5. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am bolisi Llywodraeth Cymru ynglŷn ag effaith amgylcheddol niwsans llwch ar gymunedau? OAQ55164

8. Beth mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud i warchod pobl Cymru rhag sgil effaith llwch yn dianc i’r atmosffer? OAQ55180

Ddirprwy Lywydd, deallaf eich bod wedi rhoi eich caniatâd i gwestiynau 5 a 8 gael eu grwpio. Mae Deddf Diogelu’r Amgylchedd 1990 yn rhoi'r pwerau angenrheidiol i awdurdodau lleol ymchwilio i gwynion am lwch fel niwsans statudol. Os caiff ei gadarnhau, gall yr awdurdod lleol fynnu bod unrhyw un sy'n gyfrifol yn lliniaru unrhyw niwsans llwch a nodir. Mae 'Polisi Cynllunio Cymru' hefyd yn darparu canllawiau i helpu i leihau effeithiau llwch ar gymunedau.

Bydd y Gweinidog yn cofio fy mod, ar sawl achlysur, wedi codi materion sy'n ymwneud â gweithrediadau ar Fferm Gelliargwellt Uchaf yng Ngelligaer yn fy etholaeth, a'r gwaith sy'n cael ei wneud o dan faner Bryn Group, sef y busnes yno. Mae'r safle sy'n cael ei redeg gan Bryn Group yn cynnwys chwarel ar gyfer cyflenwi agregau, ac o'r herwydd, mae ffrwydro'n digwydd yn rheolaidd. Rwy'n cael llawer o gwynion gan drigolion am niwsans llwch a dirgryniadau ar draws cymuned Gelligaer. Mae llwch yn sgil-gynnyrch sy'n peri niwsans, ac mae trigolion yn teimlo'n gryf ei fod yn cael effaith niweidiol ar yr amgylchedd lleol ac ar eu bywydau. Mae hefyd i'w weld ym Maenor Llancaiach Fawr gerllaw, felly mae cwestiwn yn codi ynglŷn â'i effaith ar dwristiaeth hefyd.

Deallaf mai Deddf Diogelu'r Amgylchedd 1990 yw'r Ddeddf y mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn cyfeirio ati wrth ystyried cymryd camau yn erbyn cwynion niwsans statudol, ac nid yw'r Ddeddf honno'n darparu digon o bŵer i fynd i'r afael â'r materion hyn yng nghymuned Gelligaer. Felly, a yw'r Gweinidog yn teimlo bod angen newid deddfwriaethol fel y gall awdurdodau lleol fynd i'r afael yn fwy effeithiol ag effaith niwsans llwch, ac yn enwedig Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili yn yr achos hwn, er mwyn ymdrin â'r broblem gynyddol hon?

Nid wyf wedi cael unrhyw gyngor fod angen edrych ar y ddeddfwriaeth honno neu ei hadnewyddu. Yr hyn y cefais sicrwydd yn ei gylch yw bod swyddogion o dîm iechyd yr amgylchedd cyngor Caerffili yn ymateb i bob cwyn. Gwn fod cynllun lliniaru llwch i'w gael ar gyfer y safle. Gwn hefyd fod cyngor Caerffili a Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cael llawer o gwynion am y safle hwn. Mae'r cyngor hefyd wedi cynnal gwaith monitro llwch cyfnodol yng nghymunedau Penybryn a Gelligaer. Maent wedi cofnodi lefelau llwch sy'n nodweddiadol o lefelau amgylchynol, ac fel rhagofal, maent hefyd wedi gosod monitor PM10 parhaol yng nghymuned Penybryn, monitor a rennir gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru, ac nid ydynt hwy wedi nodi unrhyw bryderon. Ond rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â'r Aelod i drafod y pwyntiau penodol hynny, os ydych yn meddwl y byddai hynny o gymorth.

Mae llwch o weithfeydd Kronospan wedi bod yn weladwy ar geir a ffenestri pobl yn y Waun ers blynyddoedd lawer, ac mae'r trigolion lleol yn pryderu'n fawr am yr effaith y mae anadlu'r llwch hwnnw'n fwy hirdymor yn ei chael ar eu hiechyd. Y gronynnau mwy yn unig y mae gwaith monitro gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn eu mesur, y gronynnau PM10, ac nid oes unrhyw beth ar waith i fesur y gronynnau PM2.5 llai o faint, a all fynd i mewn i'r ysgyfaint, a'r cemegion sy'n gysylltiedig â'r gweithfeydd, fel fformaldehyd. Oherwydd hyn, mae'r trigolion lleol yn poeni bod eu hiechyd yn mynd i ddioddef yn y tymor hir, ond yn enwedig iechyd eu plant mewn ysgolion cyfagos hefyd. Felly, pryd y bydd y Llywodraeth hon yn sicrhau bod iechyd a diogelwch trigolion mewn lleoedd fel y Waun yn cael eu diogelu drwy wella'r gwaith monitro ar gyfer y cemegion a'r gronynnau llai, a sicrhau bod y gwaith monitro hwnnw'n digwydd mewn modd agored a thryloyw?

Yn amlwg, rydym yn cymryd y pryderon—. Fe gyfeirioch chi at Kronospan a'r Waun yn benodol. Mae'n amlwg ein bod o ddifrif ynglŷn â'u pryderon. Fe fyddwch yn ymwybodol fod gwaith yn mynd rhagddo mewn perthynas â hynny. Fe fyddwch yn ymwybodol o'r hyn rydym yn ei wneud ledled Cymru mewn perthynas â rhaglen aer glân Cymru, y cynllun aer glân i Gymru, a byddwn yn cyflwyno Deddf aer glân i Gymru.

Mewn perthynas â gronynnau PM10 a PM2.5, fel arfer, mae meintiau gronynnau llwch gweladwy yn rhy fawr i'w hanadlu i mewn, felly nid yw'r risgiau a'r effeithiau iechyd yr un fath ag wrth ddod i gysylltiad â gronynnau llai fel gronynnau PM10 a PM2.5. Fe fyddwch hefyd yn ymwybodol mai Cyfoeth Naturiol Cymru fydd yr unig gorff rheoleiddio ar gyfer y safle hwnnw o'r haf hwn ymlaen. Un peth arall rwyf wedi'i drafod gyda Cyfoeth Naturiol Cymru yw fy mod yn credu bod angen ymgysylltu'n llawer gwell â thrigolion y Waun ynglŷn â llawer o'u pryderon. Ni chredaf fod hynny wedi digwydd gyda'r awdurdod lleol, a phan fydd CNC yn dod yn unig gorff rheoleiddio ar gyfer y safle, rwy'n pwysleisio pwysigrwydd ymgysylltu â'r gymuned yn eu rôl reoleiddiol.

Mewn gwirionedd, ddoe ddiwethaf, nododd astudiaeth yn The Times fod llygredd aer yn achosi mwy o farwolaethau na'r cyfanswm sy'n cael eu lladd gan ryfeloedd, malaria, AIDS ac ysmygu gyda'i gilydd. Gan gyfeirio at y tân yn Kronospan, yn y dyddiau canlynol, fel y gwyddoch, o bosibl, cynhaliodd yr AS newydd dros Dde Clwyd, Simon Baynes, gymhorthfa wyth awr gyda thrigolion yno i drafod eu pryderon ynghylch y problemau ansawdd aer a gawsant ar ôl y tân—nid yn unig pobl yn y Waun, ond yn yr ardal gyfagos hefyd. Cyfarfu hefyd â'r cyngor, y prif weithredwr, Kronospan, cyngor y dref ac ati.

E-bost nodweddiadol a gefais gan etholwr ynglŷn â hyn: 'Rwy'n byw dair milltir i ffwrdd ac rwyf wedi cael fy effeithio gan y mwg hyd yn oed gyda fy ffenestri ar gau.' Roedd hynny dri diwrnod ar ôl i'r tân ddechrau. Mae angen atebion ar bobl y Waun, a sicrwydd y bydd yr holl broblemau yn Kronospan yn cael ystyriaeth ddifrifol. Mae angen ymweliadau annibynnol, rheolaidd, dirybudd i fonitro llygredd aer.

Cysylltais â Cyfoeth Naturiol Cymru a chefais ymateb defnyddiol. Gwnaethant ailgadarnhau bod y cymhlethdod wedi'i achosi gan y ffaith bod y gwaith rheoleiddio wedi'i rannu rhyngddynt hwy a chyngor Wrecsam, ac er iddynt wneud cais yn y cyfarfod amlasiantaethol am offer monitro aer dros dro, cyfrifoldeb y cyngor yw parhau i fonitro'r aer yn y Waun yn fwy hirdymor.

Felly, a allwch gadarnhau pryd y mae rhannu'r gwaith rheoleiddio i fod i ddod i ben, gan y deallaf o ohebiaeth flaenorol ar ran trigolion y Waun fod hynny wedi'i gynllunio, a hefyd sut rydych yn ymateb i'r alwad am ymweliadau annibynnol, rheolaidd, dirybudd i fonitro llygredd aer yn y Waun a'r cyffiniau?

Wel, nid wyf yn siŵr a glywodd yr Aelod fi, ond dywedais yn fy ateb i Llyr Huws Gruffydd y bydd hynny'n digwydd yn yr haf. Rwy'n ymwybodol o'r pryderon ynghylch y rhaniad, ac yn amlwg, Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yw corff rheoleiddio'r rhan o'r safle yr effeithiwyd arni, ac maent wedi dechrau eu hymchwiliad, ac rwy'n disgwyl iddo gael ei gwblhau erbyn diwedd mis Ebrill. Yn sicr, fel Gweinidog ar draws sawl portffolio, rwyf wedi cefnogi arolygiadau dirybudd. Felly, mae'n rhywbeth y buaswn yn fwy na pharod i'w drafod ymhellach gyda Cyfoeth Naturiol Cymru.

Yn yr wythnosau diwethaf, rwyf wedi trefnu cyfarfod cyhoeddus yn Tai-bach ym Mhort Talbot gyda'r British Lung Foundation. Yno, siaradais â llawer o drigolion am y pryderon sydd ganddynt am lwch ym Mhort Talbot, a deallaf fod gan Tata gynlluniau ar gyfer corn simnai newydd ac elfennau eraill i'w gosod yn lle'r system gloddio 40 oed bresennol yn y gwaith sintro.

Felly, rwy'n awyddus i ddeall pa sgyrsiau rydych chi fel Gweinidog wedi'u cael gyda Tata mewn perthynas â hwy'n newid eu mentrau yn hyn o beth i'w gwneud yn fwy ecogyfeillgar i'r bobl sy'n byw yn y gwaith dur a'r cyffiniau. Yr hyn a ddywedwyd wrthyf gan lawer yn y cyfarfod cyhoeddus hwnnw oedd y byddent yn croesawu—fel y dywedoch chi wrth Hefin David—mwy o gyfleoedd i ymgysylltu â'r cyhoedd er mwyn iddynt allu deall beth yn union yw'r mathau hyn o broblemau, a sut y gallant gyfleu hyn mewn ffordd y maent yn ei deall.

Rydym yn siarad yma am ronynnau PM10, PM2.5, ond mae'n rhaid inni normaleiddio'r hyn y mae'r materion hyn yn ymwneud ag ef fel bod pobl yn deall pa mor ddifrifol ydynt pan fyddant yn mynd i mewn i ysgyfaint pobl ac yn effeithio ar eu bywydau bob dydd. Felly, a wnewch chi ymrwymo i gynnal ymgyrch wybodaeth i'r cyhoedd hefyd fel bod pobl ledled Cymru yn ymwybodol o'r peryglon mewn perthynas â llygredd aer, a sut wedyn y gall y Ddeddf rydych am ei chyflwyno mewn perthynas â'r mater hwn olygu rhywbeth iddynt yn eu bywydau bob dydd?

Ymwelais â Tata yn ôl yn ystod toriad yr haf gyda David Rees, yr Aelod lleol, lle trafodwyd hyn, ac mae fy swyddogion yn parhau i gael sgyrsiau parhaus gyda Tata ynglŷn â hynny.

Nid wyf yn anghytuno â'r hyn a ddywedwch am ymgysylltu â'r cyhoedd. Gorau arf, dysg, yn fy marn i, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn grymuso preswylwyr i wybod beth yn union yw'r llwch, er enghraifft, yr hyn na allant ei weld. Credaf ei bod yn bwysig iawn fod y wybodaeth honno ganddynt. Ac yn amlwg, gan ein bod wedi cael yr ymgynghoriad hwnnw ynglŷn â'r cynllun ac yna ymlaen at y Ddeddf, credaf fod hynny'n rhywbeth y mae angen inni edrych arno'n ofalus iawn.