4. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am rannu cyfrifoldebau ar gyfer archwilio tomenni glo a'u cadw'n ddiogel? OAQ55161

Diolch. Cyfrifoldeb y tirfeddiannwr yw rheoli tomenni glo. Mewn llawer o achosion, awdurdod lleol, Cyfoeth Naturiol Cymru neu'r Awdurdod Glo fydd hwn. Lle ceir pryderon ynghylch tomen lo, mae gan yr awdurdodau perthnasol bwerau i'w harchwilio ac os oes angen, i wneud gwaith adferol.

Diolch ichi am yr ateb hwnnw. Mae'n ymddangos—. Yr hyn sy'n peri pryder i mi yw, pan ddywedodd y Prif Weinidog fod gan yr holl sefydliadau hyn gyfrifoldebau i arolygu'r tomenni glo—rwy'n poeni a oes unrhyw orgyffwrdd cyfrifoldeb lle mae'n bosibl na fydd un sefydliad yn glir pwy sy'n gwneud beth. Mewn perthynas â thir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru, ai mater i CNC yn unig yw rhoi sicrwydd i chi ac i ni? A ble—. Fe ddywedoch chi mai'r tirfeddiannwr oedd yn gyfrifol, ond wedyn fe restroch chi amryw o sefydliadau na fyddent yn dirfeddianwyr, er enghraifft os yw'n dir preifat. Beth felly yw cyfrifoldeb yr Awdurdod Glo yn erbyn yr awdurdod lleol lle mae'r tir hwnnw wedi'i leoli?

Credaf eich bod yn tynnu sylw at bwyntiau pwysig iawn, ac rydym yn amlwg yn edrych arnynt ar frys ac yn ofalus iawn. Fe fyddwch yn ymwybodol o atebion y Prif Weinidog iddo gyfarfod ag Ysgrifennydd Gwladol Cymru, ac yn amlwg, mae hyn yn rhywbeth y buont yn ei drafod yn syth ar ôl y tirlithriad a welsom: diogelwch tomenni glo.

O ran eich cwestiwn ynghylch tir Llywodraeth Cymru: ie, CNC ydyw. Ar draws yr holl domenni glo hyn, fel y dywedaf, mae awdurdodau lleol, Cyfoeth Naturiol Cymru neu Lywodraeth Cymru, yr Awdurdod Glo, a cheir rhai perchnogion preifat. Ni chredaf ei bod yn ormod i ofyn am gofrestr o'r rhain. Credaf fod hynny'n rhywbeth y mae angen inni ei roi ar waith ar unwaith. Yn amlwg, hyd yn oed os yw'n dirfeddiannwr preifat, byddai gan yr awdurdod lleol, yn y man hwnnw, bwerau i fynd i mewn a'i archwilio, er enghraifft.

Felly credaf ei bod yn bwysig iawn inni gwblhau’r gwaith hwn cyn gynted â phosibl. Gwn y bu cyfarfod pellach ddydd Gwener diwethaf ar lefel swyddogol. Cafwyd cyfarfod y bore yma, yn sicr gyda fy swyddogion i a chyda’r Awdurdod Glo, rwy’n credu, eto. Felly, hoffwn roi sicrwydd i bobl fod hyn yn rhywbeth sy'n cael ei ystyried fel mater brys.

Weinidog, fe wnaeth y tirlithriad diweddar yn Tylorstown yng nghwm Rhondda ennyn atgofion torcalonnus o’r trychineb ofnadwy a ddigwyddodd yn Aberfan yn 1966. Y llynedd, cyhoeddwyd bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi rhoi contract pum mlynedd i'r Awdurdod Glo i archwilio tomenni a chwareli yn ne Cymru. Yn y pen draw, yr ateb gorau yw cael gwared ar y tomenni hyn yn gyfan gwbl. Weinidog, pa drafodaethau rydych wedi'u cael gyda'r Awdurdod Glo a Cyfoeth Naturiol Cymru mewn perthynas â chael gwared ar y malltod hwn oddi ar dirwedd Cymru?

Credaf eich bod yn llygad eich lle, roedd yn sicr yn emosiynol iawn. Pan ymwelais â Tylorstown gyda'r Prif Weinidog, ni allech osgoi meddwl am yr adeg ofnadwy honno. Yn sicr, wrth siarad â thrigolion, roedd yn amlwg yn rhywbeth roeddent yn meddwl amdano, a dyna pam ei bod mor bwysig fod y Prif Weinidog wedi cyfarfod mor fuan â'r Ysgrifennydd Gwladol. Cafwyd y trafodaethau hynny yn y cyfarfod hwnnw. Credaf fod hynny’n rhywbeth y gwnaethom ei ystyried. Credaf ei bod yn bwysig iawn, efallai, fod gennym un corff sy'n goruchwylio'r rhain oll, yn hytrach na'r ffordd wasgaredig y mae pethau'n digwydd ar hyn o bryd y cyfeiriodd Mark Reckless ati yn ei gwestiwn agoriadol. Fel y dywedais, mae hwn yn waith rydym yn ei wneud ar frys er mwyn gallu dod â—. Yn amlwg, bydd y Prif Weinidog yn awyddus i adrodd i'r Aelodau.

Weinidog, yr wythnos diwethaf, pan holais y Prif Weinidog ynglŷn â’r hyn a oedd yn digwydd i asesu diogelwch tomenni glo yn dilyn glaw trwm diweddar, dywedodd wrthyf y bydd yr holl domenni sy’n peri’r risg fwyaf wedi cael eu harolygu erbyn diwedd yr wythnos diwethaf. Felly, a allwch gadarnhau bod hyn wedi digwydd, ac a allwch roi gwybod i ni a yw'r asesiadau hyn wedi darganfod unrhyw beth a fyddai'n peri pryder inni? Mae diogelwch pobl yn amlwg yn hollbwysig, ac mae'n rhaid iddo fod, felly a allwch roi gwybod i ni hefyd a yw safonau diogelwch yn cael eu hailgalibradu i ystyried hinsawdd yn y dyfodol lle bydd glawiad trwm a llifogydd yn fwy cyffredin?

Yn olaf, ni chafwyd gair gan y Prif Weinidog ar fy nghwestiwn ynghylch dychweliad cynlluniau adfer tir ar gyfer safleoedd tir llwyd. Mae awdurdodau lleol, yn ôl yr hyn a ddeallaf, wedi mynnu cael y cynlluniau adfer tir hynny ar ôl iddynt gael eu torri gan eich Llywodraeth ychydig flynyddoedd yn ôl. A yw eich Llywodraeth Lafur wedi ystyried gwneud tro pedol ar gyllid i gynlluniau adfer tir i sicrhau nid yn unig fod hen domenni glo ar gael at ddefnydd economaidd, ond y gall pob un ohonom fod yn hyderus eu bod yn cael eu gwneud yn ddiogel?

Mewn ymateb i'ch cwestiwn olaf am y cynllun adfer tir a ddaeth i ben, nid wyf yn ymwybodol o unrhyw drafodaethau, ond ni chredaf y byddai hynny'n rhan o fy mhortffolio, felly efallai y byddai Gweinidog arall yn edrych ar hynny.

Credaf fod eich pwynt ynghylch safonau yn bwysig iawn. Credaf fod angen inni ystyried safonau, oherwydd yn amlwg, pan oedd y tomenni hynny yno i gychwyn, nid oedd y geiriau 'newid hinsawdd' wedi'u trafod hyd yn oed. Felly credaf, yn sicr, fel rhan o’r gwaith parhaus hwn, y bydd angen ystyried safonau.

Nid wyf wedi cael adroddiad ynglŷn â'r arolygiadau. Hyd y gwn i, mae'r holl arolygiadau wedi'u cwblhau ac rwy'n aros am wybodaeth ynglŷn â hynny, ac rwy'n fwy na pharod i'w rhannu gyda'r Aelodau os bydd modd.

A gaf fi ofyn faint o'r arolygiadau, a groesawaf yn fawr, a fydd yn ymdrin nid yn unig â'r tomenni glo a'r dyddodion glo mawr ac amlwg sy'n dal i fodoli mewn rhai cymoedd, ond hefyd y rheini sydd wedi eu hadfer eisoes, lle mae gennych, er enghraifft, dai, ffyrdd neu seilwaith arall wedi’u hadeiladu ar eu pennau? Oherwydd ymddengys i mi y gallai’r un problemau o ran tir gorlawn o ddŵr a llifogydd a glaw trwm mwyfwy niweidiol ac amlach arwain at broblemau i'r rheini.

Nawr, nid wyf yn siŵr a yw’r rheini yn rhan o’r ymchwiliadau, ond hoffwn roi sicrwydd i fy etholwyr fod pethau fel hen safleoedd mwyngloddio brig, ffyrdd a rheilffyrdd sy'n cael eu hadeiladu, i bob pwrpas, ar seidins glo, y bydd y rheini hefyd yn cael eu hymchwilio. Ac os nad oes ganddi’r ateb nawr, tybed a allai ysgrifennu ataf, yn enwedig mewn perthynas â fy etholaeth i.

Yn ôl yr hyn a ddeallaf, y tomenni risg uchel a gâi eu hystyried fel mater brys erbyn diwedd yr wythnos diwethaf. Felly, credaf fod yr hyn y cyfeiriwch ato yn amlwg yn waith sylweddol, ac nid oes gennyf yr amserlen ar ei gyfer, ond byddaf yn sicr yn edrych ar eich etholaeth ac yn ysgrifennu atoch.