1. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r rhai a oedd ar restr warchod gynt yn sgil y cyfyngiadau COVID-19 diweddaraf yng Nghymru? OQ55615

Diolch am eich cwestiwn. Er ein bod wedi gweld cynnydd sydyn yn nifer yr achosion mewn rhai ardaloedd, nid yw'r cyngor penodol i bobl sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn flaenorol wedi newid ar hyn o bryd. Nid oes angen iddynt roi camau gwarchod caeth ar waith yn awr. Mae Prif Swyddog Meddygol Cymru yn ymgysylltu â phrif swyddogion meddygol ledled y DU ynglŷn â chyngor i'r grŵp hwn ar leihau eu risg o niwed, a byddwn yn ysgrifennu at y rheini sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol yn y dyddiau nesaf.

Diolch, Weinidog. Gwn fod y mesurau a roddwyd ar waith gan Lywodraeth Cymru i gefnogi'r rhai mwyaf agored i niwed wedi eu croesawu’n fawr. Fodd bynnag, rwyf bellach yn cael gohebiaeth gan y rheini sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol, ac maent yn gofyn am arweiniad pellach. Felly, rwy'n falch o glywed y bydd rhywfaint o ohebiaeth. Nid yw'r rheini sy'n cysylltu â mi yn gofyn am gael ailgychwyn gwarchod, ond yn hytrach, pan wneir cyhoeddiadau ar unrhyw gyfyngiadau, maent am weld cyfathrebu'n digwydd hefyd gyda'r rheini sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol. Yn benodol, gan fod y cyfyngiadau lleol ar waith, mae pobl yn dymuno cael cysur eu bod yn gwneud y peth mwyaf diogel a’r peth iawn. Er fy mod yn deall ein bod yn dysgu mwy am y feirws drwy'r amser, pa drafodaethau rydych chi'n eu cael gydag eraill ynglŷn â chyfathrebu â'r bobl fwyaf agored i niwed?

Diolch am eich cwestiwn dilynol. Wrth gwrs, cawsom gyfle i drafod rhywfaint o hyn yn y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon yn gynharach y bore yma. Felly, yn ogystal â’r cyswllt uniongyrchol rydym yn ei ddisgwyl o ohebiaeth y prif swyddog meddygol â phobl yn y categori hwnnw o bobl sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol, byddwn yn defnyddio ein sianeli amrywiol, ac a bod yn deg, mae cymaint o ddiddordeb wedi bod yn y grŵp o bobl sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol fel fy mod yn disgwyl y cawn gryn dipyn o sylw yn y cyfryngau cenedlaethol a lleol pan fyddwn yn ailddatgan ble rydym arni.

Credaf ei bod yn bwysig pwysleisio'r gwersi rydym wedi'u dysgu o'r chwe mis cyntaf. Credwn ein bod wedi atal niwed sylweddol i bobl ar y rhestr honno o grwpiau i’w gwarchod, ond nid oedd hynny heb gost. Bu cost o ran iechyd meddwl a lles pobl, gan fod llawer o'r bobl yn teimlo'n unig, hyd yn oed gyda'r gefnogaeth a roddwyd. Felly, nid yw gwarchod yn ddiben ynddo'i hun heb unrhyw niwed ynghlwm wrtho; mae bob amser yn gydbwysedd. Gwyddom hefyd nad yw'r dull blaenorol o gael rhestr o gyflyrau meddygol yn ystyried yr holl dystiolaeth o niwed yn sgil COVID. Os ydych yn llai cyfoethog, gwyddom eich bod yn fwy tebygol o ddioddef niwed mwy sylweddol—cafodd y pwynt ynglŷn ag anghydraddoldebau iechyd ei ailbwysleisio’n ddiamwys yng nghyfnod cyntaf y pandemig. A hefyd, os ydych yn edrych yn debyg i fi, rydych yn fwy tebygol o ddioddef niwed, felly nid yw'r pwynt am darddiad ethnig yn cael ei ystyried mewn rhestr o gyflyrau meddygol. Ac yn yr un modd, os ydych chi'n edrych yn debyg i fi, a phe bawn yn pwyso tair neu bedair stôn yn drymach, byddwn innau hefyd mewn mwy o berygl eto. Nid yw'r holl bethau hynny’n cael eu nodi mewn rhestr o gyflyrau meddygol, felly rydym yn dysgu o'r hyn sydd wedi digwydd. Bydd yn rhaid inni gymhwyso hynny, gyda'r cyngor a gawn gan y prif swyddogion meddygol, wrth gynghori pobl ar y ffordd orau i ofalu amdanynt eu hunain. Ond bydd hynny'n bendant yn golygu cyswllt uniongyrchol â phobl sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol.

Prynhawn da, Weinidog. Gwnaeth grwpiau cymorth a chefnogaeth coronafeirws lleol, fel Feed Newport ym Mhillgwenlli, a’r rhai a sefydlais yn Wyesham a Brynbuga, waith gwych yn ystod y cyfyngiadau symud cenedlaethol wrth amddiffyn pobl agored i niwed, gan sicrhau nad oeddent yn teimlo’n ynysig, a dosbarthu bwyd a phresgripsiynau i'r rheini a oedd ar y rhestr warchod yn y gorffennol ac yn hunanynysu. Mae'r bobl agored i niwed hyn bellach mewn perygl gan fod y feirws ar gynnydd eto. Cyflwynwyd gwarchod ar gyfer pobl hynod agored i niwed ar ddechrau'r pandemig ym mis Mawrth, a dim ond yn ddiweddar y codwyd y mesurau hyn. Fodd bynnag, cyngor eich Llywodraeth, fel rydych newydd ddatgan, yw nad oes angen i'r bobl hyn warchod ar hyn o bryd. A allwch chi egluro eich rhesymau dros y penderfyniad hwnnw ymhellach, Weinidog? Ac ym mha amgylchiadau y byddech yn teimlo'r angen i ailystyried y cyngor hwn i'r rheini sy'n gwarchod, gan ei fod yn peri dryswch i bobl, fel y nodwyd gan Jayne Bryant? Mae angen mwy o gyfathrebu a chyfathrebu manylach, ac rwy'n croesawu'r ffaith eich bod yn mynd i anfon llythyrau allan, ond hefyd er mwyn i grwpiau COVID baratoi i gynorthwyo’r bobl sy'n gwarchod unwaith eto. A Weinidog, a wnewch chi achub ar y cyfle hwn yn awr i ymuno â mi i ddiolch am yr holl waith gwych a wnaed gan grwpiau gwirfoddol drwy gydol y pandemig yn cynorthwyo’r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas?

Rwy'n fwy na pharod i ailadrodd y diolch rwyf fi a Gweinidogion eraill, ac arweinwyr awdurdodau lleol ym mhob rhan o Gymru, wedi'i roi i'r holl bobl sydd wedi gwirfoddoli i helpu pobl eraill, wrth frwydro yn erbyn unigrwydd ac ynysigrwydd a helpu gyda gwasanaethau, o'r cynlluniau penodol rydym wedi'u cael i ddarparu meddyginiaeth fferyllol i gyfeillio mwy cyffredinol, os mynnwch, a rhyw fath o gyswllt cymdeithasol, er nad y cyswllt corfforol rydym wedi arfer ag ef ac yn ei werthfawrogi. Gwn fod hwn hefyd yn fater lle mae teuluoedd a ffrindiau yn gofalu am ei gilydd y tu allan i weithgarwch wedi'i drefnu. Rwyf wedi parhau i siopa i fy mam, at ei gilydd, a mynd ag ef iddi bob wythnos. Ni chaf fynd i mewn i'w chartref, am fy mod yn creu mwy o risg iddi nag y mae fy chwaer, sy’n dod i gysylltiad â llai o bobl, ac mae'r holl gyfrifiadau unigol hynny ynglŷn â rheoli risgiau'n digwydd mewn teuluoedd a chymunedau ledled y wlad.

Fel y dywedais wrth ateb Jayne Bryant, mae angen inni ystyried yr hyn a ddysgwyd yn ystod chwe mis cyntaf y pandemig, o'n dealltwriaeth o fanteision ac anfanteision rhestr o gyflyrau meddygol, a byddwn yn nodi hynny ar gyfer pobl sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol, ond ar gyfer y wlad yn gyffredinol, oherwydd, er ein bod yn gweld cynnydd yn nifer yr achosion o’r coronafeirws, rydym wedi dweud yn glir iawn y dylai pobl sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol fod yn arbennig o wyliadwrus a dilyn y cyngor ar gyfyngu ar nifer y cysylltiadau sydd ganddynt, oherwydd mewn gwirionedd, mae rheoli eich cysylltiadau eich hunan, eu cyfyngu i gyn lleied ag sydd angen, cadw at y rheolau, sicrhau eich bod yn dilyn mesurau hylendid dwylo da a dilyn y gofynion ar gyfer y wlad gyfan yn arbennig o bwysig i'r grŵp hwnnw o bobl sy’n agored i niwed yn feddygol. Ond fel y dywedaf, mae angen inni fabwysiadu ymagwedd fwy cyflawn, a daw hynny o ddysgu nid yn unig o'r ffigurau, ond hefyd o'n cyswllt uniongyrchol â phobl sydd wedi bod ar y rhestr warchod yn y gorffennol, ac rwy'n fwy na pharod i roi’r wybodaeth ddiweddaraf nid yn unig i’r Siambr ond i’r wlad am y cyngor sy'n newid a'r penderfyniadau a wnawn.

Weinidog, diolch am eich atebion i'r cwestiynau ar hyn eisoes. Credaf y byddwch yn cytuno â mi mai un o'r prif bethau sydd wedi bod o gymorth i bobl wrth iddynt gael eu gwarchod yw'r slotiau dosbarthu siopa blaenoriaethol y mae archfarchnadoedd wedi'u cynnig iddynt. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, o siarad ag etholwyr, mae llawer o archfarchnadoedd bellach yn rhoi’r gorau i ddarparu slotiau blaenoriaethol, ar adeg pan fo’r coronafeirws ar gynnydd mewn cymaint o’n cymunedau. Mae hyn yn rhywbeth sy'n peri pryder nid yn unig i fy etholwyr, ond i minnau hefyd, felly a gaf fi ofyn pa drafodaethau a gawsoch gyda Gweinidogion eraill ynglŷn â'r slotiau dosbarthu hyn ar gyfer bobl sy’n gwarchod, a’ch annog i weithredu ar hyn?

Credaf fod hwnnw'n bwynt pwysig gan Vikki Howells am y gefnogaeth ymarferol y mae pobl wedi'i chael. Mewn gwirionedd, ni chyrhaeddodd y cynllun dosbarthu bwyd niferoedd enfawr o bobl, am nad oedd ei angen arnynt. Cafodd pawb oedd eu hangen nwyddau wedi’u dosbarthu iddynt drwy’r cynllun bwyd am ddim, ond ar ôl i archfarchnadoedd ehangu eu slotiau dosbarthu ar-lein eu hunain yn sylweddol, a blaenoriaethu pobl ar y rhestr warchod, roedd yr angen am gynllun dosbarthu bwyd am ddim yn llai na'r hyn a ragwelwyd yn wreiddiol. Felly, mae angen i'r cynnydd sylweddol a welwyd yn nifer y slotiau ar-lein barhau, a byddaf yn sicr yn mynd i’r afael â hyn ac yn cael sgwrs gyda fy nghyd-Aelod Lesley Griffiths, sy’n cysylltu’n rheolaidd â manwerthwyr archfarchnadoedd ar ystod o fesurau, ac mae'n ddefnyddiol iawn eich bod wedi dwyn hyn i fy sylw heddiw, oherwydd yn sicr, mae'n rhywbeth i fwrw ymlaen ag ef, gan nad wyf wedi derbyn gwybodaeth uniongyrchol o'r blaen fod gostyngiad yn nifer y slotiau. Rydym yn sicr am weld hynny'n parhau, wrth inni wynebu'r hyn a fydd, yn ddi-os, yn aeaf a hydref heriol iawn.