5. Beth yw strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer datgarboneiddio stoc tai Cymru? OQ55702

Diolch, Jenny. Gan adeiladu ar lwyddiant hirsefydlog safon ansawdd tai Cymru a'r rhaglen Cartrefi Clyd, mae ein cynllun ailadeiladu newydd yn nodi bod uwchraddio cartrefi Cymru, yn enwedig cartrefi cymdeithasol, yn flaenoriaeth gynnar. Bydd hyn yn sbarduno adferiad economaidd gwyrdd ac arloesedd yn ein busnesau bach a chanolig a'n cymunedau.

Wel, mae gwaith rhagorol yn mynd rhagddo ym maes tai cymdeithasol. Mae ôl-osod cartrefi presennol yn amlwg yn her fawr inni, gan fy mod yn gweld y bydd 1,000 o gartrefi'n cael eu ôl-osod fel rhan o raglen adfer COVID, ond mae angen ôl-osod cannoedd o filoedd o gartrefi presennol i gyrraedd ein targedau di-garbon, gan fod gennym, mae'n debyg, y stoc dai hynaf yn Ewrop. Felly, rwy'n gobeithio y bydd ein strategaeth adfer COVID yn croesawu'r her honno. Ar nodyn mwy uniongyrchol, cyn i'r Bil marchnad fewnol atal gweinyddiaethau datganoledig rhag gallu cymryd y camau angenrheidiol, beth sy'n cael ei wneud i gyflymu newid yn y rheoliadau adeiladu newydd fel bod pob cartref newydd yn bodloni'r safonau di-garbon hynny?

Diolch, Jenny. Rwy'n gwybod nad yw'n ymddangos yn llawer o waith, ond mae'n rhan o daith bwysig iawn i ddatgarboneiddio pob cartref yng Nghymru, ac mae'n bleser gennyf ddweud ein bod newydd roi £10 miliwn ychwanegol i'r rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio yn ystod y flwyddyn ariannol hon, felly mae hynny'n golygu bod cyfanswm yr hyn sydd ar gael yn £19.5 miliwn. Holl bwynt y rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio yw sefydlu'r llwybr ar gyfer sut rydym yn datgarboneiddio'r stoc dai gyfan. Felly, rwy'n siŵr eich bod wedi fy nghlywed yn dweud hyn o'r blaen, ond mae'n eithaf clir nad oes yna un dull a all weithio i bawb, ac felly os ydych yn datgarboneiddio tai teras carreg mewn cwm serth, byddech eisiau un set o dechnolegau a systemau ar waith, ac os ydych yn datgarboneiddio tai arddull ransh o'r 1970au gyda waliau ceudod yn fy etholaeth er enghraifft, mae'n amlwg y byddech eisiau rhywbeth hollol wahanol.

Felly, mae holl bwynt y rhaglen ôl-osod er mwyn optimeiddio yn adeiladu ar yr argymhellion yn adroddiad Jofeh i dreialu a phrofi'r ffordd ymlaen i ddatgarboneiddio cartrefi yng Nghymru, sefydlu'r prosesau newydd sy'n seiliedig ar ddull synnwyr cyffredin, a chreu cyfleoedd i sicrhau bod gennym y dechnoleg gywir, y mesurau a'r deunyddiau cywir, y cadwyni cyflenwi cywir, fod gennym yr economi sylfaenol gywir ar gyfer hyn, fod gennym y sgiliau cywir, ein bod yn gweithio gyda'n colegau addysg bellach i sicrhau ein bod yn uwchsgilio'r gweithlu wrth inni ddysgu o'n rhaglen dai arloesol, rhaglen y mae hyn yn rhan fawr ohoni i raddau helaeth, fel y gallwn ei chyflwyno'n gyffredinol y tu allan i'r sector cymdeithasol ac i mewn i'r sector preifat. Ond rydym mewn lle da i ddechrau ar y gwaith hwnnw, ac rwy'n gobeithio'n fawr y gallwn wneud hynny'n gyflym er mwyn ei dreialu a'i gyflwyno'n unol â hynny.

Weinidog, mae'n debyg bod hwn yn un o feysydd pwysicaf polisi cyhoeddus, a bydd hynny'n wir yn y 2020au, a hyd yn oed yn y sector preifat bydd angen llawer o gymorth grant arnom fel y gall perchnogion cartrefi osod boeleri newydd a chynlluniau inswleiddio ac yn y blaen. Felly, bydd angen sgiliau helaeth i wneud yr holl waith ôl-osod hwn, yn enwedig yn yr hen stoc dai, gyda chyfran dda ohoni wedi'i hadeiladu cyn y rhyfel byd cyntaf. Clywsom am y sgandal lesddaliadau yn awr, ac achoswyd rhywfaint o hynny gan ddeunyddiau da, mewn gwirionedd, yn cael eu gosod mor wael fel eu bod yn creu perygl tân. Felly, sut y byddwch yn sicrhau nad yw'r system reoleiddio'n methu eto, fel y mae wedi'i wneud yn yr 20 mlynedd diwethaf i'n lesddeiliaid, druan?

Credaf fod David Melding, fel arfer, yn gwneud pwynt da iawn. Un o'r rhesymau pam ein bod am wneud hyn yn y ffordd rydym yn ei wneud yw er mwyn deall sut bethau yw'r gofynion adeiladu ar gyfer ôl-osod, i sicrhau y gallwn weithio ochr yn ochr â'n darparwyr sgiliau er mwyn sicrhau bod gennym set gywir o sgiliau, a'n bod yn deall sut beth yw'r dechnoleg newydd, a sut i'w gosod, a beth yw canlyniadau peidio â'i wneud yn iawn, ac y gallwn gynnwys hynny yn y system newydd ar gyfer rheoli ansawdd adeiladu, fel roeddwn yn ei drafod gyda Delyth Jewell mewn ateb cynharach.

Gwn fod yr Aelod wedi ymddiddori'n fawr yn y rhaglen diogelwch adeiladau a gyflwynwyd gennym, a'r llwybrau, a chredaf ei fod yn cytuno â mi nad oes llawer sy'n ddadleuol yn hynny. Mae'n fater o sicrhau ein bod yn cael y rheoliadau hynny'n iawn, a'n bod yn cael y rhaglenni sgiliau sy'n cyd-fynd â hwy'n iawn. Hefyd wrth gwrs, mae gennym nifer o raglenni profedig y mae Llywodraeth Cymru yn eu cefnogi: Nyth, Arbed. Mae amrywiaeth o gynlluniau ar gael i denantiaid yn y sector rhentu preifat, er enghraifft. Yn ddiweddar iawn—efallai nad yw'n ymwybodol o hynny—mae Rhentu Doeth Cymru wedi cysylltu â landlordiaid yn y sector rhentu preifat sydd â sgôr tystysgrif perfformiad ynni o F a G i gynnig grantiau sydd ar gael o'r gronfa Cartrefi Cynnes, rhwymedigaeth cwmni ynni (ECO) ac ECO Flex i sicrhau bod eu heiddo'n cyrraedd safon uwch.