3. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ymdrechion Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â hunan-niweidio yng Nghymru? OAQ55171

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Mae achosion o hunan-niweidio yn gymhleth ac yn gofyn am ymateb aml-asiantaeth. Rydym ni'n parhau i weithio gydag amrywiaeth o bartneriaid i leihau hunan-niwed yng Nghymru wrth i ni fwrw ymlaen â'r camau gweithredu a nodwyd yn y strategaeth 'Siarad â fi 2 a 'Chynllun Cyflawni Law yn Llaw at Iechyd Meddwl' a gyhoeddwyd yn ddiweddar.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Bydd y Prif Weinidog yn gwybod bod nifer yr achosion o hunan-niwed yn cael ei chynyddu'n aruthrol gan y rhai sy'n dioddef profiadau niweidiol yn ystod eu plentyndod. Gall hynny fod yn esgeulustod neu gall fod yn gam-drin—boed yn gam-drin corfforol, yn gam-drin emosiynol neu'n gam-drin rhywiol—neu'n gartref camweithredol, a all gynnwys pob math o bethau, fel pethau sy'n digwydd mewn cartref sydd wedi chwalu neu garchariad aelodau agos o'r teulu a hyd yn oed pethau fel ysgariad. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cynhyrchu ffigurau sy'n dangos bod y rhai sy'n dioddef pedwar neu fwy o'r profiadau niweidiol hyn yn ystod plentyndod 10 gwaith yn fwy tebygol o fod wedi cael teimladau hunanladdol neu o fod wedi dioddef o hunan-niwed, a lle ceir chwech neu fwy o'r profiadau niweidiol hyn yn ystod plentyndod, mae'r perygl o hunanladdiad yn cael ei gynyddu o gyfran enfawr o 35 o weithiau.

Bydd ef yn ymwybodol bod Ymddiriedolaeth WAVE yn elusen sy'n ymdrin â'r mathau hyn o broblemau, a'u bod wedi cynnig cyflwyno targed i Lywodraeth Cymru leihau nifer yr achosion o brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod gan 70 y cant erbyn 2030. Mae pob un Aelod o'r Cynulliad hwn, ac eithrio Gweinidogion y Llywodraeth, wedi ymrwymo i hyn—ac eithrio'r Gweinidog Addysg, sydd wedi ymrwymo iddo—a yw e'n credu ein bod ni i gyd yn anghywir? Oni fyddai'n fanteisiol gallu cael targed? Oherwydd er bod rhywun yn derbyn nad yw'r Llywodraeth bob amser yn cyrraedd eu targedau, yn aml nid hwy sydd ar fai am y ffaith eu bod nhw'n methu â'u cyrraedd. Ond serch hynny, mae targed yn bwysig i anelu ato, ac mae'n rhoi mwy o frys i ddatrys y problemau yr ydym ni i gyd eisiau ymdrin â nhw.

Diolchaf i'r Aelod am hynna. Mae'r rhai yna i gyd yn bwyntiau pwysig ac, yn sicr, ceir tair prif elfen i ddull Llywodraeth Cymru o geisio lleihau nifer yr achosion o hunan-niwed: mynd i'r afael â phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod yw un ohonyn nhw; y dull ysgol gyfan sydd gennym ni i ymdrin â phobl ifanc yn yr ysgol sy'n hysbysu am hunan-niwed; a mynd i'r afael â stigma iechyd meddwl, sydd hefyd yn cael effaith mor fawr ar bobl ifanc sy'n teimlo eu bod mewn sefyllfa iechyd meddwl anodd, ac y gall hunan-niweidio ddeillio ohoni.

Ai targed yw'r ffordd orau o hoelio sylw arno? Rwyf i o blaid targedau dim ond pan eu bod nhw'n wirioneddol benodol, mesuradwy, cyraeddadwy, realistig ac amserol, ac ar ôl rhoi cynnig ar ffyrdd eraill o wneud gwahaniaeth ac y canfuwyd nad oedden nhw'n effeithiol. Mae cymaint o wahanol bethau'n cael eu cyfrif yn y cwmpas profiadau niweidiol yn ystod plentyndod; ychydig iawn ohonyn nhw sydd wedi'u datganoli ac yn nwylo Llywodraeth Cymru. Rwy'n credu bod gwerth targed y mae gennych chi gyn lleied o reolaeth drosto o ran pa un a ellir ei gyrraedd ai peidio, yn amheus.

Rwyf i eisiau gweld llai o brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, wrth gwrs. Dyna pam yr ydym ni wedi buddsoddi yn y maes hwn, a dyna pam yr ydym ni wedi sefydlu ffynhonnell o arbenigedd yn y maes hwn; i wneud yn siŵr bod y gweithwyr proffesiynol hynny sy'n dod i gysylltiad â phlant yn deall yr hyn y gallai'r bobl ifanc hynny fod wedi ei ddioddef ac ymateb iddo yn y ffordd gywir. Gosod targed—nid wyf i wedi fy argyhoeddi hyd yn hyn y byddai'n gwneud y gwahaniaeth yr ydym ni i gyd eisiau ei weld.

Prif Weinidog, yn ystod wyth wythnos gyntaf y flwyddyn hon, rwyf i eisoes wedi ymdrin â phedwar set wahanol o rieni sydd wedi dod ataf yn amddifad, mewn dagrau, ddim yn gwybod beth i'w wneud, gan fod eu plentyn wedi dechrau hunan-niweidio neu wedi bod yn hunan-niweidio ers cryn amser. Ac wrth gwrs, mae weithiau'n rhagflaenydd sy'n arwain at anhwylderau bwyta, ac yn y blaen. Yr hyn sy'n ymddangos yn anodd iawn iddyn nhw ddod o hyd iddo yw cefnogaeth a dealltwriaeth gwirioneddol, felly maen nhw'n troi at y rhyngrwyd i geisio darllen amdano. Rwyf i wedi eu pwyntio a'u cyfeirio at elusennau yr wyf i'n gwybod amdanyn nhw. Rwy'n sylweddoli bod llawer yn cael ei wneud mewn ysgolion ac yn amgylchedd yr ysgol i addysgu'r plant. Rydym ni'n aros i wasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed ddod i'r adwy, neu rydym ni'n aros am ymyraethau iechyd meddwl eraill.

Ond tybed a allai eich Llywodraeth chi droi ei meddwl at adolygu a gweld a allwn ni wella'r cymorth y gall rhieni a gofalwyr ei gael. Oherwydd mae'n dir peryglus i gynifer ohonyn nhw nad ydyn nhw'n gyfarwydd ag ef, ac maen nhw wedi dychryn yn llwyr; dydyn nhw ddim eisiau dweud y peth anghywir, i'w annog drwy gamgymeriad, i ddweud, 'Dewch, gadewch i ni gael rhywbeth', ac iddo arwain at dristwch gwaeth a gwaeth a gwaeth yn y plentyn ifanc neu'r person ifanc, ac at broblemau iechyd meddwl mwy. Felly, mwy o gymorth i rieni, neu gymorth haws ei gael, oherwydd hyd yn oed gyda'r adnoddau sydd gen i yn y Cynulliad, nid wyf i'n eglur o hyd am yr holl gyfleoedd sydd ar gael i gefnogi rhieni a gofalwyr.

Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn y mae Angela Burns wedi ei ddweud am y trallod y mae rhieni'n ei deimlo wrth geisio ymdrin â pherson ifanc sy'n arddangos y mathau hyn o anawsterau, a'r synnwyr o ddiffyg grym a ddim yn gwybod sut orau i helpu, ac yn y blaen. Dyna ran o'r rheswm pam yr ydym ni'n rhoi £0.5 miliwn ychwanegol eleni at fynd i'r afael â materion hunanladdiad a hunan-niwed; oherwydd mai hunanladdiad a hunan-niwed, i'n hatgoffa ni i gyd o deitl yr adroddiad pwyllgor yn y maes hwn, yw 'Busnes Pawb'. Mae hynny'n golygu dod o hyd i ffyrdd y gellir helpu rhieni a gofalwyr, fel y gallan nhw deimlo'n fwy hyderus naill ai'n cynorthwyo pobl ifanc yn uniongyrchol neu eu cyfeirio at ffynonellau eraill o gymorth.

Rydym ni hefyd yn noddi Prifysgol Abertawe, Llywydd, ers mis Rhagfyr y llynedd, mewn astudiaeth newydd i edrych ar wasanaethau sydd wedi bod mewn cysylltiad sylweddol â phobl ifanc cyn i'r bobl ifanc hynny fod â thueddiad o hunan-niweidio, i weld a oedd unrhyw beth y gallem ni ei wneud yn y ffordd ataliol honno, fel yr ydym ni'n ei drafod yn y fan yma—ceisio cyflwyno pethau'n gynharach yn y system fel nad yw pobl ifanc yn canfod eu hunain yn y sefyllfa honno. Mae hynny'n golygu gwella sgiliau staff, ond gall hefyd fod yn ffordd o wneud yn siŵr bod rhieni yn gallu cael gafael ar wybodaeth sydd ei hangen arnyn nhw eu hunain, ond hefyd y ffyrdd ymarferol y gallen nhw eu hunain fod yn fwy o gymorth. Oherwydd dyna'n gyffredinol y mae rhieni yn chwilio amdano: beth arall allan nhw ei wneud. Efallai y bydd angen cymorth arnyn nhw i wneud hynny, ond maen nhw eisiau peidio â theimlo, fel y maen nhw'n aml, yn ddiymadferth yn wyneb rhywbeth ofnadwy sy'n digwydd y tu mewn i'w teulu eu hunain.

Nododd yr adolygiad diweddar o farwolaethau plant a phobl ifanc yn sgil hunanladdiad a hunanladdiad tebygol bod gwell rheolaeth o hunan-niwed ymhlith plant a phobl ifanc yn gyfle allweddol i atal hunanladdiad. Nawr, mae canllawiau y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal eglur ar waith ar gyfer rheoli hunan-niwed, ond mae'r adolygiad yn tynnu sylw at y ffaith bod angen gweithredu'r rheini'n llawn ledled Cymru a'u harchwilio hefyd, yn enwedig o ran presenoldeb mewn adrannau achosion brys, asesiadau seicogymdeithasol yno, ac atgyfeirio a chyfeirio o bresenoldebau o'r fath. Beth arall allwn ni ei wneud, Prif Weinidog, i sicrhau bod yr holl bobl ifanc yn cael gwasanaeth priodol pan fyddan nhw'n cael eu derbyn i adran damweiniau ac achosion brys oherwydd hunan-niweidio yng Nghymru?

Rwy'n cytuno'n llwyr bod y profiad y mae person ifanc, neu unrhyw un sydd wedi cael profiad o hunan-niwed neu wedi ceisio cyflawni hunanladdiad, mewn adran damweiniau ac achosion brys yn wirioneddol hollbwysig i'w allu i wella ar ôl hynny. Dyna pam, dros y pum mlynedd diwethaf, yr ydym ni wedi buddsoddi mwy mewn presenoldeb iechyd meddwl arbenigol wrth ddrws ffrynt adrannau achosion brys, fel bod pobl sydd fel arall yn treulio eu hamser yn ymdrin â'r anhwylderau corfforol sy'n dod drwy'r drws yn gallu cael cymorth arbenigol yn y fan a'r lle pan fyddan nhw'n gwybod eu bod nhw'n ymdrin ag achos sydd wedi'i wreiddio mewn anhapusrwydd ac achosion iechyd meddwl. A gwneud yn siŵr bod y staff hynny'n gallu cael gafael ar y cymorth arbenigol hwnnw eu hunain, wedi eu hyfforddi i adnabod achosion o hunan-niwed, a gallu ymateb i hynny mewn ffordd gefnogol, mewn ffordd nad yw'n awgrymu bai, nad yw'n awgrymu bod pobl rywsut yn rhwystro pobl eraill sydd yn fwy o angen cymorth—rydym ni i gyd wedi darllen y cyfrifon yn yr adroddiad hwnnw ac mewn mannau eraill—gwneud yn siŵr ein bod ni'n mynd i'r afael â hynny drwy hyfforddiant a thrwy gymorth arbenigol ychwanegol wrth ddrws ffrynt ysbytai yw'r ffyrdd yr ydym ni wedi ceisio cryfhau gwasanaethau.