4. Cwestiynau Amserol – Senedd Cymru ar 8 Ionawr 2020.
1. Yn dilyn y sylwadau a wnaed gan gadeirydd grŵp Tata Sons, pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau dyfodol cynhyrchu dur yng Nghymru ym Mhort Talbot? 374
A gaf fi ddiolch i Dai Rees am ei gwestiwn a'i sicrhau y byddwn yn parhau i ymgysylltu â Tata Steel ar bob lefel i drafod sut y gallwn gefnogi cynaliadwyedd hirdymor gweithfeydd dur yng Nghymru, gan gynnwys safle Port Talbot wrth gwrs?
A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am ei ateb? Ddydd Sul, yn The Sunday Times, nododd y cyfweliad a gyhoeddwyd gyda Mr Natarajan Chandrasekaran—cadeirydd Tata Sons, sef rhiant-gwmni Tata Steel—yn glir na fyddent i bob pwrpas yn ystyried cynnal colledion yn y cynhyrchiant dur y tu allan i India. Yr hyn a ddywedodd oedd, 'Pam y dylai India barhau i ariannu colledion o'r fath?'. Nawr, nid yw hyn yn newydd i'r gweithlu, rwy'n tybio. Cyfarfûm â'r undebau wrth gwrs, cyfarfûm â'r rheolwyr ac yn amlwg maent yn deall mai ymwneud â chreu cynaliadwyedd roedd y rhaglen drawsnewid fel bod eu busnes yn gallu bod yn hunangynhaliol yn y dyfodol.
Fodd bynnag, dyma sioc arall i’r gweithlu, gan ei gwneud yn glir iawn iddynt beth yw’r heriau sydd o’u blaenau yn dilyn y cyhoeddiad cyn y Nadolig y bydd 1,000 o swyddi’n cael eu colli yn y DU drwy Tata. Mae'n creu mwy o ansicrwydd yn y gweithlu. Mae'r gweithlu wedi gwneud cymaint ag y gallant, i bob pwrpas. Maent yn gwneud popeth posibl i sicrhau bod cynhyrchiant yn gwella. Maent yn gwneud popeth posibl i wneud y cynhyrchion ar gyfer pen uchaf y farchnad.
Efallai ei bod hi'n bryd bellach i Lywodraeth y DU wneud penderfyniad p'un a yw am gael diwydiant cynhyrchu dur yn y DU. Rwyf hefyd yn gwerthfawrogi gweithredoedd Llywodraeth Cymru hyd yma. Rydych chi wedi bod yn gefnogol i ddiwydiant dur Cymru. Ond daw pwynt bellach lle mae'n rhaid i chi wneud argymhellion a galwadau cryf ar Lywodraeth y DU. A wnewch chi alw ar Lywodraeth y DU yn awr, boed yn ysgrifenedig neu drwy fynd i’w gweld, a chan gynnwys y Prif Weinidog, i ailgychwyn y cyngor dur, i gael yr agenda drafod hon ar waith fel y gallwn siarad am ddyfodol dur y DU er mwyn cael cytundeb y sector dur wedi'i gytuno gyda'r Ysgrifennydd Gwladol?
Efallai y gallwch wahodd yr Ysgrifennydd Gwladol i ddod i drafodaethau yng ngwaith Port Talbot ei hun fel y gall weld yn y fan a'r lle beth yw pwysigrwydd dur i economi Cymru. Ac efallai y gallech chi eich hun fynd i India i gyfarfod â Mr Chandrasekaran i drafod sut ddyfodol sydd i Tata yng Nghymru, oherwydd mae hwn yn ddiwydiant allweddol, nid yn unig i fy nghymunedau i ond i lawer o gymunedau ledled Cymru. Felly, mae angen inni sicrhau y gallwn ddiogelu dur, ond yn anffodus, nid yw'r dulliau ar gyfer gwneud hynny yn eich dwylo chi—y rhan fwyaf ohonynt—maent yn nwylo Llywodraeth y DU, ac mae'n rhaid i ni eu cael hwy i wneud rhywbeth.
Rwy’n cytuno'n llwyr â'r hyn y mae Dai Rees wedi'i ddweud. Nid wyf yn credu y byddai llawer o wledydd yn unrhyw le ar y blaned yn barod i roi'r gorau i'w gallu i gynhyrchu dur a hoffwn annog Llywodraeth y DU i ddangos cyn gynted â phosibl nad yw'n fodlon troi ei chefn ar allu Prydain i gynhyrchu dur chwaith. Roedd y cyfweliad, fel y dywedodd Dai Rees, yn cynnwys datganiad sy'n hollol gyson â datganiadau blaenorol gan Tata Steel, gan gynnwys y rhai sydd wedi'u cynnwys yn nogfennau'r cynllun trawsnewid.
Nawr, rwy'n credu ei bod hi'n deg dweud bod cymuned cynhyrchu dur Ewrop yn wynebu ystod eang o heriau enfawr. Ond yma yn y DU, gall Llywodraeth y DU weithredu tri cham fwy neu lai ar unwaith i fynd i'r afael â'r pwysau sydd ar Tata yn y DU a llawer iawn o gwmnïau cynhyrchu dur a chwmnïau ynni dwysedd uchel eraill.
Yn gyntaf oll, rhaid iddynt weithredu ar brisiau ynni uchel ac anwadal, fel y mae Dai Rees wedi nodi. Yn ail, rhaid iddynt gyflawni bargen y sector dur. Ac yn drydydd, fel y bûm yn galw amdano ers amser maith, rhaid iddynt gynnull y cyfarfod a ganslwyd o’r bwrdd crwn ar ddur ar gyfer y DU.
Ddydd Llun yr wythnos hon, cyfarfûm â Gweinidogion Llywodraeth y DU a phwysleisio eto yr angen iddynt weithredu ar unwaith ar y prisiau ynni uchel hynny sy'n gwneud cynhyrchu dur yn y DU yn anghynhyrchiol, ac sydd hefyd yn effeithio ar gystadleurwydd y sylfaen yma yn y DU. Rhaid iddynt weithredu'n fuan oherwydd, fel y mae'r cyfweliad hwnnw wedi'i ddangos i lawer o ddarllenwyr yn ôl pob tebyg, mae’r amynedd yn brin ynghylch y ffordd nad yw Llywodraeth y DU yn gweithredu.
A gaf fi gytuno â rhywfaint o'r hyn y mae David Rees wedi'i ddweud o ran y sylwadau siomedig gan y cadeirydd? Mae hynny'n amlwg yn mynd i fod yn destun pryder i'r gweithlu o 4,000 yn Tata Steel.
Yn amlwg, mae rolau yma ar gyfer Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU; mae gan y ddwy Lywodraeth ysgogiadau at eu defnydd. Tybed a fyddai'r Gweinidog yn croesawu'r camau y mae Llywodraeth y DU wedi'u cymryd i ddigolledu gweithgynhyrchwyr ynni-ddwys am gostau ynni adnewyddadwy a chostau polisïau newid hinsawdd.
A fyddai'r Gweinidog hefyd yn cytuno â mi nad yw'r broblem gyda'r diwydiant dur yn gyfyngedig i un peth, nid yw'n gyfyngedig i drydan yn unig, mae yna nifer o broblemau, a'r brif broblem yw pris isel dur yn rhyngwladol yn sgil gorgapasiti byd-eang? Ceir mater ardrethi busnes hefyd, ac roeddwn yn meddwl tybed a allai'r Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf inni ar unrhyw gamau pellach y gall eu cymryd mewn perthynas â lleddfu ardrethi busnes i'r diwydiant.
Y llynedd, naill ai mewn datganiad neu mewn cwestiwn fel hwn, fe sonioch chi sut y gallai cyhoeddiad Tata effeithio ar weithwyr medrus ym Mhort Talbot a gweithfeydd eraill yng Nghymru. Fe sonioch chi y byddai'n ychydig fisoedd cyn y gellid cynnal dadansoddiad fesul swyddogaeth—credaf mai dyna oedd y geiriau. Ychydig fisoedd yn ddiweddarach, tybed a ydych wedi cael unrhyw ddiweddariad ganddynt, neu os nad ydych, pryd rydych chi'n disgwyl y gallai hynny ddigwydd.
A throi at beth arall y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, ers mis Tachwedd, pan ofynnais y cwestiwn—roedd yn sôn rhywbeth am ardrethi busnes eto. Ond beth arall, ar wahân i ardrethi busnes, y credwch chi y gall Llywodraeth Cymru ei wneud i helpu'r diwydiant i fod yn strwythurol gystadleuol yma yng Nghymru?
Mae'r etholiad cyffredinol wedi bod, a chan fod Brexit yn mynd i ddigwydd, tybed pa drafodaethau a gawsoch gyda Llywodraeth newydd y DU—rwy'n sylweddoli nad oes llawer o amser wedi bod ers i'r Llywodraeth honno ddod i rym—ar ailedrych ar y pryderon ynghylch cystadleuaeth a fynegwyd gan y Comisiwn Ewropeaidd ynglŷn â'r uno arfaethedig.
Hefyd, mewn byd ar ôl Brexit, byddai rhai'n dadlau bod rhywfaint o hyblygrwydd ynghylch rheoliadau allyriadau presennol yr UE, a tybed beth yw barn Llywodraeth Cymru ar ddarparu hyblygrwydd ychwanegol dros reoliadau allyriadau ar gyfer y diwydiant dur, gan ystyried datganiad argyfwng hinsawdd Llywodraeth Cymru hefyd wrth gwrs. Tybed beth yw eich barn ar hynny.
Ac yn olaf, beth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud i ddiweddaru canllawiau caffael cyhoeddus yn adrannau Llywodraeth Cymru er mwyn gallu ystyried unrhyw ffactorau amgylcheddol wrth i Lywodraeth Cymru gaffael dur?
A gaf fi ddiolch i Russell George am ei gwestiynau? Er fy mod yn cydnabod bod rhywfaint o gamau wedi'u cymryd gan Lywodraeth y DU, yn ôl y diwydiant ei hun, mae'r gweithredu hwnnw'n annigonol, boed ar ffurf y gronfa a sefydlwyd ar gyfer cwmnïau ynni dwys, neu'r fenter dur gwyrdd. Rwy'n credu mai'r hyn sy'n gwbl hanfodol yw ei bod yn gwrando ar y sector mewn cyfarfod bwrdd crwn wedi'i ailgynnull ac yn gweithredu ar sail yr hyn a ddywedant, yr hyn y mae'r busnesau hynny'n dweud sydd ei angen yn y DU. Ar sail yr hyn a glywaf yn gyson, y broblem fwyaf sy'n eu hwynebu yw prisiau ynni cyfnewidiol sy'n aml yn rhy uchel.
Rwy'n disgwyl adborth y mis nesaf ar y rolau y bydd cyhoeddiad Tata cyn y Nadolig yn effeithio arnynt. Os caf unrhyw wybodaeth cyn mis Chwefror, byddaf yn rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau yn unol â hynny wrth gwrs.
Meysydd eraill o gymorth y tu hwnt i ardrethi busnes, efallai—sy'n fater y bydd fy nghyd-Aelod, y Gweinidog cyllid, yn rhoi llawer o sylw iddo—rydym yn ystyried cymorth pellach wrth gwrs ar gyfer cyfleoedd ymchwil a datblygu er mwyn sicrhau ein bod yn manteisio i'r eithaf ar dechnolegau newydd a'r rhai sy'n dod i'r amlwg yma ac y gellir gweithgynhyrchu cynhyrchion newydd yma yng Nghymru ac y gellir cynhyrchu'r dur ar eu cyfer ym Mhort Talbot. Yn ôl pob tebyg, ni fydd Tata'n ailedrych ar yr uno, ac felly mae'n annhebygol iawn yr ailedrychir ar benderfyniad Comisiwn yr UE. Fodd bynnag, yn ystod y trafodaethau y byddaf yn eu cael gyda Tata yn ystod yr wythnosau nesaf, mae hwn yn fater y byddaf yn ei godi gyda hwy.
O ran allyriadau, mae gwir angen lleihau allyriadau carbon ledled Cymru a ledled y byd, a dyna pam y buom yn buddsoddi mewn adeiladau gorsaf bŵer gwell o fewn y gwaith ym Mhort Talbot a pham ein bod, drwy'r galwadau i weithredu yn y cynllun gweithredu economaidd, yn buddsoddi yn y gwaith o ddatgarboneiddio diwydiant, a gweithgynhyrchu yn benodol. Hoffwn annog Llywodraeth y DU i helpu yn hyn o beth drwy sicrhau bod strategaeth ddiwydiannol y DU a'r heriau amrywiol y mae'n eu cefnogi o fudd i Gymru lawn cymaint ag y mae o fudd i rannau eraill o'r DU.
Yn olaf, ar gaffael, a'r mater hynod bwysig y mae'r Aelod yn ei godi, fe fydd yn gwybod bod Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid wedi cyhoeddi hysbysiad cyngor caffael ym mis Ionawr y llynedd sy'n cefnogi'r broses o gyrchu a chaffael dur cynaliadwy mewn prosiectau adeiladu a seilwaith yng Nghymru. Yn ogystal, ers ei lansio, mae Gwerth Cymru wedi bod yn hyrwyddo manteision llofnodi'r siarter dur—Llywodraeth Cymru oedd y cyntaf i lofnodi'r siarter dur—i awdurdodau lleol ledled Cymru, drwy gyswllt uniongyrchol a thrwy sesiynau grŵp, yn y gogledd ac yn y de.
Weinidog, mae dyfodol y gweithfeydd ym Mhort Talbot ac yn Shotton yn gysylltiedig drwy'r gadwyn gynhyrchu, ac rwy'n sefyll yn gadarn gyda fy nghyd-Aelod, David Rees, yn fy nghefnogaeth i'r gweithlu ym Mhort Talbot a'r gweithwyr dur ledled Cymru. Mae'r Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru bob amser wedi cefnogi'r diwydiant dur, ac unwaith eto rhaid inni ddangos pa mor bwysig ydyw i Gymru. Nawr, mae parhau i gefnogi ac ariannu'r gwaith o hyfforddi'r genhedlaeth nesaf o weithwyr dur, gan uwchsgilio'r gweithlu presennol ar yr un pryd, yn allweddol i'r gefnogaeth honno. Byddai hyn yn anfon neges glir fod Cymru wedi ymrwymo i ddyfodol ei diwydiant dur. A wnewch chi addo parhau'r cyllid a'r gefnogaeth honno? Hefyd, a wnewch chi ddefnyddio eich amser heddiw, Weinidog, i gofnodi eich rhwystredigaeth gyda Llywodraeth Geidwadol y DU yn San Steffan, sydd wedi methu'n llwyr â chefnogi'r diwydiant dros y blynyddoedd? Mae fy etholwyr wedi gweld hyn yn fwy na neb, ers dros 20 mlynedd. A wnewch chi alw arnynt i ddilyn eich arweiniad yn Llywodraeth Cymru a dod yn ôl at y bwrdd a dangos y gefnogaeth sydd ei hangen o'r diwedd i achub ein dur?
A gaf fi ddiolch i Jack Sargeant am ei gwestiynau a'i gyfraniad? Mae Llywodraeth y DU wedi bod yn gwneud datganiadau diweddar iawn a fyddai'n awgrymu ei bod yn barod i fod yn fwy ymyraethol nag y bu ers 2010. Hoffwn eu hannog i ddefnyddio dur a'r angen i ymyrryd yn yr hyn sy'n digwydd i ddiwydiant dur y DU i ddangos parodrwydd i fod yn fwy rhagweithiol er mwyn achub swyddi gwerthfawr, medrus, sy'n talu'n dda. Bydd y Prif Weinidog a minnau'n ymweld â Tata yn Shotton gyda'n gilydd yn ystod yr wythnosau nesaf. Rwy'n edrych ymlaen at dderbyn yr Aelod yno, siarad gyda'r rheolwyr, gydag undebau, gyda'r gweithlu, ac yn arbennig, at drafod cyfleoedd ar gyfer y safle. Wrth gwrs, ceir potensial ar gyfer canolfan logisteg Heathrow yn Tata yn Shotton, rhywbeth a allai ddod â chyfleoedd enfawr i'r ardal. Ond rwy'n awyddus hefyd i gefnogi'r rôl y gallai Llywodraeth Cymru ei chynnig mewn perthynas â hyfforddiant sgiliau. Rydym eisoes wedi cyflwyno ac wedi defnyddio £11.7 miliwn ar gyfer hyfforddiant sgiliau yn Tata ar draws ei safleoedd, ac mae hynny wedi gwneud gwahaniaeth mawr i gyfleoedd bywyd pobl a gyflogir yn y cwmni. Rwy'n awyddus i wneud yn siŵr ein bod yn manteisio i'r eithaf ar gyfleoedd i bobl ailsgilio ac i uwchsgilio yn unol â hynny.
Mae'r sylwadau hyn gan bennaeth Tata yn amlwg yn peri pryder mawr. Hoffwn ailadrodd yn fyr un o'r sylwadau a wnaed gan David Rees. Fe fyddwch yn gwybod fy mod wedi bod yn galw am uwchgynhadledd diwydiant i Gymru. Pwysleisiodd yr Aelod dros Aberafan yn awr yr angen i ddod ag elfennau o ddiwydiant dur y DU a rhanddeiliaid allweddol at ei gilydd ar y lefel uchaf, a boed hynny'n golygu cyngor dur neu'r math o uwchgynhadledd y bûm yn siarad amdani, nid siopau siarad yw'r rhain. Mae'r rhain yn ymwneud â phwysleisio pwysigrwydd y sectorau hyn a'r angen i weithredu ar frys. A wnaiff Llywodraeth Cymru alw'n benodol yn awr am ailgynnull y cyngor hwnnw gyda sedd i Lywodraeth Cymru o gwmpas y bwrdd er mwyn dadlau bob amser dros bwysigrwydd y diwydiant dur i Gymru? Nid yw'n ymwneud ag ynni yn unig, wrth gwrs, ond mae angen ynni rhad arnom ar gyfer dur. Mae arnom angen ynni rhad a glân ar gyfer dur. Mae angen inni lanhau'r diwydiant dur, ac mae'n amlwg fod ein hamser yn brin.
A gaf fi fod yn gwbl glir gyda'r Aelodau? Rydym wedi galw dro ar ôl tro am gynnull cyfarfod o gyngor dur y DU. Ysgrifennais at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Fusnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol ar 25 Tachwedd yn ei hannog ar frys i ailgynnull cyfarfod o'r bwrdd crwn a ganslwyd ar ddur yn y DU, cyfarfod a oedd wedi'i ganiatáu yn dilyn fy ngheisiadau brys yn gynharach yn yr hydref. Cafwyd galwadau ffôn gyda'r Ysgrifennydd Gwladol hefyd, lle dadleuais dros ddwyn ynghyd arweinwyr allweddol y diwydiant i sicrhau ein bod yn archwilio pob cyfle i wella cydnerthedd y sector yn y DU. Hoffwn ailadrodd heddiw fod taer angen ailgynnull cyngor dur y DU; rhaid inni sicrhau bod y bobl iawn o amgylch y bwrdd i drafod y camau y gallai Llywodraethau eu cymryd ar bob lefel ledled y DU i helpu'r diwydiant.
Ac mae'r Aelod yn iawn. Rwy’n credu bod angen cynnull arweinwyr y diwydiant yn ehangach hefyd i drafod dyfodol gweithgynhyrchu yng Nghymru, a dyna pam y cytunais, cyn y Nadolig, i gynnal uwchgynhadledd weithgynhyrchu. Bydd honno'n digwydd y gaeaf hwn yn y Ganolfan Ymchwil Gweithgynhyrchu Uwch ym Mrychdyn. A dyma pam y cynhaliais uwchgynhadledd fodurol hefyd cyn y Nadolig ynghylch dyfodol y diwydiant modurol yng Nghymru, ac roedd honno’n hynod gynhyrchiol. A byddwn yn sicrhau ein bod yn gwneud ein gorau glas i achub y diwydiant dur, a gweithgynhyrchu yn fwy cyffredinol yng Nghymru.
Yn olaf, John Griffiths.
Diolch, Lywydd. Weinidog, yng Nghasnewydd wrth gwrs mae gennym safle Llanwern, sydd wedi'i integreiddio â Phort Talbot. Fel y dywedodd Dai Rees a Jack Sargeant eisoes, gwelir y gweithgarwch Tata hyn yn ei gyfanrwydd i raddau helaeth. Felly, rydym yn pryderu llawer am y swyddi yn Llanwern, a hefyd, wrth gwrs, ar hyn o bryd, y swyddi yng ngwaith Orb. Mae'r gwaith ar stop, gyda darpar brynwyr yn dal mewn trafodaethau â Tata ynghylch y defnydd posibl o’r safle hwnnw yn y dyfodol.
Fe sonioch chi am Lywodraeth y DU yn gweithredu dull mwy ymyraethol yn awr. Ceir achos cryf iawn yn fy marn i dros ddiwydiant cerbydau trydan yn y DU, gyda gwaith dur Orb yn cyflenwi’r dur trydan ar gyfer gweithgarwch o’r fath, lle gallem gael manteision gwirioneddol o ran yr hyn sy’n sicr o fod yn ddiwydiant twf enfawr ar gyfer y dyfodol. Byddai dull ymyraethol gan Lywodraeth y DU yn deall hynny; byddai'n sicrhau bod y gefnogaeth angenrheidiol yn cael ei rhoi i'r darpar brynwyr a Tata Steel, gan weithio gyda Llywodraeth Cymru a'r undebau llafur er mwyn gwireddu dyfodol hyfyw ac addawol. Felly, yn ogystal â nodi’r achos yn fwy cyffredinol, fel y mae’r Aelodau wedi galw amdano eisoes heddiw, Weinidog, a wnewch chi sicrhau bod gwaith Orb, a'r sefyllfa yno, yn ogystal â Llanwern, yn flaenllaw yn eich trafodaethau gyda Tata, gyda Llywodraeth y DU, gyda'r undebau llafur, a'r holl elfennau eraill yn y materion hyn?
Diolch i John Griffiths am ei gwestiynau a'i gyfraniad, ac rwy’n ei sicrhau bod Orb yn wir yn flaenllaw yn ein cyfathrebiadau â Tata, a’n trafodaethau â Llywodraeth y DU hefyd. Rwy'n credu ei bod yn gwbl hanfodol, os ydynt am ymyrryd, nad â geiriau cynnes yn unig y byddant yn ymyrryd, ond gydag arian caled. Ac yn y pen draw, ni fyddai angen swm enfawr o arian gan Lywodraeth y DU i Orb drwy’r gronfa her ddiwydiannol i allu sicrhau dyfodol iddo, yn enwedig mewn perthynas â gweithgynhyrchu cerbydau trydan. Ac ar hyn o bryd, fel y gŵyr John Griffiths, nid yw Orb yn gwneud y duroedd datblygedig a ddefnyddir ar gyfer cerbydau trydan, ond mae cynnig Syndex yn amlinellu'r gwaith y byddai ei angen er mwyn symud y safle ymlaen i wneud duroedd heb raen cyfeiriedig yn ogystal â duroedd â graen cyfeiriedig.
Nawr, fe wnaethom ymweld â’r ffatri Orb gyda'r Prif Weinidog a Jayne Bryant ganol mis Tachwedd. Cyfarfuom â chynrychiolwyr yr undebau llafur; cyfarfuom â'r gweithlu, a buom yn trafod y cyfleoedd ar gyfer y safle, sy'n real iawn. Rwy'n falch o ddweud y bydd Tata yn parhau i drafod unrhyw gyfle i sicrhau bod gweithgynhyrchiant yn parhau gydag unrhyw ddarpar brynwyr, a byddwn yn gwneud popeth a allwn i sicrhau bod y sgyrsiau hynny'n gynhyrchiol yn y pen draw.
Diolch i'r Gweinidog. Cwestiwn nawr i'r Gweinidog iechyd, ac mae'r cwestiwn hynny gan Helen Mary Jones.