isafbris alcohol honno newid hefyd. Felly, o ran mai hwnnw yw'r pris a bennwyd nawr, a gaf i ofyn i'r Gweinidog pa gynlluniau sydd ganddo, neu pa strategaeth sydd ganddo ar waith, i ystyried beth ddylai'r pris hwnnw fod yn y dyfodol, neu a ydym ni'n mynd i gael 50c yr uned yn haearnaidd am byth, y byddwn i'n tybio y byddai angen ei addasu'n ddiweddarach?  

Ond, gyda'r ychydig sylwadau hynny, rydym ni'n gefnogol iawn i'r mesur gwerthfawr iechyd y cyhoedd hwn. Diolch yn fawr.      

Diolch. A gaf i alw ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn awr i ymateb?

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i Geidwadwyr Cymru a Phlaid Cymru am ddangos eu cefnogaeth heddiw i'r rheoliadau sydd wedi'u cyflwyno yn fy enw i.

Rwy'n fodlon ymdrin â nifer o'r pwyntiau a wnaed gan y ddau siaradwr. A bod yn deg, mae Angela Burns wedi codi materion yn gyson ynglŷn â gwerthuso ac effaith yn ystod hynt y Bil, fel yr oedd bryd hynny, yn ystod y craffu, ac rwy'n hapus i ail-ymgymryd â'r sicrwydd a roddwyd, o ran deall y data ar yr effaith ar ymddygiad defnyddwyr ac, yn wir, a oes unrhyw dueddiadau sy'n dod i'r amlwg ynglŷn â'r posibilrwydd o gyfnewid am rywbeth arall. Bu adroddiad yn ddiweddar sydd, unwaith eto, yn rhagdybio beth allai ddigwydd, yn hytrach na'r hyn sydd wedi digwydd mewn gwirionedd. O ystyried bod yr Alban flwyddyn o'n blaenau, os ydym ni'n mynd i weld tueddiadau yn y maes hwnnw, rydym ni'n debygol o'u gweld mewn amrywiaeth o feysydd, gan gynnwys y posibilrwydd o gyfnewid am rywbeth arall. Felly, rwy'n hapus i nodi hynny, nid yn unig yn ystod hynt y Bil, ond ers ei weithredu yn yr Alban hefyd, mae swyddogion yn y ddwy Lywodraeth yng Nghymru a'r Alban yn parhau i weithio mewn modd agored ac adeiladol iawn, ac mae hynny'n gryfder gwirioneddol yn y ffordd y mae ein timau iechyd cyhoeddus a'r ddwy Lywodraeth wedi gallu gweithio.

O ran y pwyntiau ar wasanaethau cefnogaeth a thriniaeth alcohol, fe fyddwch yn ymwybodol imi gadarnhau'n ddiweddar gynnydd o 10 y cant yn y cyllid sydd ar gael ar gyfer gwasanaethau rheng flaen. Rydym yn cydnabod bod angen parhau i adolygu'r ddarpariaeth yr ydym ni'n gallu ei gwneud o fewn ein cyllideb er mwyn deall lefel yr angen sy'n bodoli a pha mor effeithiol y mae'r gwasanaethau hynny. Mae hyn yn rhan o sgwrs ehangach am y dewisiadau yr ydym ni i gyd yn eu gwneud fel dinasyddion: faint rydym ni'n ei fwyta, faint rydym ni'n ei yfed, faint rydym ni'n symud. Mae'r rhain i gyd yn rhannau allweddol, ynghyd ag ysmygu, yn ein canlyniadau iechyd ein hunain, ond rydym yn cydnabod bod her sylweddol i ni o ran defnydd alcohol.

Ac o ran y pwynt ehangach y mae Dai Lloyd yn ei wneud am adolygu lefel isafswm pris uned, aethom drwy hyn eto wrth i'r Ddeddf fynd trwy'r Senedd, ac rwy'n gafodd ei ystyried dros y blynyddoedd diwethaf ac a fydd yn cael eu gosod mewn rheoliadau o ddechrau Mawrth, os bydd y Cynulliad yn cytuno, yn cael effaith wahanol mewn dwy, tair, pedair a phum mlynedd arall. Felly, byddwn ni'n adolygu'n agored a oes angen diwygio lefel isafbris uned, a gallwn wneud hynny drwy reoleiddio. Mae hynny'n rhan hanfodol o'r hyn y byddwn ni'n ei ystyried.

A'r pwynt olaf, i orffen, yw'r pwynt ehangach hwn ynglŷn ag ystyried effaith y drefn newydd. Rydym wedi gweld yn yr Alban ei fod wedi cael effaith wirioneddol yn barod. Y llynedd, yfwyd y lefel isaf o alcohol yn yr Alban. Mae'n cyfateb â 19 uned fesul oedolyn yr wythnos. Mae yna fwlch o 9 y cant o ran alcohol pur a werthir yn yr Alban—mae ganddyn nhw 9 y cant yn uwch na Lloegr a Chymru—a dyna'r gwahaniaeth lleiaf ers 2003. Felly, gallwn ei weld yn cael effaith wirioneddol.

Bydd y gwerthusiad yr ydym ni wedi ymrwymo i'w wneud o dan y Ddeddf yn cael ei ddwyn ymlaen, a hoffwn i sicrhau'r Aelodau y bydd cyfle iddynt, gyda'r cymal machlud, ystyried a ddylid parhau â'r drefn hon ai peidio, pe bai'r rheoliadau'n cael eu pasio heddiw.

Diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.