Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau, a llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.

Diolch yn fawr, Llywydd. Weinidog, a allwch chi gadarnhau bod y Llywodraeth yn defnyddio'r cyfnod o oedi sydd gennym ni rŵan o ran proses y gyllideb i ystyried sut i gynyddu cyllid llywodraeth leol, ac o faint?

Diolch yn fawr iawn am godi'r mater hwnnw. Cefais gyfle y bore yma i gyfarfod â’r is-grŵp cyllid awdurdodau lleol, ynghyd â'r Gweinidog llywodraeth leol, i archwilio'r materion sy'n ymwneud â'r gyllideb eleni. Maent yn rhannu ein rhwystredigaeth, fel y gwn sy’n wir am Aelodau yn y Cynulliad, ynghylch yr oedi o ran cyhoeddi'r gyllideb. Yr hyn a ddywedaf yw, yn ystod yr haf ac ers cyhoeddi'r adolygiad o wariant mewn perthynas â'r £593 miliwn ychwanegol i Lywodraeth Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol nesaf, rwyf wedi bod yn gweithio'n agos iawn gyda chyd-Aelodau ar draws y Llywodraeth. Rydym wedi datblygu cyllideb dda iawn yn ein barn ni. Mae'n blaenoriaethu iechyd, fel y dywedasom y byddem yn ei wneud, ac mae hefyd yn ceisio rhoi'r setliad gorau posibl i awdurdodau lleol. Cawsom drafodaeth heddiw a oedd yn cydnabod, yn y cyfnod interim rhwng cyhoeddi ein cyllideb ddrafft a'n cyllideb derfynol, y bydd Llywodraeth y DU mwy na thebyg yn cyhoeddi ei chyllideb, a bydd hynny’n amlwg yn arwain at oblygiadau i ni, ond byddwn yn parhau â'r ymdrech i roi'r setliad gorau posibl i awdurdodau lleol.

Mi ddof i at yr arian sy'n debyg o ddod gan Lywodraeth Prydain yn y man. A allaf i ofyn, ydych chi yn cytuno efo'r egwyddor o fuddsoddi i arbed? Mae'n glir iawn bod buddsoddi drwy lywodraeth leol yn gallu gwneud arbedion sylweddol ac yn gallu gwella safon bywydau pobl. Mae buddsoddi mewn tai drwy lywodraeth leol yn gallu gwella iechyd. Mae buddsoddi mewn gofal cymdeithasol yn gallu tynnu'r pwysau oddi ar y gwasanaeth iechyd. Mae buddsoddi mewn adnoddau chwaraeon, ac ati, yn gallu bod yn llwyddiannus iawn fel arf ataliol i atal gordewdra, ac yn y blaen. Os ydych chi'n credu yn yr egwyddorion hynny, pam mae'r Llywodraeth wedi methu â blaenoriaethu llywodraeth leol yn ddigonol mewn cyllidebau diweddar o ystyried rôl llywodraeth leol yn gwbl ganolog yn y broses ataliol honno?

Credaf fod Llywodraeth Cymru ac awdurdodau lleol wedi’i chael hi’n anodd iawn dros y blynyddoedd diwethaf yn wyneb cyllidebau sy'n lleihau'n barhaus, felly flwyddyn ar ôl blwyddyn, mae’n rhaid inni edrych ar feysydd lle gallwn dorri, yn hytrach nag edrych ar feysydd lle gallwn fuddsoddi. Ond serch hynny, credaf fod Llywodraeth Cymru wedi gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol i geisio canolbwyntio arian ar y meysydd hynny lle gallwn gyflawni'r gwariant ataliol gorau. Felly, mae'r gwaith y bu Vaughan Gething yn ei wneud drwy'r adran iechyd yn cefnogi gwasanaethau cymdeithasol wedi bod yn bwysig iawn fel mesur ataliol, gan edrych i weld sut y gallwn gefnogi pobl drwy'r gronfa gofal canolraddol i osgoi derbyniadau i'r ysbyty lle nad oes angen, ac yna i sicrhau bod pobl yn gadael yr ysbyty cyn gynted â phosibl pan fyddant yn barod i fynd adref. Mae hynny'n enghraifft wych yn fy marn i o atal anghenion pobl rhag gwaethygu a chyrraedd sefyllfa lle maent yn ddrytach, ie, i bwrs y wlad, ond hefyd yn cael effaith niweidiol ar fywydau'r unigolion hynny. O ran buddsoddi i arbed ynddo’i hun, mae gennym gynllun buddsoddi i arbed pwysig. Credaf efallai y cawn gyfle mewn cwestiynau eraill y prynhawn yma i archwilio hynny, ac rwy'n fwy na pharod i ehangu ar hynny os yw’r Aelod yn dymuno.

Rydych yn dweud y pethau iawn o ran mynegi pwysigrwydd yr agenda ataliol. Y pwynt rwy'n ei wneud yw nad yw hynny wedi'i adlewyrchu yng ngweithredoedd y Llywodraeth drwy gyllidebau, ac wrth wneud penderfyniadau i beidio â blaenoriaethu llywodraeth leol mewn ffordd y credwn y gallech fod wedi'i wneud. Nawr, nid oes unrhyw un yn synnu gweld yr arweinwyr Llafur a Cheidwadol yn addo gwariant enfawr ar ôl yr etholiad—mae’r goeden arian hud honno'n tueddu i ymddangos tua'r adeg hon yn y cylch etholiadol—ond bydd sut rydych yn gwario'r arian hwnnw, os bydd arian ychwanegol yn dod i Gymru, yn hanfodol bwysig. Ac oni allwch ddeall bod pobl yn brin o ffydd yng ngallu a pharodrwydd Llywodraeth Cymru i weithredu mewn modd rhagweithiol, ataliol, o edrych ar y dystiolaeth o ran sut rydych wedi cyllidebu dros y blynyddoedd diwethaf? Ie, dweud pethau da am yr agenda ataliol, ond peidio â dilyn hynny gyda buddsoddiad go iawn drwy lywodraeth leol mewn ffyrdd a all wneud arbedion sylweddol a gwella bywydau pobl yn y dyfodol.

Wel, buaswn yn anghytuno â'r ffordd y mae ein cyllidebau diweddar wedi cael eu portreadu yn y ffordd honno. Gwn fod Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru wedi bod yn wirioneddol awyddus i roi'r her fwyaf i Lywodraeth Cymru o ran atal, ac mae wedi gofyn i bob un o Weinidogion Llywodraeth Cymru ddangos yr hyn y mae pob un ohonynt yn ei wneud ym maes atal yn eu portffolios eu hunain.

O ran tai ac adfywio er enghraifft, mae gennym y buddsoddiad yn safon ansawdd tai Cymru. Mae 93 y cant o dai cymdeithasol bellach wedi cyflawni ac wedi cyrraedd y safon honno, a gwn pa mor bwysig yw hynny o ran gwariant ataliol er mwyn sicrhau bod pobl yn byw mewn cartref diogel, cynnes. Y gwaith a wnawn o ran byw'n annibynnol, cymhorthion ac addasiadau; y gwaith sy'n mynd rhagddo ar y rhaglen tai arloesol, sy'n cefnogi datgarboneiddio i sicrhau ein bod yn adeiladu'r tai iawn ar gyfer y dyfodol, na fyddant yn gartrefi oer, ond yn gartrefi y bydd pobl yn gallu eu fforddio; y gwaith a wnawn ar ddulliau adeiladu modern; rhaglen gyfalaf y gronfa gofal integredig, sy'n sicrhau bod gennym atebion sy'n seiliedig ar dai i faterion gofal cymdeithasol; y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd, sydd, unwaith eto, yn gwneud llawer o waith ataliol gwych yn y cyd-destun hwnnw; a'n strategaeth adfywio, sy'n ceisio sicrhau bod gennym gymunedau sy'n wydn. Ychydig enghreifftiau yn unig yw'r rheini mewn un rhan fach o un portffolio sy'n dangos faint rydym yn canolbwyntio ar atal.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Nick Ramsay. 

Diolch, Lywydd. Weinidog, a allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am yr arian sy'n cael ei ddarparu ar gyfer y portffolio materion gwledig ar gyfer y rhaglen datblygu gwledig?

Mae'r rhaglen datblygu gwledig yn darparu buddsoddiad mawr ei angen yn ein hamgylchedd, ein cymunedau ffermio a'n cymunedau gwledig, ac mae'r buddsoddiad hwn yn ymwneud i raddau helaeth â gwneud y mwyaf o'r ffordd rydym yn rheoli ein hecosystemau, gan sicrhau ein bod yn defnyddio ynni'n effeithlon a'n bod yn lleihau ein nwyon tŷ gwydr yng Nghymru. Felly gallaf gadarnhau bod Cymru, hyd yn hyn, wedi defnyddio 45 y cant o'n cyllid gan yr UE ar gyfer y rhaglen datblygu gwledig, a bod hynny'n debyg i aelod-wladwriaethau eraill yr UE. Ar ddiwedd 2018, roedd aelod-wladwriaethau’r UE wedi defnyddio oddeutu 42 y cant o’u cyllid ar gyfartaledd, felly rydym ychydig ar y blaen a gallaf gadarnhau nad oes gennym unrhyw gynlluniau i anfon unrhyw arian nas defnyddiwyd yn ôl i’r UE.

Rydym yn gwneud cynnydd da, felly, ar lefel prosiectau, mae cyfanswm o £664.9 miliwn wedi'i ymrwymo, sydd oddeutu 80 y cant o gronfeydd y rhaglen, ac mae cynlluniau ar waith i gyflawni ymrwymiad llawn y rhaglen erbyn diwedd 2020 a gwariant llawn erbyn diwedd y cyfnod n+3.

Diolch, Weinidog. Rwy'n falch o glywed nad ydych yn bwriadu anfon dim o'r arian hwnnw yn ôl. Gofynnais y cwestiwn i chi heddiw gan eich bod, yn eich tro wedi bod yn gwisgo het y Gweinidog materion gwledig, ac yn amlwg hefyd yn awr, y Gweinidog cyllid. Fel y gwyddoch, ac fel rydych newydd ddweud, mae'r rhaglen ariannu datblygu gwledig wedi bod yn darparu cefnogaeth ar draws ystod eang o feysydd ers amser hir, yn enwedig i ffermwyr, ond hefyd i fentrau twristiaeth a busnesau gwledig canolig eu maint, ac fe sonioch chi am ynni hefyd.

Ar y cychwyn, nod y rhaglen datblygu gwledig oedd sicrhau newid trawsffurfiol ym maes ffermio—dyna'r term a ddefnyddiwyd gan Lywodraeth Cymru—ond bu nifer o bryderon, yn enwedig yn ddiweddar, nad yw wedi cyflawni hyn. Deallaf mai 41 y cant yn unig o gronfeydd y rhaglen datblygu gwledig ar gyfer cyfnod y rhaglen sydd wedi'i wario hyd at ddiwedd Awst 2019. Efallai y gallwch gadarnhau hynny, neu fel arall. A allwch roi'r wybodaeth ddiweddaraf i ni am unrhyw drafodaethau rydych wedi'u cael gyda'r Gweinidog materion gwledig ynglŷn â sut y daethom i'r sefyllfa hon a sut y gellir gwella'r sefyllfa wario yn y dyfodol?

Fel y soniais, hyd yn hyn, mae Cymru wedi defnyddio 45 y cant o'n cyllid gan yr UE ar gyfer y rhaglen datblygu gwledig, ac mae hynny'n cymharu â chyfartaledd o 42 y cant ymhlith yr aelod-wladwriaethau eraill. Mewn gwirionedd, mae hynny'n fwy o nodwedd o'r ffordd y mae cyllid Ewropeaidd yn gweithio o ran proffilio’r prosiectau hynny dros nifer o flynyddoedd, ac mae’n rhaid sicrhau’r gwariant llawn dair blynedd ar ôl cau’r rhaglen. Felly 2023 fyddai'r cyfnod presennol, ac erbyn hynny, byddai'n rhaid ein bod wedi gwario'r holl arian a gawsom. Felly nid yw'r ffigur o 42 y cant, neu 45 y cant fel y mae ar hyn o bryd, yn awgrymu mai ychydig o arian sydd wedi'i wario; mae'n adlewyrchu proffil gwario'r rhaglen benodol.

Fe wneuthum danamcangyfrif y ffigur wrth ddweud 41 y cant, felly rwy'n siŵr fod 45 y cant yn fwy cywir. Ond gan roi'r rhesymau i'r naill ochr, ac fe fanyloch chi ar rai ohonynt o ran sut y mae'r cyllid Ewropeaidd yn gweithio, 45 y cant yn unig yw'r ffigur o hyd, a gwn nad fi yw'r unig un sy'n pryderu am hyn; gwn fod aelodau o'r gymuned ffermio hefyd wedi mynegi pryderon. Gyda Brexit ar y gweill, mae llawer o ffermwyr wedi bod yn ymatal rhag gwneud penderfyniadau buddsoddi, felly mae cyllid fel y rhaglen datblygu gwledig wedi chwarae rhan bwysig yn sicrhau bod ffermio'n parhau i fod yn gynaliadwy.

Mae llawer o ffermwyr, Weinidog, a llawer o bobl yn ein cymunedau gwledig yn teimlo bod cyfle wedi'i golli yma. Rwy'n derbyn y gallai fod wedi'i golli mewn rhannau eraill o'r byd hefyd, ond maent yn sicr yn teimlo bod y cyfle wedi'i golli a bod y ffocws wedi'i dynnu oddi ar y rhan honno o'r agenda sy'n ymwneud â newid trawsffurfiol, a oedd yno ar y cychwyn. Yn sicr, ymddengys ei fod wedi'i lastwreiddio gan addasiadau i'r cynllun a newidiadau i'r rhwymedigaeth gydgyllido a oedd yno ar y cychwyn. Os edrychwch ar grantiau cynhyrchu cynaliadwy, ymddengys eu bod wedi eu gorgyflenwi, a gwelwyd diffyg cyfleoedd i ymgeisio am y grant cynhyrchu cynaliadwy.

O ystyried mai ffermio yw asgwrn cefn economi Cymru a rhan enfawr o'n hunaniaeth ddiwylliannol yma yng Nghymru, a'i fod mor bwysig i'r rhan fawr o Gymru sydd yn ein hardaloedd gwledig mawr, a ydych yn cytuno bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru achub ar y cyfle yn awr i ddychwelyd at y neges honno o sicrhau newid trawsffurfiol i’n diwydiant ffermio, gwneud hyn ar frys, fel y gall ffermwyr Cymru a’r bobl yn ein cymunedau gwledig fod yn hyderus o gynaliadwyedd eu diwydiant yn y dyfodol?

Credaf fod y sylwadau a wnaed gan Nick Ramsay y prynhawn yma yn cydnabod pa mor hanfodol yw cyllid Ewropeaidd i'n cymunedau ffermio, ac nid ydym ond wedi bod yn siarad am y rhaglen datblygu gwledig hyd yma, ond wrth gwrs, os edrychwch ar gynllun y taliad sylfaenol a faint o arian y mae hwnnw'n ei roi i fentrau gwledig a busnesau ffermio, credaf y gallwn gydnabod y rôl bwysig y mae'n ei chwarae a sut y dylem boeni am yr hyn a ddaw nesaf, gan ein bod wedi dweud yn glir iawn y byddem yn disgwyl i Lywodraeth y DU sicrhau nad yw Cymru geiniog yn waeth ei byd—gwn fod hyn yn rhywbeth a rennir ar draws y Siambr—o ganlyniad i adael yr UE, ac y dylem gael hyblygrwydd llawn i reoli'r cronfeydd hynny yma yng Nghymru.

Ond credaf ei bod yn bwysig iawn cydnabod na fyddai gwarant Llywodraeth y DU na chytundeb ymadael yn darparu'r cyllid hirdymor yn lle cyllid yr UE. Byddent yn darparu'n sylweddol ar gyfer ein holl raglenni presennol yn y tymor byr, mae hynny'n wir, ond o ran y tymor hwy, oni bai y ceir cynnydd ar sicrhau cyllid newydd, ni fyddwn mewn sefyllfa i reoli unrhyw wariant newydd o fis Rhagfyr 2020 ymlaen ar gyfer colofn 1 y polisi amaethyddol cyffredin, ac o fis Ionawr 2021 ymlaen ar gyfer cronfeydd eraill. Felly, credaf ei bod yn wirioneddol bwysig fod pwy bynnag sydd yn y Llywodraeth yn y DU wedi'r etholiad cyffredinol yn darparu'r eglurder a'r sicrwydd llwyr hwnnw inni o ran y ffordd ymlaen, er mwyn sicrhau y gallwn gefnogi ein heconomi wledig a'n busnesau ffermio yn y ffordd a nodwyd gan Nick Ramsay y prynhawn yma.

Llefarydd Plaid Brexit, Mark Reckless.

A wnaiff y Gweinidog cyllid wneud datganiad ar berthynas Llywodraeth Cymru â Gavin Woodhouse, Afan Valley Limited a Northern Powerhouse Developments Limited?

Yn ôl yr hyn a ddeallaf, nid ydym wedi darparu unrhyw gyllid i'r unigolyn na'r cwmni y cyfeiria Mark Reckless atynt.

Ymwelodd Gweinidog yr economi â phrosiect Gavin Woodhouse yng nghwm Afan, ac fe serennodd mewn fideo hyrwyddo ar ei gyfer. Mae'r prosiect bellach yn segur ar ôl penodi gweinyddwyr. Ers i Dai Lloyd eich holi ynglŷn â hyn ym mis Gorffennaf, mae'r gweinyddwyr wedi nodi bod yna arwyddion mai cynllun Ponzi oedd prosiectau gwestai Gavin Woodhouse.

Rwy'n siŵr fod pob un ohonom yn falch o glywed na ryddhawyd unrhyw arian gan Lywodraeth Cymru i brosiectau Woodhouse, er gwaethaf adroddiadau blaenorol fod grant o £0.5 miliwn wedi'i gynnig. Fodd bynnag, un ffordd y mae cynlluniau Ponzi yn gweithio yw drwy feithrin enw da i berswadio buddsoddwyr i roi eu harian. A ydych yn derbyn bod cefnogaeth gyhoeddus Llywodraeth Cymru i Mr Woodhouse wedi chwarae rhan yn meithrin ei enw da? Ac a yw Llywodraeth Cymru yn teimlo unrhyw ymdeimlad o gyfrifoldeb tuag at y rhai sydd wedi colli arian drwy fuddsoddi mewn prosiectau yng Nghymru sy'n gysylltiedig â Gavin Woodhouse?

Na, nid wyf yn cydnabod y darlun y mae'r Aelod yn ceisio'i ddisgrifio y prynhawn yma. Rwyf wedi dweud yn glir iawn, fel y dywedais wrth ymateb i Dai Lloyd sawl mis yn ôl, na ddarparodd Llywodraeth Cymru unrhyw gyllid ar gyfer unrhyw un o'r cynlluniau sy'n gysylltiedig â Mr Woodhouse.