1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am amseroedd aros ar gyfer apwyntiadau a thriniaethau cleifion allanol yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe? OQ55772

Gwnaf. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio'n agos gyda'r holl fyrddau iechyd i sicrhau, pan ellir darparu gwasanaethau, mai'r cleifion sydd â'r anghenion brys mwyaf difrifol sy'n cael eu gweld gyntaf. Yn ystod y pandemig, mae'r capasiti sydd ar gael wedi'i leihau i alluogi pobl i gadw pellter cymdeithasol priodol a rhoi gwell mesurau atal a rheoli heintiau ar waith.

Yn amlwg, mae pandemig COVID wedi cael effaith sylweddol iawn ar amseroedd aros, ar gyfer apwyntiadau cleifion allanol a thriniaethau wedi'u cynllunio. Roedd nifer y cleifion a oedd yn aros dros 36 wythnos am driniaeth yn ardal bwrdd iechyd bae Abertawe yn 22,453 ddiwedd mis Awst eleni, o gymharu â 3,263 ar yr un adeg y llynedd. Nawr, gwyddom fod y bwrdd iechyd wedi gwneud rhywfaint o ddefnydd o gapasiti theatr a chleifion allanol yn Ysbyty Sancta Maria yn Abertawe, ond nid yw hwn yn opsiwn cynaliadwy yn y tymor hir. Felly, a gaf fi ofyn pa gamau ychwanegol rydych yn eu cymryd, Weinidog, i fynd i'r afael â'r mater hwn? Ac a ydych yn cytuno bod angen ichi wneud mwy o ran datblygu nid yn unig llwybrau sy'n rhydd o COVID ond ysbytai sy'n rhydd o COVID neu unedau annibynnol yn ardal bwrdd iechyd bae Abertawe er mwyn cynyddu'r capasiti’n sylweddol i fynd i'r afael â'r ôl-groniad hwn?

Credaf fod un neu ddau o bwyntiau i'w gwneud. Mae'r Aelod yn llygad ei le yn tynnu sylw at y gwahaniaeth sylweddol yn nifer y bobl sy'n aros am amser hir, ac mae hwnnw’n un math o niwed rydym yn ei gydnabod yn benodol mewn perthynas â’r angen i gydbwyso’r holl gamau rydym yn eu cymryd yn ystod y pandemig. Mae nifer o bethau rydym wedi'u gwneud i alluogi apwyntiadau i barhau, mewn gofal sylfaenol, a bydd yr Aelod yn gwybod rhywbeth am hynny, yn y ffordd y caiff ymgynghoriadau fideo eu cynnal, ond mae adegau hefyd pan fydd angen cyswllt personol ar bobl er mwyn trafod eu hopsiynau am driniaeth effeithiol.

O ran yr hyn rydym yn ei wneud, mae gweithgarwch yn mynd rhagddo, ond gwyddom y bydd gennym ôl-groniad sylweddol ar ddiwedd y pandemig. Felly, yn ogystal â fframweithiau gweithredu chwarter 3 a chwarter 4 y mae'r gwasanaeth iechyd yn eu dilyn, rydym eisoes yn gorfod rhagweld ac edrych ymlaen at yr adferiad sylweddol sydd ei angen arnom. Oherwydd mae’r Aelod yn llygad ei le nad yw Sancta Maria yn ateb cynaliadwy, hirdymor i hynny. Wrth gael, os mynnwch, mannau sy'n rhydd o COVID, sef yr hyn y mae'r gwasanaeth yn cynllunio ar ei gyfer ac felly ein bod yn cyflawni llawer mwy o weithgarwch nad yw’n gysylltiedig â COVID gan fod ein GIG wedi trefnu ei hun mewn ffordd i geisio gwneud hynny, yr her fawr yw, gyda throsglwyddiad cymunedol fel y mae, fod cadw’r coronafeirws allan o safle, hyd yn oed pe baem yn ei ddynodi'n safle di-COVID, yn wirioneddol heriol ac anodd. A'r ffordd y mae ein safleoedd ysbytai wedi’u trefnu, nid ydynt wedi’u trefnu ar hyn o bryd, os mynnwch, yn safleoedd 'poeth' ac 'oer', lle mae gennych ofal wedi’i gynllunio i gyd ar un safle ysbyty a gofal heb ei drefnu ar un arall.

Felly, mae hwn yn ddiwygiad mwy o lawer nag y credaf y bydd modd inni ei gyflawni o fewn y dyddiau a'r wythnosau nesaf. Ond mae gennym barthau dynodedig, a dyna pam fod mesurau rheoli ac atal heintiau mor bwysig, ond dyna hefyd pam fod y negeseuon i'r cyhoedd mor bwysig—os yw trosglwyddiad cymunedol yn parhau fel y mae, rydym yn annhebygol o allu cadw’r coronafeirws allan o'n holl ysbytai, ni waeth pa ddynodiad a rown iddynt.

Weinidog, byddwn yn ddiolchgar pe gallech ddefnyddio peth o’ch dylanwad i ailagor yr uned mân anafiadau yn Ysbyty Singleton yn Abertawe. Mae wedi bod ar gau ers peth amser bellach. Ond yn y cyfamser, tybed a allech ddweud wrthym pa weithgarwch cleifion allanol sy'n digwydd yn y gymuned ers mis Mawrth. Mae ceisio dod â rhywfaint o weithgarwch cleifion allanol priodol yn ôl allan o ysbytai cyffredinol wedi bod yn rhan o bolisi Llywodraeth Cymru ers peth amser. Ac a allech ddweud hefyd a yw'r gweithgarwch hwnnw wedi lleihau ers inni ddechrau gweld marwolaethau COVID yn rhai o'n hysbytai cymunedol yn hytrach na'n hysbytai cyffredinol? Credaf efallai fod yr Aelodau’n ymwybodol o'r marwolaethau yn Ysbyty Cymunedol Maesteg, sy'n amlwg mewn rhan wahanol o fy rhanbarth.

Iawn. Felly, gallaf ddweud, o ran y cynnydd mewn gweithgarwch cleifion allanol, o fis Ebrill, pan wnaethom y dewis wrth gws—sef y dewis cywir yn fy marn i—i ddod â llawer o weithgarwch yn ein system gofal iechyd i ben, a gofal dewisol a chleifion allanol yn enwedig, cafodd llawer o'r rheini eu gohirio i roi amser inni baratoi ar gyfer y don roeddem yn gwybod ei bod ar ddod, ac yna cawsom—. Dewisodd llawer o aelodau o'r cyhoedd beidio â chael triniaethau hefyd, hyd yn oed mewn gwasanaethau hanfodol. Felly, mae gennym ôl-groniad mawr a gostyngiad sylweddol iawn mewn gweithgarwch. Rhwng mis Ebrill a mis Medi, mae gweithgarwch dewisol ym mae Abertawe wedi cynyddu 147 y cant, a bu cynnydd o 60 y cant mewn cleifion allanol dros yr un cyfnod. Rydym bellach yn gweld gostyngiad mewn peth o'r gweithgarwch hwnnw, oherwydd y don ychwanegol o gleifion COVID sy’n dod i mewn i'n hysbytai.

Ac mae hynny, unwaith eto, yn rhan o'r pwynt roeddwn yn ceisio'i wneud wrth ateb y cwestiwn cyntaf gan Dr Lloyd, sef y ffaith, wrth inni weld mwy o’r coronafeirws yn ein cymunedau, wrth inni weld mwy o welyau yn cael eu llenwi â chleifion COVID, y bydd hynny’n effeithio ar y gweithgarwch arall y gallwn ei gyflawni, a dyna pam fod y neges i’r cyhoedd mor bwysig, wrth inni edrych tuag at ddiwedd y cyfnod atal byr, i beidio â cholli’r hyn rydym wedi’i ennill drwy ein gwaith caled. Oherwydd hyd yn oed pe baem yn mynd drwy'r gaeaf hwn heb fod angen cyfnod atal byr arall arnom, gwyddom y bydd her fawr yn ein hwynebu yn y dyfodol o ran mynd i’r afael â'r ôl-groniad. Felly, oes, mae'n rhaid inni wneud dewisiadau ynglŷn â dod â rhai mathau o weithgarwch dewisol a chleifion allanol i ben er mwyn ymdrin â’n cleifion COVID. Yr hyn nad ydym am ei wneud yw gweld hynny'n diflannu'n gyfan gwbl, gan y byddai hynny ynddo'i hun yn peri niwed gwirioneddol i bobl rydych chi a minnau'n eu cynrychioli, ac eraill, ledled ein gwlad.

Weinidog, gyda Bae Abertawe yn dal i orfod rhoi mesurau rheoli heintiau ar waith yn Ysbyty Treforys, bydd nifer y bobl sy'n aros am driniaeth yn parhau i gynyddu, gan waethygu sefyllfa sydd eisoes yn enbyd yng nghyswllt amseroedd aros gormodol am driniaeth. Cyn y pandemig, roedd bron i 6,500 o bobl eisoes yn aros dros 36 wythnos am driniaeth. Felly, gyda thriniaethau cyffredin yn cael eu gohirio yn ystod y pandemig, mae'r nifer honno wedi cynyddu’n sylweddol. Weinidog, a fyddwch yn recriwtio meddygon, nyrsys a staff ychwanegol er mwyn mynd i'r afael â'r ôl-groniad?

Wel, roedd Dr Lloyd yn llygad ei le yn nodi’r her o ran y cynnydd yn nifer y bobl sy'n aros, ac rydym yn cydnabod bod hynny o ganlyniad uniongyrchol i'r camau rydym wedi gorfod eu cymryd i gadw pobl yn fyw yn ystod y pandemig. Ac mae'r cydbwysedd anodd hwnnw o ran y dewisiadau a wnawn a'r mathau gwahanol o niwed sy'n cael ei achosi yn cael cryn dipyn o ystyriaeth gennyf fi a chyd-Weinidogion eraill ym mhob un o'r dewisiadau a wnawn. Rwyf hefyd wedi dweud o'r blaen y bydd angen inni ofalu am ein staff, nid yn unig drwy gydol gweddill y pandemig hwn, ond yn y dyfodol, gan fod hyn yn cael effaith real iawn ar ein staff o ran iechyd meddwl, oherwydd y driniaeth y maent wedi gorfod ei darparu a'r amgylchiadau y maent wedi gorfod gwneud hynny ynddynt er mwyn cadw ein pobl yn fyw ac yn iach. Felly, yn y dyfodol, credaf y byddwn yn gweld cwymp yn niferoedd staff wrth inni orfod mynd i’r afael â rhai o'r heriau mwy hirdymor a fydd yn codi yn sgil hynny, a dyna pam fod y dewisiadau buddsoddi rydym eisoes wedi'u gwneud mor bwysig, yn ein niferoedd hyfforddi ac yn y cynnydd rydym wedi'i wneud, er enghraifft, wrth recriwtio mwy o bobl i ymarfer meddygol a gofal eilaidd.

Felly, byddwn yn ceisio sicrhau cymaint o gyfleoedd a phosibl i recriwtio ac i gadw mwy o staff, ond ni ddylem anghofio bod niferoedd sylweddol o weithlu'r dyfodol yma yn barod. Mae'r holl bobl a fydd yn gwasanaethu ein cymunedau yn y gwasanaeth iechyd gwladol am y pum mlynedd nesaf yma yn barod fwy neu lai. Felly, byddwn yn gofalu am ein staff ar gyfer y dyfodol, pan fyddant yn ymuno â'r gwasanaeth iechyd gwladol, ac yn hollbwysig, byddwn yn gofalu am ein holl staff mewn gofal sylfaenol a gofal eilaidd sydd yma eisoes yn gwasanaethu pob un ohonom.

Weinidog, rydych wedi tynnu sylw, yn gwbl gywir, at yr heriau sy’n wynebu’r bwrdd iechyd, a byddwn wrth fy modd yn gweld ysbyty COVID-ysgafn, ond ni allwn warantu y byddai unrhyw safle byth yn rhydd o COVID, gan fod hynny’n un o’r heriau sy’n ein hwynebu. Mae llawer o etholwyr wedi cysylltu â mi gan ddweud eu bod wedi cael eu hatgyfeirio fel claf brys, cyn y pandemig, ac er ichi nodi yn eich ateb cyntaf i Dai Lloyd eu bod yn dweud wrthych y byddai achosion yn cael eu blaenoriaethu, mae’n amlwg fod rhywbeth yn mynd o'i le gyda'r system pan fydd cleifion sy'n ceisio gofal brys ac sydd wedi eu hatgyfeirio fel cleifion brys yn dal i aros. Nawr, rwyf wedi bod mewn cysylltiad â'r bwrdd iechyd mewn perthynas ag achosion penodol, ond a wnewch chi edrych ar hyn a gofyn i'ch swyddogion siarad â'r byrddau iechyd i sicrhau bod achosion yn cael eu blaenoriaethu ar sail angen clinigol, yn hytrach na bod rhai pobl ddim yn cael eu gadael drwy'r system am nad ydynt yn gweiddi’n ddigon uchel?

Wel, yn sicr, angen clinigol yw’r hyn a ddylai bennu sut y caiff pobl eu blaenoriaethu bob amser, yn enwedig felly ar hyn o bryd, gan y gwyddom y bydd rhai pobl wedi aros am fwy o amser gan fod gwasanaethau wedi'u gohirio, a bydd eraill wedi optio allan o'r gwasanaeth. Ond mewn gwirionedd, i rai o'r bobl hynny, bydd eu hanghenion hyd yn oed yn fwy erbyn hyn. Felly, ydy, mae honno'n neges glir iawn gan y Llywodraeth a chan brif weithredwr GIG Cymru i'n system gyfan. Os oes gan yr Aelod achosion penodol, lle mae'n poeni efallai nad yw'r blaenoriaethu clinigol hwnnw wedi digwydd, yn amlwg, gwn y bydd yn codi hynny gyda'r bwrdd iechyd yn gyntaf, ond mae croeso iddo ysgrifennu ataf os yw’n awyddus i faterion gael eu hymchwilio ymhellach hefyd. Ond mae’r neges yn glir iawn: blaenoriaethu clinigol i bawb sy'n aros yw’r union beth y dylai pob rhan o'n gwasanaeth iechyd fod yn ei wneud.