4. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am unrhyw gynnydd a wnaed o ran recriwtio prif weithredwr newydd ar gyfer Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr? OAQ55219

Gwnaf. Mae'r bwrdd iechyd yn bwrw ymlaen â'r gwaith ar gynlluniau i recriwtio'r person cywir i'r rôl hollbwysig hon. Er mai mater i'r bwrdd iechyd a'i gadeirydd fel y sefydliad cyflogi yw penderfyniadau ynglŷn â materion cyflogaeth, rwyf wedi ymrwymo'n llwyr i ddarparu'r cymorth sydd ei angen ar y bwrdd iechyd i gyflawni'r gwelliannau sydd eu hangen o hyd.

Diolch am yr ateb hwnnw, Weinidog. Er ei fod mewn mesurau arbennig ers bron i bum mlynedd, mae'r problemau ym mwrdd Betsi Cadwaladr yn parhau i siomi'r rhai sy'n dibynnu arno. Nid yw'r problemau ym mwrdd Betsi Cadwaladr wedi cael eu hailadrodd ym mhob bwrdd yng Nghymru, felly mae'n amlwg mai'r modd y caiff y bwrdd penodol hwnnw ei redeg sydd ar fai. Gall prif weithredwr newydd helpu, ond nid yw prif weithredwr yn gweithredu ar ei ben ei hun—mae'n rhan o fwrdd sy'n gwneud argymhellion ynglŷn â sut y dylai'r GIG yng ngogledd Cymru ddatblygu, mynd i'r afael â'i broblemau a phenderfynu ar ei flaenoriaethau.

Y llynedd, canfu pwyllgor trawsbleidiol yn y lle hwn fod y bwrdd iechyd yn gwneud cynnydd annerbyniol o araf ar ddatrys ei fethiannau, ond chi sy'n gyfrifol yn y pen draw. Onid yw'n bryd adolygu sut y sefydlwyd y byrddau iechyd hyn? Er mwyn sicrhau bod triniaeth a gofal cleifion yn cael blaenoriaeth, onid yw'n bryd mynnu y dylai'r rhan fwyaf o'r aelodau ar unrhyw fwrdd iechyd ddod o gefndir o hyfforddiant clinigol?

Rwy'n credu bod dau bwynt yno: un yw'r pwynt ynglŷn â sut y mae'r bwrdd iechyd wedi cael ei sefydlu a chyfansoddiad y bwrdd a'r clinigwyr sy'n ffurfio'r mwyafrif. O ran sut y sefydlwyd y bwrdd iechyd, os oes pwynt ehangach ynglŷn â'i drefniadaeth a'i faint, er mwyn i ogledd Cymru wella, rwy'n credu mai camgymeriad fyddai ceisio cyflawni ad-drefnu strwythurol er mwyn newid i gael dau fwrdd Betsi Cadwaladr yn lle un. Pe baem yn gwneud hynny, byddem yn bendant yn colli cyfnod sylweddol o amser tra bydd pobl yn edrych tuag i mewn i weld pwy sy'n mynd i redeg y sefydliadau newydd hynny—h.y. datgysylltu—wedyn beth a wnewch am y ffaith bod yna dri ysbyty ar draws gogledd Cymru. I ble mae'r un canol yn mynd? Beth y mae hynny'n ei olygu o ran cynllunio gwasanaeth a chydweithredu, o fewn yr un bwrdd iechyd yn awr ond o bosibl, mewn mwy nag un sefydliad? Felly, nid wyf wedi fy narbwyllo mai mwy nag un sefydliad yng ngogledd Cymru yw'r ateb.

O ran eich pwynt am y strwythur, mewn perthynas â'r aelodaeth annibynnol o gwmpas y bwrdd, rydym yn fwriadol, dros amser, wedi sefydlu cymysgedd o aelodau gweithredol, pobl sy'n gweithio i'r bwrdd iechyd fel gweithwyr ac aelodau annibynnol gyda'r cymysgedd o sgiliau sydd eu hangen ar bobl. Yn sicr, nid yw bob amser yn dilyn bod pobl sydd wedi bod yn glinigwyr yn y gwasanaeth iechyd yn gwneud rheolwyr da yn y gwasanaeth iechyd, ac fe welwn hynny ym mhob agwedd ar fywyd. Roeddwn yn arfer bod yn gyfreithiwr—roedd gennyf rai sgiliau fel arweinydd a rheolwr. Roedd fy ngwraig, sy'n dal i fod yn gyfreithiwr, yn well rheolwr na mi, o ran rhai rhannau o'r rôl, ond nid oedd hynny'n ymwneud llawer mewn gwirionedd â'n gallu fel cyfreithwyr. Felly, mae'n ymwneud â sut y mae eich cefndir proffesiynol yn eich arwain tuag at y dewisiadau y mae sefydliad yn eu gwneud, oherwydd nid rhywun a oedd yn feddyg gwych yw'r berson cywir o reidrwydd i gyflawni'r swyddogaeth gyllid. Nid rhywun a fu'n nyrs wych drwy gydol eu gyrfa yw'r unigolyn priodol o reidrwydd i eistedd o amgylch y bwrdd fel aelod annibynnol. Dyna pam y mae gennym broses ar gyfer penodiadau cyhoeddus annibynnol, a oruchwylir gan y comisiynydd penodiadau cyhoeddus, i geisio sicrhau ein bod yn cael y bobl iawn.

Dyna pam hefyd ein bod wedi ailosod ein disgwyliadau ynglŷn â'r ffordd y mae aelodau annibynnol nid yn unig yn cael eu penodi, ond sut y maent yn ymddwyn a'u parodrwydd nid yn unig i gefnogi'r sefydliad, sydd ond yn rhan o'u rôl, ond mae'n ymwneud â'r craffu a'r her a'r rôl arwain sydd ganddynt o amgylch bwrdd yr aelodau annibynnol. Ac mewn gwirionedd, yng ngogledd Cymru, gyda'r cadeirydd cymharol newydd—nid yw ond wedi bod yn y swydd ers blwyddyn neu ddwy—mae wedi dod ag arddull arwain wahanol a lefel wahanol o graffu sydd wedi newid diwylliant aelodau annibynnol o amgylch y bwrdd, ac mae ein hasesiad gwrthrychol annibynnol, gan gynnwys yr arolygiaeth, yn dweud bod hynny wedi gwneud gwahaniaeth gwirioneddol a chadarnhaol. Yr her yw mynd o hynny i welliant gwirioneddol y gellir ei ddiffinio, yn unol â'r fframwaith mesurau arbennig a ddisgrifiais i'r Aelodau yn ddiweddar.  

Rwy'n cytuno â chi fod yn rhaid i chi gael y person iawn yn y lle iawn yn gwneud y gwaith iawn, a chytunaf â chi hefyd fod cadeirydd newydd Betsi Cadwaladr wedi gwneud newidiadau rhyfeddol ac ymddengys eu bod yn meddu ar yr egni, yr ysfa, y fenter a'r profiad i allu arwain y sefydliad hwnnw. Ond y gwir amdani yw bod y cyn-brif weithredwr yn y swydd am ychydig flynyddoedd yn rhy hir yn y bôn, ac felly mae'r bwrdd iechyd wedi aros yn ei unfan dros y blynyddoedd diwethaf. Rwy'n derbyn bod gennych brif weithredwr dros dro, neu fod gan y bwrdd brif weithredwr dros dro. Fodd bynnag, yr hyn rwy'n awyddus iawn i'w ddeall yw pa mor hir y bydd chwilio am brif weithredwr newydd yn ei gymryd. Ac a allwch chi sicrhau'r Senedd nad oes unrhyw rwystrau rhag gallu sicrhau bod gan y bwrdd iechyd hwnnw gyllid i recriwtio'r unigolyn o'r ansawdd gorau gyda'r profiad gorau i'w arwain allan o'r sefyllfa ddigalon y mae wedi bod ynddi dros y pum mlynedd diwethaf? Oherwydd nid yn unig y bydd angen i'r prif weithredwr hwnnw gael profiad helaeth o redeg sefydliadau gwasanaeth cyhoeddus mawr, ond bydd yn rhaid iddo hefyd gael asgwrn cefn o ddur er mwyn torri fel cyllell drwy fenyn i gael gwared ar rai o'r lefelau rheoli eraill nad ydynt yn ddigon profiadol o bosibl, ac nad ydynt yn gallu sicrhau cynnydd y bwrdd iechyd hwnnw.

Rwy'n credu bod dau bwynt yno. Un yw'r drwydded ond mae'r disgwyliad y bydd prif weithredwr yn gwneud newidiadau sy'n anodd—yn anodd yn fewnol o fewn y sefydliad, ond hefyd, a siarad yn onest, yng ngwleidyddiaeth ehangach y gwasanaeth iechyd. Pan wneir dewisiadau anodd, bydd y rhan fwyaf ohonom yn wrthrychol yn gweld bod rheswm dros wneud dewis anodd. Ond mewn gwirionedd, os ydych chi'n wleidydd lleol o unrhyw blaid, a phob plaid—nid yw'n bwynt pleidiol—gall fod yn anodd iawn cyd-fynd â chefnogi'r newid hwnnw neu roi lle iddo ddigwydd. Nawr, o'm safbwynt i, rwyf am gael prif weithredwr yng ngogledd Cymru sy'n mynd i wneud y newidiadau y mae'r bwrdd iechyd eu hangen ac y mae pobl gogledd Cymru yn haeddu eu gweld yn digwydd. I mi, rwy'n barod i gael fy meirniadu'n wleidyddol ac wynebu anhawster er mwyn cael y pethau iawn wedi'u gwneud, oherwydd dyna'r amcan pennaf: gweld gofal iechyd gogledd Cymru yn gwella a gwneud rhai o'r dewisiadau cadarn y credaf fod y cadeirydd am eu gweld yn cael eu gwneud hefyd, ac y mae aelodau annibynnol bellach yn gefnogol i'w gwneud yn ogystal. Ac o fewn hynny, felly, o ran cael y person iawn, nid oes unrhyw rwystr o ran arian. Os oes angen inni fynd y tu allan i'r ystod arferol o gyflogau prif weithredwyr yng Nghymru, yna gallwn wneud hynny oherwydd, unwaith eto, rwy'n awyddus i gael y person iawn i wneud gwahaniaeth go iawn.

Yn wrthrychol, rwy'n credu y byddai'r rhan fwyaf o'r Aelodau yn cytuno â hynny. Bydd yn rhaid inni weld beth sy'n digwydd wedyn pan fydd yr unigolyn yn ei swydd ac yn ceisio cyflawni peth o'r newid hwnnw. Ond pwy bynnag ydyw, ni fydd yn fater o eistedd wrth ddesg a'i tharo a dweud, 'Nawr mae'n rhaid inni wneud yr hyn rwy'n ei ddweud'. Mae'n rhaid iddynt ddal i ddod â'u staff gyda hwy, sefydlu cynlluniau sydd â rhesymeg iddynt, sydd â sylfaen dystiolaeth yn sail iddynt, a gallu nodi pam y byddant yn gwella gofal iechyd yng ngogledd Cymru ar gyfer y staff sy'n ei ddarparu, a'r cyhoedd sy'n ei dderbyn ac yn cymryd rhan ynddo.      

Rydym newydd glywed bod y prif weithredwr sydd wedi gadael yn ddiweddar wedi bod yn ei swydd am ychydig yn rhy hir; mae'n debyg y gallech ddweud hynny am y tri phrif weithredwr sydd wedi gwasanaethu yn ystod y cyfnod y bu'r bwrdd yn destun mesurau arbennig ac o dan reolaeth uniongyrchol Llywodraeth Cymru. Nawr, rwy'n gwybod eich bod yn gyndyn i gyfarwyddo'r bwrdd i wneud unrhyw beth, ond fel Gweinidog, rwy'n siŵr y gallwch gyfleu ychydig o negeseuon allweddol i'r prif swyddog gweithredol newydd. Ac un o'r rheini, carwn awgrymu, yw bod angen i'r bwrdd fynd i'r afael â nifer yr ymgynghorwyr rheoli y mae'n ymwneud â hwy—hyd at 40, rwy'n credu, yn y cyfnod diweddar, gan gostio dros £6 miliwn i'r trethdalwr. Nid oes ryfedd eu bod yn mynd i wynebu diffyg sylweddol arall eleni. Felly, a wnewch chi gyfleu i'r prif weithredwr newydd fod yr amser wedi dod iddynt roi diwedd ar yr ymgysylltiad diddiwedd hwn ag ymgynghorwyr rheoli. Mae ganddynt reolwyr sy'n gyflogedig a phe baent hwy'n gwneud eu gwaith, ni fyddai angen y bobl ychwanegol hyn ar gost aruthrol. Felly, dywedwch wrthynt fod hyn yn annerbyniol a bod rhaid iddo newid.

Rwy'n credu mai'r hyn sydd angen ei newid yw'r cyflawniad, a chyflawniad yn erbyn dealltwriaeth o beth yw eu heriau a'u cyfleoedd ar gyfer gwella, ac mewn gwirionedd, rhywfaint o'r gwaith rydym wedi'i gomisiynu mewn perthynas â'r bwrdd iechyd, am y gwir ddealltwriaeth o ble y gallent a ble y dylent wella eu swyddogaeth gyllid, beth y mae hynny'n ei olygu i'r gwasanaeth, ond hefyd o ran cael cynllun clinigol ar gyfer y dyfodol i ddeall sut y maent am siapio gwasanaethau'n fwriadol yng ngogledd Cymru i ddarparu gwell gofal. A dyna'r her sylfaenol y mae angen i'r bwrdd iechyd ei goresgyn, ac wrth gwrs bydd angen y bobl iawn yn eu swyddi i wneud hynny, ond os oes ganddynt ddiffyg ac os na allant recriwtio'r person cywir ar y pryd, efallai y bydd angen iddynt ddefnyddio gwasanaethau ymgynghori yn yr un modd yn union ag y mae angen i bobl, lle bynnag y bônt mewn gwasanaethau cyhoeddus, neu'n wir, mewn rhai rhannau o'r sector preifat, ddefnyddio gwasanaethau ymgynghori o bryd i'w gilydd. Ond mae'n rhaid i'r lefel fod yn briodol. Mae'n rhaid i hynny helpu'r bwrdd iechyd ar ei ffordd i wella'r daith y mae Aelodau ar draws y Siambr yn cydnabod bod angen iddo ei gwneud o hyd.