5. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o'r risg o darfu ar gyflenwadau bwyd ffres os bydd Llywodraeth y DU yn methu â sicrhau cytundeb masnach â'r UE cyn diwedd y cyfnod pontio? OQ55628

Wel, heb gytundeb, bydd perygl difrifol o oedi cyn mewnforio cynnyrch ffres i'r DU yn ogystal â phrisiau uwch o ganlyniad i dariffau. Mae dull cydgysylltiedig yn y DU yn hanfodol er mwyn lleihau'r effeithiau posibl ar gyflenwad bwyd, a bydd gwybodaeth a ddaeth ar gael i'r cyhoedd ddoe yn peri inni ail-werthuso ein lefel sicrwydd mewn perthynas â'r trefniadau hyn.

Rwy'n ddiolchgar iawn i Guido Fawkes am ddatgelu mai rhagdybiaethau cynllunio cyfnod pontio Llywodraeth y DU—a fydd yn cadarnhau fy ofnau gwaethaf y bûm yn eu lleisio dros y misoedd diwethaf—yw y byddai methu cael cytundeb masnach â'r Undeb Ewropeaidd yn arwain at gyfyngu ar y cyflenwad, cynnydd yn y galw am gynhyrchion bwyd-amaeth, ac mae'n debyg mai effaith yr aflonyddwch hwn, rwy'n dyfynnu, fyddai llai o gyflenwad, yn enwedig rhai cynhyrchion ffres.

Credaf efallai mai'r peth mwyaf annymunol am y wybodaeth a godwyd yn gynharach gan fy nghyd-Aelod, Alun Davies, yw bod y gwas sifil yn nodi yn y ddogfen hon eu bod wedi cael cyfarwyddyd i beidio â rhannu'r rhagdybiaeth ag awdurdodau datganoledig, ond roeddent yn cydnabod y bydd yn effeithio ar awdurdodau datganoledig a'u cynlluniau. Nawr, nid ydym yn sôn am hedfan cafiar i mewn o'r Môr Du—rydym yn sôn am lysiau a ffrwythau bob dydd y daethom i ddibynnu arnynt o ganlyniad i fod mewn marchnad sengl am 40 mlynedd. Felly, mae hyn yn ddifrifol dros ben. Felly, yn ogystal â cheisio cael cyfarfod ar unwaith gyda Michael Gove ynglŷn â pham y caiff gwybodaeth ei chadw'n ôl rhag y gweinyddiaethau datganoledig, beth y gallwn ei wneud yn awr i geisio osgoi'r trychineb posibl hwn i bobl gyffredin a'u bwyd dyddiol?

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn atodol pwysig hwnnw. Gadewch imi fod yn glir iawn ar y dechrau: mae agweddau ar y cyflenwad bwyd wedi'u datganoli, ond mae'n amlwg bod y cwestiwn ynglŷn â bwyd yn croesi'r ffin i'r DU yn allweddol i'r cyflenwad, a chyfrifoldeb Llywodraeth y DU yn llwyr yw hynny, a bydd unrhyw gyfyngiadau ar y cyflenwad yn ganlyniad i ddewisiadau a wneir gan Lywodraeth y DU.

Nawr, rwy'n rhannu ei phryder ynglŷn â'r hyn a ddarllenwn yn nodiadau'r cyfarfod ddoe. Cefais gyfarfod ddoe gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â'r cyflenwad bwyd a phwysleisio wrthynt yr angen am gydweithio yn y maes hwn. Felly, roedd y cyd-destun lle roedd y deunydd ar gael i'r cyhoedd yn peri pryder mawr i ni. Yng Nghymru rydym yn sicrhau ein bod yn siarad â'r archfarchnadoedd i sicrhau ein bod yn deall eu trefniadau logistaidd, er mwyn deall y bydd dosbarthiad cyfartal yng nghyswllt cynnyrch bwyd yn dod i mewn i'r DU. Gwneuthum y pwynt yn gadarn iawn—ac mae Gweinidog yr amgylchedd, gyda llaw, yn gwneud y pwyntiau hyn hefyd—fod risg ynghlwm wrth  brisiau bwyd yn codi y flwyddyn nesaf, a hynny ar adeg pan fo pobl yn dioddef, o ran eu bywoliaeth, yn sgil COVID a'r dewisiadau a wnaed gan Lywodraeth y DU i roi'r gorau i'r cynnydd yn y credyd cynhwysol.

Felly, gallai'r rhain fod yn heriau sylweddol iawn i'r bobl fwyaf agored i niwed. Hyd yn oed os nad effeithir ar y cyflenwad bwyd cyffredinol, gallai ei gost i bobl yn y grwpiau incwm hynny gael ei heffeithio—gallai effaith hynny fod yn sylweddol iawn. Byddwn yn parhau i wneud popeth yn ein gallu i sicrhau ein bod yn cael sicrwydd ynglŷn â dosbarthiad cyfartal, ond mae'r cwestiwn ynghylch y cyflenwad i'r DU o reidrwydd yn un y mae angen inni weithio gyda Llywodraeth y DU arno.

Weinidog, mae'n iawn cydnabod y gallai—ac rwy'n pwysleisio y gallai—fod peth tarfu ar gyflenwadau bwyd sy'n dod o'r cyfandir ar ôl Brexit, ond oni chytunwch y gallai hyn roi cyfle enfawr i'r DU a Chymru ddod yn llawer mwy hunangynhaliol yn ein ffordd o gynhyrchu bwyd? Mae ffermwyr Prydain ymhlith y mwyaf effeithlon ac arloesol yn y byd ac mae safonau hwsmonaeth ymhlith yr uchaf. Rwy'n siŵr y byddai'n llawer gwell gan y cyhoedd ym Mhrydain brynu cynnyrch cartref, yn enwedig o gofio bod arferion ffermio yn Sbaen, er enghraifft, lle daw llawer o'r ffrwythau a'r llysiau a fewnforiwn ohono, ymhell o fod yn ddymunol. Dangosir bod llafur mewnfudwyr yn cael ei ecsbloetio'n gywilyddus, gyda chyflogau isel, oriau hir a llety byw ansafonol iawn. O ystyried arferion o'r fath, onid yw'r Twrnai Cyffredinol yn cytuno ei bod yn llawer gwell inni gynhyrchu bwydydd o'r fath gartref, lle nad oes ecsbloetio o'r fath yn digwydd, neu lle mae'n llawer llai cyffredin o leiaf?

Wel, nid oes gennyf syniad beth yw barn y Twrnai Cyffredinol ar hyn, ond byddwn yn dweud bod dwy—. Mae cwestiwn yr Aelod yn seiliedig ar ddwy ragdybiaeth sylfaenol anghywir: yn gyntaf, y dylem fod yn barod i oddef cyfyngiadau ar y cyflenwad bwyd, os mai dyna sy'n digwydd, a chostau uwch, os mai dyna sy'n digwydd, oherwydd budd hirdymor yn y dyfodol. Rwy'n anghytuno'n llwyr ag ef fod honno'n ffordd dderbyniol o fwrw ymlaen. A'r ail gamgymeriad y mae'n ei wneud yn y rhagdybiaethau yw bod ein trefniadau presennol mewn rhyw ffordd yn atal datblygiad y math hwnnw o sector yn y DU. Rwy'n cytuno'n llwyr ag ef: rydym am weld sector amaethyddol a garddwriaethol cynyddol fywiog yng Nghymru a ledled y DU. Nid wyf yn derbyn am eiliad fod y trefniadau presennol yn rhwystr i hynny.