3. Pa asesiad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud o effaith argyfwng y coronafeirws ar economi Cymru? OQ55357

Diolchaf i'r Aelod, Llywydd. Mae prif economegydd Llywodraeth Cymru yn rhoi cyngor rheolaidd ar effaith argyfwng coronafeirws ar economi Cymru. Mae'r cyngor hwnnw'n cael ei adrodd yn fisol i grŵp craidd COVID o Weinidogion ac eraill, sy'n cyfarfod bob dydd Mercher.

Diolchaf i'r Prif Weinidog am yr ateb yna. Ar ôl 20 mlynedd o ddatganoli, mae 22 y cant o bobl Cymru o oedran gweithio yn byw mewn tlodi, ac mae'r incwm gwario cyfartalog yng Nghymru dri chwarter yn unig o gyfartaledd y Deyrnas Unedig. Mae'r rhai sydd mewn tlodi yn fwy tebygol o gael eu taro gan effeithiau economaidd COVID nag unrhyw un arall. Mae Sefydliad Dysgu a Gwaith Cymru wedi dweud yn ddiweddar bod Cymru yn fwy agored na llawer o rannau eraill o'r DU i effaith economaidd y cyfyngiadau symud, ac mae gennym ni'r gyfran uchaf, sef 18 y cant, o weithwyr a gyflogir mewn diwydiannau sydd wedi eu heffeithio fwyaf gan gyfyngiadau symud. Felly, os bydd diweithdra yn cynyddu ymhlith y grwpiau hynny, rydym ni'n mynd i fod mewn sefyllfa economaidd ddifrifol iawn yng Nghymru.

Mae Prifysgol Caerdydd wedi dangos mewn papur a gyhoeddwyd yr wythnos hon bod enillwyr isaf Cymru 10 gwaith yn fwy tebygol o fod wedi cael eu heffeithio gan gyfyngiadau symud COVID-19 na'r rhai ar y cyflogau uchaf. Felly, onid yw'n wir, Prif Weinidog, bod cyfyngiadau symud llymach a chyfyngiadau symud hwy yn golygu y bydd Cymru'n mynd tuag yn ôl, ac mai'r rhai ar y lefelau incwm isaf mewn cymdeithas fydd y rhai sy'n dioddef fwyaf? Felly, o ystyried y bydd effeithiau economaidd y cyfyngiadau symud yn taro'r tlotaf galetaf, sut ydych chi'n cyfiawnhau cadw Cymru yn destun cyfyngiadau symud tra bod gweddill y Deyrnas Unedig yn agor?

Wel, Llywydd, er nad wyf i'n anghytuno â rhywfaint o ddiagnosis yr Aelod, rwy'n anghytuno'n llwyr â'i ddisgrifiad o'r rysáit. Mae'n iawn i ddweud bod coronafeirws yn cael effaith anghymesur ar rai aelodau o'n cymdeithas, a'r rhai sydd dan yr anfantais fwyaf i ddechrau sy'n teimlo effaith y clefyd hwn yn fwyaf sylweddol. Y ffordd orau o'u helpu nhw yw gwneud yn siŵr bod economi Cymru yn cael adferiad didrafferth a dibynadwy o'r coronafeirws—nad oes gennym ni adferiad lle'r ydym ni'n agor gormod yn rhy fuan ac yna'n gweld angen cyfyngiadau symud unwaith eto fel bod yr economi yn mynd tuag at yn ôl unwaith eto.

Felly, mae'n cynnig rhyw fath o ddull Texas o ymdrin â coronafeirws, lle'r ydych chi'n codi'r cyfyngiadau symud yn gyflym, rydych chi'n gadael i bob math o bethau ailddechrau unwaith eto gan eich bod chi'n credu bod hynny'n iawn i'r economi, ac, er mawr syndod, mae'r feirws yn dechrau cylchredeg ym mhobman unwaith eto ac mae'n rhaid i chi gyflwyno cyfyngiadau symud unwaith eto. Dyna'r ydym ni'n ei osgoi yma yng Nghymru yn y ffordd yr ydym ni'n gwneud pethau. Rydym ni'n ailagor ein heconomi, rydym ni'n gwneud hynny gam wrth gam, rydym ni'n ei fonitro wrth i ni symud ymlaen, rydym ni'n gwneud ein gorau i wneud yn siŵr y gallwn ni fod yn hyderus yn ein heconomi ac na fyddwn ni'n ein canfod ein hunain mewn sefyllfa o orfod gwrthdroi hynny i gyd, oherwydd ni allai dim fod yn waeth i'r economi nac i'r bobl hynny sy'n dibynnu arni.

Prif Weinidog, yr wythnos diwethaf, cyflwynodd Llywodraeth y DU y Bil Busnes a Chynllunio yn Senedd y DU, a oedd yn cynnwys cyfres o fesurau brys i helpu busnesau i addasu i ffyrdd newydd o weithio i ymateb i'r pandemig presennol. Mae'r diwydiant lletygarwch yng Nghymru wedi dweud bod angen map ffordd eglur arno ar gyfer ailagor a chymorth gan y Llywodraeth i'w gael yn ôl ar ei draed. Felly, rwy'n meddwl y bydd yn sicr yn bwysig, yn y tymor byr, i unrhyw rwystrau gael eu dileu a allai fod yn y ffordd, gan gynnwys lleddfu cyfyngiadau yn y system gynllunio a thrwyddedu yn arbennig. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, ceir cymysgedd o fesurau yn y Bil cynllunio, yn feysydd sydd wedi eu cadw yn ôl ac wedi eu datganoli. Sut mae Llywodraeth Cymru yn mynd i ymateb i'r meysydd datganoledig a sut mae unrhyw ddeddfwriaeth yn benodol yn mynd i gefnogi'r sector lletygarwch?

Wel, Llywydd, rydym ni wedi bod mewn trafodaethau uniongyrchol gyda'r sector lletygarwch dros yr wythnos a hanner diwethaf, gan chwilio am ffyrdd y gallem ni ailagor lletygarwch awyr agored yma yng Nghymru gyda'r mesurau lliniaru angenrheidiol, ac rwy'n ddiolchgar i'r sector am yr holl syniadau y maen nhw wedi eu cyfrannu, am y gwaith y maen nhw'n ei wneud gyda ni i lunio canllawiau ar gyfer y sector, yn y gobaith y byddwn ni'n gallu gwneud hynny ochr yn ochr â nhw. Mae'n rhaid gwneud hyn mewn ffordd sy'n rhoi iechyd y cyhoedd yn gyntaf, a dyna'r ydym ni'n gweithio arno, ac yn cael cyngor gan ein prif swyddog meddygol, wrth gwrs, yn y broses.

Fel y dywedodd Russell George, mae'r ddeddfwriaeth yn Nhŷ'r cyffredin yn gymysgedd o ddeddfwriaeth ddatganoledig a deddfwriaeth nad yw wedi ei datganoli. O ran y rhai nad ydyn nhw wedi'u datganoli, bydd yn pasbortio trwyddedau sydd gan dafarndai, er enghraifft, i weini alcohol dan do, yn pasbortio'r rheini i'w caniatáu i'w weini yn yr awyr agored. Bydd agweddau eraill yn rhan o dddeddfwriaeth sydd yn nwylo'r Senedd a byddwn yn meddwl yn ofalus am yr hyn y mae angen i ni ei wneud yn hynny o beth.  

Felly, er enghraifft, i roi syniad i'r Aelod o'r cymhlethdod, yr wyf i'n siŵr ei fod yn effro iddo beth bynnag, mae'n bosibl y bydd llawer o gaffis a bwytai eisiau gallu gweithredu y tu allan ar y palmant o flaen eu safleoedd. Mae'n rhaid i ni gydbwyso hynny â hawliau defnyddwyr eraill: pobl anabl, defnyddwyr cadeiriau olwyn, pobl sy'n rhannol ddall—pobl sy'n dibynnu ar allu defnyddio palmentydd mewn modd dirwystr ac nad yw'n achosi anawsterau iddyn nhw. Felly, mae mwy nag un buddiant i feddwl amdano, a'r ffordd y byddwn ni'n gwneud hyn yng Nghymru yw gweithio gyda'r sector i gael cydbwysedd priodol rhwng y pethau hynny fel y gallwn ni wneud y pethau sy'n angenrheidiol i ganiatáu i'r sector hwnnw agor unwaith eto, ond nid ydym ni'n gwneud hynny ar draul hawliau sydd gan bobl eraill i fyw eu bywydau mewn ffyrdd sy'n caniatáu iddyn nhw gyflawni eu gweithredoedd cyfreithlon yn ddirwystr.

Prif Weinidog, mae Jack Sargeant eisoes wedi tynnu sylw at yr argyfwng yn y sector hedfan, sy'n sector mawr yn economi Cymru, a sector arall yn economi Cymru yw'r diwydiant dur, sydd hefyd yn wynebu heriau difrifol iawn. Yr wythnos diwethaf, roedd yn ymddangos bod Llywodraeth y DU wedi briffio'r Financial Times y byddai cais am gyllid gan Tata yn cael ei gymeradwyo, ond nid yw Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi unrhyw gymeradwyaeth o'r fath hyd yn hyn, ac, o'r herwydd, nid yw'r diwydiant yn gwybod ble mae'n sefyll. Mae gweithwyr dur a'u teuluoedd yn haeddu gwell; maen nhw'n haeddu sicrwydd. A wnewch chi barhau i roi pwysau ar Lywodraeth y DU i gymeradwyo'r cais hwn am gyllid, gan fod cwsmeriaid dur fwy neu lai wedi diflannu oherwydd y coronafeirws? Rydym ni angen i'r diwydiant barhau i weithredu. Mae'n hollbwysig i economi Cymru ac rydym ni angen y gefnogaeth honno gan Lywodraeth y DU.

Llywydd, rwy'n cytuno'n llwyr â David Rees. Darllenais yr erthygl estynedig honno yn y Financial Times. Roedd yn amlwg wedi'i briffio gan ffynonellau Whitehall, ac roedd yn awgrymu yn uniongyrchol iawn ein bod ni ar fin cael cyhoeddiad gan Lywodraeth y DU o gefnogaeth benodol i'r diwydiant dur, diwydiant y bydd ei angen ar y wlad hon pan fydd coronafeirws drosodd, ac mae maint y cymorth sydd ei angen ar gyfer y diwydiant hwnnw yn golygu bod yn rhaid iddo ddod gan Lywodraeth y DU. Rydym ni'n parhau i chwarae ein rhan gyda Tata yn uniongyrchol trwy gefnogi sgiliau a phrentisiaethau a chyda rhywfaint o fuddsoddiad amgylcheddol lleol i gynorthwyo'r cwmni, ond mae'n rhaid i gymorth o'r maint sydd ei angen ar y diwydiant mewn argyfwng byd-eang ddod gan Lywodraeth y DU. Ar ôl nodi bod y cymorth hwnnw ar ei ffordd, mae'n siomedig iawn nad yw wedi dod i'r amlwg bellach ers sawl diwrnod. Bydd y Canghellor yn gwneud ei gyhoeddiad ar gymorth i'r economi yr wythnos nesaf. Byddwn yn pwyso ar Lywodraeth y DU yr holl ffordd drwodd i sicrhau bod cymorth i'r diwydiant dur—diwydiant sy'n bwysig yn strategol i'r Deyrnas Unedig gyfan—yn flaenllaw yn ei feddyliau wrth iddo ddod â'r pecyn hwnnw at ei gilydd.