Datganiad gan y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip ynglŷn â nodi Wythnos Rhyngffydd yw eitem 6 ar yr agenda y prynhawn yma, a galwaf ar y Dirprwy Weinidog a'r Prif Chwip, Jane Hutt. Jane.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae Wythnos Rhyngffydd yn dathlu'r cyfraniad y mae pobl â ffydd ledled y wlad hon wedi'i wneud i'w cymunedau. Mae'n anodd dychmygu cyfnod heblaw cyfnod diweddar y pandemig COVID-19 pryd y mae'r cyfraniad hwn wedi bod yn fwy angenrheidiol neu wedi'i werthfawrogi'n fwy gan gymaint o bobl, ac ar adegau fel hyn, adegau o drallod, mae gofal a thosturi pobl a chymunedau ffydd a rhai heb ffydd yn disgleirio. Nid yw'n syndod bod llawer iawn o'r rhai a ddaeth i'r amlwg wedi dod o'n cymunedau ffydd.

Yng Nghymru, mae gennym ni gyfle unigryw i ddod â'n crefyddau at ei gilydd yn y cyngor rhyngffydd, sy'n cydfodoli ochr yn ochr â'n fforwm rhyngffydd, sydd wedi chwarae rhan hanfodol yn yr ymateb ar y cyd i'r pandemig.

Ym mis Chwefror, cafodd cymunedau eu dinistrio gan storm Dennis, Ciara a Jorge, ac, ychydig wythnosau'n ddiweddarach, roeddem o dan gyfyngiadau symud cenedlaethol a roddodd gyfyngiadau digynsail ac eithriadol ar bob agwedd ar ein bywydau. Nid yw'r angen critigol am gyfyngiadau o'r fath wedi lleihau o gwbl, ni waeth pa mor anodd y maen nhw wedi bod. Fel y gwyddom, mae'r feirws yn greulon, yn lledaenu o anwyliaid i anwyliaid, drwy ein hangen mwyaf dynol i weld teulu a ffrindiau, yn ogystal â'r anghenion ysbrydol a fynegir mor glir gan ein cymunedau ffydd. Nid oes llawer o elfennau o'n bywydau na fu effaith arnyn nhw, gan gynnwys cymunedau ffydd, y gofynnwyd iddyn nhw dros gyfnod hir i beidio ag ymgynnull, nac agor eu mannau addoli, na nodi eu gwyliau pwysig yn y ffordd y bydden nhw fel arfer. Ni fyddai'r un Aelod yma yn gwadu pa mor fawr oedd y gofyn hwnnw, ac ni fydd unrhyw Aelod yn synnu ychwaith o wybod nad oedd y cyfyngiadau hyn yn lleihau ymdrechion ac ysbryd ein crefyddau yng Nghymru. Ac er bod y drysau ffisegol ar gau, ni ddaeth y gwaith i ben. Yn wir—ac rwy'n siarad yn uniongyrchol â'r gymuned ffydd nawr—mae eich dyfeisgarwch a'ch egni i ddod o hyd i ffyrdd o gadw mewn cysylltiad â'ch addolwyr eich hun wedi bod yn rhyfeddol. Rydych chi wedi estyn allan i'r gymuned ehangach, ac mae'r Llywodraeth hon a'r Senedd gyfan yn ddiolchgar i chi ac yn eich edmygu.

Adlewyrchir yr ymateb hwn i drallod ar adegau o argyfwng. Ar ôl llifogydd mis Chwefror ym Mhontypridd, helpodd eglwysi Sgwâr y Castell ac Undebol Dewi Sant i lanhau'r ardal leol a chodi dros £2,000 i ddioddefwyr llifogydd lleol. Mae Tŷ Cymunedol, Casnewydd, wedi bod yn dod â phobl at ei gilydd o bob oed, cefndir, hil a chrefydd ers dros hanner canrif. Mae'n darparu cartref i lawer o grwpiau a gweithgareddau, gan gynnwys eglwys Garibïaidd, eglwys Ethiopaidd a dwy eglwys dwyrain Ewrop. Ac mae llawer o'r bobl sy'n mynychu'r Tŷ Cymunedol yn dod o gymunedau pobl dduon, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig, sy'n teimlo effaith ddwys ac anghymesur y coronafeirws. Mae Tŷ Cymunedol wedi trefnu cyfarfodydd Zoom rheolaidd i alluogi arweinwyr cymunedol i gysylltu â phobl y mae angen cymorth arnyn nhw. Maen nhw wedi darparu parseli bwyd, cyfrifiaduron a mynediad i'r rhyngrwyd i blant, mewn partneriaeth â 'With Me in Mind' Tîm Cymorth Lleiafrifoedd Ethnig ac Ieuenctid Cymru, a chysylltydd cymunedol. Rwy'n annog grwpiau ffydd i fanteisio ar y cyfle i wneud cais am yr arian yr wyf i wedi ei ddarparu o gronfa ymateb y trydydd sector i COVID-19 a thrwy'r rhaglen cyfleusterau cymunedol. Ac rwy'n gobeithio y bydd hyn yn eu helpu i roi cymorth parhaus i'w cymunedau.

Mae banciau bwyd ledled Cymru, a gynhelir yn aml gan fannau addoli, wedi parhau i rannu bwyd i'r rhai mewn angen, ac mae rhai newydd wedi agor. Mae eglwysi fel Gateway yn y Fenni wedi darparu prydau poeth i blant pan oedd yr ysgol ar gau, ac wedi darparu prydau poeth hefyd i staff y GIG am 11 wythnos yn ystod y cyfyngiadau symud—tua 1,200 o brydau wedi'u coginio. Maen nhw hefyd wedi rhoi bagiau ysgol a deunyddiau ysgrifennu i blant wrth iddyn nhw ddychwelyd i'r ysgol. Rwyf i wedi clywed am lawer o enghreifftiau o roi cymorth dros y ffôn, wrth i aelodau gael eu hannog i ffonio ei gilydd, cysylltu â'r rhai mewn cartrefi gofal, a darparu cyfleoedd i weddïo dros y ffôn.

Bob blwyddyn, mae'r Wythnos Rhyngffydd fel arfer yn cael ei nodi gan gynulliadau, taith gerdded a chyngerdd, a oedd yn cynnwys y côr rhyngffydd y llynedd. Eleni, ymunais i â digwyddiad rhithwir 'Cerddoriaeth a'r Gair Llafar', a drefnwyd gan Gyngor Rhyngffydd Cymru. Roeddwn i wrth fy modd o weld awgrymiadau'r cyngor rhyngffydd ar gyfer cyfnewid syniadau personol a chymdeithasol yn ddyddiol drwy Wythnos Rhyngffydd, gan gynnwys plannu rhywbeth, gwneud gweithred garedig i rywun, ac ysgrifennu tri pheth sy'n gwneud i ni deimlo'n ddiolchgar. Roedd hefyd yn gyfle i glywed yn uniongyrchol oddi wrth bobl ynghylch sut y maen nhw'n ymdopi drwy'r pandemig.

Yn ystod y misoedd diwethaf hyn, mae'r cyngor rhyngffydd wedi cefnogi'r prosiect a gynhaliwyd gan Eglwys Iesu Grist Saint y Dyddiau Diwethaf i roi 11,300 o fagiau hylendid i gleifion ysbytai a chartrefi gofal ledled Cymru, fel bod pobl yn gallu cael gafael ar hanfodion sylfaenol pan nad oedd aelodau eu teulu, eu ffrindiau na'u cymdogion yn gallu ymweld â nhw. Dirprwy Lywydd, dim ond ychydig o'r enghreifftiau o'n cymunedau ledled Cymru yw'r rhain.

Yn ystod Wythnos Rhyngffydd, cynhaliwyd digwyddiad LGBT+ gan Eglwys Undodaidd Abertawe a thîm ffydd y brifysgol. Rhoddodd y cynulliad rhithwir gyfle i bobl rannu, cysylltu a gwneud ffrindiau. Rwyf i hefyd yn ymwybodol o'r gwaith gan grwpiau ffydd i sefyll mewn undod â Black Lives Matter ac yn erbyn melltith hiliaeth. Ac yn ystod cyfnod pan fu neu fydd tarfu ar wyliau allweddol fel Eid, y Pasg, Hanukkah, y flwyddyn newydd Iddewig, ac, yn fwy diweddar, Gŵyl yr Holl Saint a Gŵyl yr Holl Eneidiau, rydych chi wedi gweithio i sicrhau bod pobl yn dal i allu nodi'r achlysuron hyn. Eleni, fe wnaethom ni nodi Diwali trwy ddigwyddiadau ar-lein ysbrydoledig. Rwy'n falch bod cymunedau ffydd Hindŵaidd a Sikh yng Nghymru sy'n dathlu Diwali wedi cymryd rhan yn y digwyddiadau a drefnwyd gan Lywodraeth Cymru i nodi Diwali, fel y dathliadau digidol Diwali rhwng 9 a 13 Tachwedd.

Mae codi arian ar gyfer achosion da wedi parhau. Nid yw allgymorth wedi dod i ben, ac mae'r gefnogaeth i rai o'r bobl fwyaf agored i niwed ledled ein gwlad wedi'i chadw'n gryf. Yn ystod yr wythnos wirfoddoli genedlaethol, fe wnes i gyfarfod â phobl a ddywedodd wrthyf am eu gwaith gwirfoddoli yn ystod Ramadan, gan helpu'r rhai hynny o amgylch eu cymuned yn ystod y cyfnod anodd hwn, gyda pharseli bwyd a gofal i'r henoed drwy gydol y pandemig hwn.

Mae'r ffordd y mae'r Llywodraeth a'r cymunedau ffydd wedi gallu cydweithio yn ystod y misoedd diwethaf yn dyst i gryfder a phwysigrwydd y fforwm cymunedau ffydd. Mae'n adlewyrchu'r traddodiadau hirsefydlog, amlddiwylliannol ac aml-ffydd sydd wedi'u gwreiddio'n ddwfn mewn cymunedau ledled Cymru, ac sydd wedi ein galluogi ni i gynnal deialog agored ac adeiladol. Felly, hoffwn i ddiolch i bob gwirfoddolwr ym mhob pentref, tref a dinas ledled Cymru am eich gwaith diflino. Nid wyf i'n tanbrisio maint eich tasg, yn cysuro eraill ac yn cefnogi pobl sy'n agored i niwed, ac rwy'n gobeithio y bydd pob Aelod yn ymuno â mi i nodi Wythnos Rhyngffydd ac yn dathlu gwaith rhagorol ein cymunedau ffydd a'r rhai heb ffydd yn y flwyddyn ryfeddol hon.

Diolch, Dirprwy Weinidog. Croesawaf y datganiad hwn heddiw ar Wythnos Rhyngffydd, sy'n ceisio datblygu'n fwy y berthynas dda a'r partneriaethau gwaith rhwng pobl o wahanol grefyddau a chredoau. Dros genedlaethau, rydym ni wedi datblygu democratiaeth amlhiliol, aml-ffydd lwyddiannus. Mae'r wythnos hon yn ganolbwynt ar gyfer gweithgarwch rhyngffydd, fel bod mwy o bobl yn ymwybodol o'i bwysigrwydd ac yn gallu cymryd rhan. Bob blwyddyn, mae Wythnos Rhyngffydd yn dechrau ar Sul y Cofio. Mae hyn yn arwyddocaol, oherwydd dylem ni gofio bob amser gyfraniad pobl a ddaeth o wledydd sydd bellach yn rhan o'r Gymanwlad i ymladd drosom ni. Daeth un miliwn a hanner o wirfoddolwyr o is-gyfandir India, 15,000 o wirfoddolwyr o India'r Gorllewin, 5,000 o ddynion o Affrica.

Yn y dyddiau hyn o gynnydd mewn rhagfarn hiliol a gwahaniaethu, mae'n iawn cymryd yr amser i fyfyrio ar y ffaith hon. Mewn mynwentydd ledled y byd mae beddi pobl o bob hil a ffydd, neu ddim ffydd, a fu'n ymladd ochr yn ochr â'i gilydd i amddiffyn y rhyddid yr ydym ni'n ei fwynhau heddiw. Mae Wythnos Rhyngffydd yn dathlu ac yn datblygu mwyfwy y cyfraniad y mae cymunedau ffydd penodol yn parhau i'w wneud i'w cymdogaethau ac i gymdeithas ehangach. Mae cynnydd yn bendant yn cael ei wneud. Yn yr arolwg cenedlaethol diweddaraf i Gymru, cytunodd 75 y cant eu bod yn perthyn i'w hardal bellach—maen nhw'n teimlo eu bod yn perthyn i'w hardal—a bod pobl o wahanol gefndiroedd yn cyd-dynnu'n dda â'i gilydd, gan drin ei gilydd â pharch. Mae hyn wedi codi o 52 y cant y flwyddyn flaenorol.

Ond mae problemau'n parhau o hyd. Mae troseddau casineb yn broblem gynyddol yn y DU, ac yn anffodus nid yw Cymru'n eithriad. Cofnododd heddluoedd yng Nghymru a Lloegr gynnydd o 3 y cant yn nifer yr achosion o droseddau casineb crefyddol a gofnodwyd yn 2018-19. Er bod y rhan fwyaf o droseddau casineb crefyddol yn cael eu cynnal yn erbyn Mwslimiaid, mae'r cynnydd mewn gwrthsemitiaeth yn bryder mawr, wrth i nifer y digwyddiadau a gofnodwyd yn erbyn Iddewon ddyblu rhwng 2018 a 2019. Er ei bod yn debygol bod y cynnydd mewn troseddau casineb wedi'i ysgogi gan welliannau mewn gwaith cofnodi gan yr heddlu ac ymwybyddiaeth gynyddol o droseddau casineb, nid oes amheuaeth nad yw'r broblem yn gwaethygu.

Mae Wythnos Rhyngffydd yn rhan hanfodol o gynyddu dealltwriaeth rhwng pobl o gredoau crefyddol ac anghrefyddol. Mae grwpiau ffydd wedi eu dwyn at ei gilydd i ateb yr her a gyflwynwyd gan y pandemig coronafeirws. Maen nhw wedi estyn allan i helpu'r henoed a'r rhai sydd fwyaf mewn perygl, fel menywod beichiog a phobl â chyflyrau cronig yn ein cymunedau. Drwy wneud hynny, maen nhw'n darparu cymorth y mae mawr ei angen i'r rhai sy'n agored i niwed, gan fynd i'r afael â'r unigrwydd a'r ynysigrwydd a ddaw yn sgil rheoliadau cyfyngiadau symud. Enghraifft anhygoel o hyn yr es i i ymweld â hi oedd Feed Newport ym Mhilgwenlli yng Nghasnewydd. Roedd yn werth mynd draw, Dirprwy Weinidog, i weld yr hyn maen nhw'n ei wneud. Nid dim ond darparu bwyd i bobl maen nhw; mae cymaint o wasanaethau eraill maen nhw wedi eu cynnwys yn hynny. Mae'n sicr yn rhywbeth sy'n werth ei weld ac yn rhywbeth i'w gyflwyno ledled Cymru.

Mae dod â chymunedau at ei gilydd yn rhan allweddol o'r Wythnos Rhyngffydd, ac rwy'n llwyr gefnogi ei bwriad i hybu gwell dealltwriaeth a gwell perthynas rhwng cymunedau ffydd yng Nghymru. Byddwn ni i gyd yn gryfach os byddwn yn gweithio gyda'n gilydd, yn chwarae gyda'n gilydd ac yn byw gyda'n gilydd. Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Laura Anne Jones, am y sylwadau a'r cyfraniadau cadarnhaol iawn yna, gan gydnabod pwysigrwydd Wythnos Rhyngffydd. Rwy'n falch eich bod chi wedi sôn am y ffaith bod Wythnos Rhyngffydd mewn gwirionedd yn cyd-daro ac yn dechrau gyda Diwrnod y Cofio, ac yn wir roedd yn fraint fawr i mi, ac rwy'n siŵr bod pawb yn ymwybodol o'r ffaith bod Cyngor Hil Cymru, am yr ail flwyddyn yn olynol, wedi trefnu gwasanaeth coffa yng ngerddi Alexandra yn Cathays ar gyfer milwyr o leiafrifoedd ethnig. Fe wnaethom ni osod torchau ar y dydd Sadwrn hwnnw. Hon oedd yr ail flwyddyn, ac roeddem yn arbennig o falch bod gennym ni gynrychiolaeth o bellter cymdeithasol iawn yno o bob crefydd a oedd yn bresennol. Felly, gosodwyd torchau gan Gyngor Mwslimaidd Cymru, Cyngor Hindŵaidd Cymru, y gymuned Iddewig, y gymuned Gristnogol—roedden nhw i gyd yno yn mynegi eu ffydd a'u cefnogaeth i Ddiwrnod y Cofio. A gall pobl weld y plac hollbwysig hwnnw a gafodd ei osod yno y llynedd, gyda chefnogaeth y Lleng Brydeinig Frenhinol hefyd.

Rwyf i o'r farn hefyd ei bod yn bwysig iawn eich bod yn cydnabod bod agweddau yn newid, ac rydych yn gweld hynny drwy'r arolygon o ran barn pobl Cymru, drwy ein harolygon cenedlaethol, ond rydym yn gwybod na allwn ni gymryd hynny'n ganiataol.

Nawr, soniais am y digwyddiad rhithwir yr oeddwn yn bresennol ynddo ddydd Iau a drefnwyd gan Gyngor Rhyngffydd Cymru, a'r hyn a oedd yn ddiddorol iawn, unwaith eto, oedd y farn a fynegwyd gan yr holl grefyddau gwahanol a gynrychiolwyd. Dywedodd un cyfranogwr o'r ffydd Hindŵaidd fod pobl â ffydd allan ar y blaen o ran yr ymateb i'r pandemig coronafeirws. Roedd cau'r deml yn gymaint o sioc—dau Hindŵ ifanc oedd y rhain a fyddai'n arfer cyfarfod bob wythnos—ond fe wnaethon nhw ddweud, 'Rydym ni bellach wedi dysgu sgiliau newydd i gadw ein ffydd yn fyw ar-lein, a hefyd i edrych allan i'r gymuned i weld sut y gallem ni rannu. Fe wnaethom ni gau ein drysau, ond arweiniodd hyn at agor ein calonnau. Rydym ni'n tyfu llawer ac rydym ni wedi tyfu'n nes at ein gilydd.' Wrth gwrs, mae cysylltiad agos yno hefyd â chyfranogwr Sikhaidd yn y digwyddiad a ddywedodd, 'Mae ffydd wedi fy nysgu i ymddiried. Dysgais fy hun i roi eraill cyn fi fy hun. Rydym ni i gyd yn un.' Ac roedd llawer o gyfraniadau eraill o'r fath yn y digwyddiad hwnnw, y byddwn i wedi hoffi pe byddai llawer mwy wedi bod yn rhan ohono. Roedd yn ddadlennol iawn o ran yr ymrwymiad hwnnw.

Rwy'n credu bod yn rhaid i ni wynebu'r ffaith hefyd fod troseddau casineb. Ychydig wythnosau yn ôl, cawsom yr Wythnos Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb, ac roedd yn bwysig iawn i ni edrych ar yr ystadegau. Cefais i ddatganiad yma heddiw yn y Siambr, ac, yn dilyn y datganiad a wnes i, fe wnes i gyfarfod â llysgenhadon Cymorth i Ddioddefwyr Cymru a lansiodd eu siarter troseddau casineb, yn canolbwyntio ar hawliau dioddefwyr troseddau casineb. Fe wnaethom ni ymrwymo, fel Llywodraeth Cymru, i'r siarter, gan ddangos ein hymrwymiad i chwarae ein rhan i fynd i'r afael â throseddau casineb, gan gydnabod hefyd ein bod ni wedi edrych ar ystadegau o'r flwyddyn ddiwethaf a bod gostyngiad mewn troseddau casineb crefyddol mewn gwirionedd. Ond rydym ni'n gwybod ei bod yn ymwneud â phobl yn dod ymlaen hefyd, a theimlo eu bod yn hyderus i adrodd. Fe wnes i'r pwynt na ddylai neb yng Nghymru orfod goddef rhagfarn na throseddau casineb, a bod gan bawb yr hawl i barch ac y dylen nhw allu mynd trwy fywyd heb gael eu sarhau, eu haflonyddu na'u beirniadu.

Felly, mae'n rhaid i ni ddefnyddio Wythnos Rhyngffydd fel cyfle gwirioneddol i rannu a chroesawu sut y mae pobl yn gweithio gyda'i gilydd, yn dod at ei gilydd ac yn dysgu gyda'i gilydd, a bydd y prosiect ym Mhilgwenlli, rwy'n siŵr, yn un o'r enghreifftiau niferus y gallem ni eu rhoi heddiw.

Gaf i, yn y lle cyntaf, ddiolch yn fawr iawn i Jane Hutt, Dirprwy Weinidog, am ddatganiad bendigedig, mae'n rhaid imi ddweud? Dwi'n ymuno efo hi yn ei geiriau croesawgar. Dŷn ni yma yn nodi Wythnos Rhyngffydd, ond fel mae'r Dirprwy Weinidog eisoes wedi'i nodi, nid yn unig nodi ond dathlu cyfraniad ein cymunedau o ffydd, yn enwedig yn ystod pandemig y misoedd diwethaf yma pan nad yw cynulleidfaoedd wedi gallu cyfarfod yn eu modd traddodiadol, bydded hynny mewn capel, eglwys, mosg neu fangre arall; dŷn ni wedi bod yn cyfarfod ar-lein.

Fel rhywun, yn bersonol felly, sydd yn bregethwr lleyg, dwi'n gweld yr holl waith caled gwirfoddol yn wastadol sydd yn mynd ymlaen o hyd, ac yn rhyfeddu ato, mae’n rhaid i fi ddweud, fel mae’r Dirprwy Weinidog wedi olrhain, ac nid dim ond, wrth gwrs, yn ein capeli ac yn ein heglwysi Cristnogol, ond hefyd cyfraniad allweddol cyfeillion o gefndiroedd ffydd eraill—dŷn ni i gyd yn cymysgu efo’n gilydd yn ein dinasoedd. Mae’r gwaith gwirfoddol sy’n mynd ymlaen ar lawr gwlad yn wirioneddol ryfeddol. A gyda’r ymateb i’r pandemig, mae wedi codi i lefel arall dŷn ni ddim wedi ei weld erioed o’r blaen, a hefyd cyn hynny i'r ymateb i’r llifogydd gynt y gwnaeth y Dirprwy Weinidog sôn amdanyn nhw. Mae’r gwaith caib a rhaw sydd yn cael ei gyflawni yn haeddu bod yn destun dathliad, a dyna pam dwi’n croesawu'r datganiad yma mor frwd y prynhawn yma. Darparu bwydydd i fanciau bwyd, darparu parseli o fwyd i unigolion a theuluoedd bregus, mae’r ymateb wedi bod yn rhyfeddol; darparu dillad, celfi, carpedi sych, teganau i’r plant, popeth.

Wrth gwrs, yn y cyfnod clo, nid oeddem yn gallu cynnal oedfaon yn ein capeli a’n heglwysi na’n mosgiau, fel dwi wedi dweud eisoes. Ac, wrth gwrs, roedd yna gyfyngiadau llym ar angladdau a phriodasau, ac, er hynny, roedd yna gydweithio rhyfeddol yn digwydd ar y llawr. Bu i mi bregethu am y tro cyntaf dros Zoom—dyna brofiad newydd i rai ohonon ni—cyn mynd nôl i’r pulpud y Sul diwethaf yma. Ac wedi’r cyfnod clo diwethaf yma, mae ein capeli a’n heglwysi ni wedi ailagor eto, ac mae ein capeli a’n heglwysi wedi’u diheintio mewn modd nas gwelwyd erioed o’r blaen. Mae yna waith rhyfeddol yn mynd ymlaen. Mae tâp argyfwng coch a gwyn yn cadw pawb o leiaf 2m ar wahân yn y seddi tu mewn i’n capeli, gyda hylif diheintio wrth y drws, pawb yn gwisgo mygydau tu mewn, dim canu emynau, gyda system olrhain a diogelu mewn lle, yn ysgrifenedig a thrwy ap COVID-19—sganiwch eich ffôn wrth y drws wrth fynd i mewn i’r capel neu’r eglwys. Mae’r newidiadau wedi bod yn rhyfeddol, a’r glanhau parhaol wrth i’r gwahanol fudiadau cymdeithasol ddefnyddio ein festrïoedd ni a’n neuaddau ni yn ystod yr wythnos. Mae’r heriau wedi bod yn enfawr, yn wir, fel mae’r Dirprwy Weinidog wedi dweud eisoes.

A dwi hefyd yn diolch i’r Dirprwy Weinidog am beth mae wedi'i ddweud am yr arian sydd ar gael i fudiadau ffydd i gyflawni rhagor o weithgareddau lleol i gefnogi ein pobl fwyaf bregus, achos nid bob tro yn y gorffennol mae'r fath botiau o arian wedi bod ar gael i fudiadau ffydd. Felly, a allaf i jest ofyn faint o fudiadau ffydd, yn wir, sydd wedi gwneud cais dan y cynllun hwn dŷch chi wedi'i olrhain y prynhawn yma?

Ond i orffen, felly, Dirprwy Lywydd, yn yr wythnos bwysig yma, dŷn ni i gyd wedi bod yn talu teyrngedau lu, ac yn haeddiannol iawn, i weithwyr y gwasanaeth iechyd, gofal cymdeithasol, gweithwyr llywodraeth leol a hefyd i ofalwyr ac ati, ac weithiau dŷn ni’n anghofio sôn am ein cymunedau ffydd a’r holl waith gwirfoddol sydd yn mynd ymlaen ar y llawr, yn ddistaw bach y tu ôl i'r llenni, heb i neb wybod, a hefyd diolch i’r sawl sydd heb gefndir ffydd sydd hefyd yn ein helpu ni allan. Felly, diolch yn fawr iawn i’r Gweinidog, a diolch yn fawr iawn i bawb am eu gwaith dygn a chaled—testun dathlu yn wir.

Diolch yn fawr, Dai Lloyd, a diolch yn fawr i chi am eich ymateb cadarnhaol, brwdfrydig a diffuant iawn i'r datganiad hwn, ac rwy'n gwybod gymaint y mae'n ei olygu i chi'n bersonol fel pregethwr lleyg, Aelod o'r Senedd, cyd-Aelod ers tro byd, ac yn cydnabod dros y blynyddoedd pa mor bwysig y mae datblygiad Cyngor Rhyngffydd Cymru wedi bod i Gymru. Yn wir, tybed, Dai Lloyd, a oeddech chi wedi gallu gwylio Dechrau Canu, Dechrau Canmol ar S4C nos Sul? Roedd yn ymwneud ag Wythnos Rhyngffydd, a chafwyd trafodaeth ddiddorol iawn ynghylch y cysylltiadau rhwng datganoli a chymunedau rhyngffydd. Bydd llawer wedi gweld Aled Edwards, wrth gwrs, yn siarad am y pwyntiau hyn, ond hefyd yn cydnabod sut y mae'r cyngor rhyngffydd yn dathlu Cymru fel gwlad aml-ethnig, a'r ceisiwr lloches Joseph Gnabo yn dod i Gymru fel ceisiwr lloches, yn gwneud Cymru'n gartref iddo ac yn dweud yn Gymraeg ar y rhaglen, 'Rwy'n teimlo'n ddiogel yma yng Nghymru.' Mae'r rhaglen honno'n werth ei gwylio, os nad oes unrhyw un wedi cael cyfle i'w gweld.

Ond rwy'n credu ei bod yn bwysig i mi ddweud un gair o ddiolch i'r Fforwm Cymunedau Ffydd a'r grŵp gorchwyl a gorffen ailagor mannau addoli. Oherwydd, yn gyflym iawn, fe wnaethom ni gynnull y Fforwm Cymunedau Ffydd, yr wyf i'n ei gyd-gadeirio â'r Prif Weinidog, ac rydym ni wedi cyfarfod pedair gwaith yn ystod 2020—nid ydym yn cyfarfod mor rheolaidd fel arfer. Mae'n gyfle gwerthfawr i weld pryderon gwahanol gymunedau, oherwydd eich bod chi wedi trafod yr heriau i eglwysi, capeli, mosgiau a themlau, fel yr ydym ni wedi ei wneud yn y meysydd hynny yn y Fforwm Cymunedau Ffydd. Felly, is-grŵp yw'r grŵp gorchwyl a gorffen ailagor mannau addoli. Buon nhw'n gweithio'n agos iawn gyda swyddogion i helpu i gynllunio trefniadau ailagor mannau addoli yn ddiogel. Maen nhw wedi rhoi cyngor ar ddatblygu canllawiau Llywodraeth Cymru ar gyfer mannau addoli. Yn wir, fe wnes i gyfarfod â nhw yn ystod y cyfnod atal byr diweddar, ac mae wedi bod yn ymwneud â chlywed eu pryderon, ond ceisio'r cyngor a'r arweiniad wrth i ni symud a gweithio ein ffordd allan o'r cyfyngiadau. Rwy'n credu y bu'n aruthrol, yr ymgysylltu a'r dysgu oddi wrth ein gilydd, yn Fwslimaidd, yn Hindŵiaid, yn Gristnogion, yn Iddewon ar draws y fforwm rhyngffydd hwnnw.

I gloi byddaf i'n dweud bod cyllid ar gael i grwpiau ffydd trwy ein cronfa cadernid y trydydd sector. Rydym ni wedi cael llawer iawn o geisiadau i'r gronfa cadernid hon, a'r gronfa frys hefyd, ond hefyd mae llawer o wasanaethau gwirfoddol cynghorau ar lefel y cyngor—i chi, Abertawe fyddai hynny—wedi cael arian gan Lywodraeth Cymru hefyd i helpu grwpiau lleol. Felly, mae wedi ei raeadru i lawr drwy Lywodraeth Cymru i'r lefel leol. Ond rwyf i wedi gweithio'n arbennig o galed i sicrhau bod y rhaglen cyfleusterau cymunedau, sef y cyfalaf hwnnw—ac mae llawer ohonoch yn gwybod bod galw mawr am y grantiau cyfalaf hynny ar gyfer addasu capeli, eglwysi—rwyf i wedi ehangu hyn i sicrhau y gall mosgiau a themlau a lleoliadau ffydd nad ydyn nhw'n Gristnogol gael gafael ar hyn. Ond maen nhw wedi bod yn edrych yn arbennig ar brynu offer TGCh i ganiatáu i staff a gwirfoddolwyr weithio o bell i barhau i ddarparu gwasanaethau ac, yn amlwg, i ddarparu rhai o'r mathau hynny o offer fel cyfleusterau fideo-gynadledda. Ond byddwn i'n hapus iawn, unwaith eto, i roi ychydig mwy o fanylion am sut y mae'r cyllid hwnnw, refeniw a chyfalaf, wedi cyrraedd ein grwpiau ffydd a grwpiau nad ydyn nhw'n rhai ffydd yn y lleoliadau cymunedol hynny.

A gaf i ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am ei datganiad ac a gaf i ddweud y byddwch chi'n falch o wybod nad wyf i'n mynd i ailadrodd unrhyw beth a ddywedodd Dai Lloyd, ond rwy'n cytuno ar y cyfan â phopeth y mae newydd ei ddweud? Fel y dywedodd y Dirprwy Weinidog, mae Wythnos Rhyngffydd yn dathlu'r cyfraniad y mae pobl â ffydd ledled y wlad wedi ei wneud i'n cymunedau a phwysigrwydd rhywfaint o'r gwaith y mae ein cymunedau ffydd yn ei wneud heb iddyn nhw wneud ffwdan amdano. Maen nhw'n mynd allan yno ac maen nhw'n ei wneud. Ond mae haelioni'r gymuned ffydd yn rhyfeddol, ac rwy'n meddwl faint y mae'r capel bach yr wyf i'n ei fynychu wedi ei gasglu ar gyfer y banc bwyd, faint fydd yn cael ei gasglu ar gyfer Mr X dros yr wythnosau nesaf, faint sy'n cael ei gasglu bob tro y bydd galw am arian. Mae'n rhyfeddol. Nid pobl gyfoethog yw'r rhain, ond pobl â ffydd yw'r rhain sy'n poeni am eu cyd-ddyn.

A wnaiff y Gweinidog ymuno â mi i ddiolch i'r bobl hynny yn yr holl gymunedau ffydd yn Nwyrain Abertawe am gynnal a chefnogi banciau bwyd, y byddai llawer o bobl yn mynd yn llwglyd hebddyn nhw, ac am eu cefnogaeth i gynlluniau fel Mr X yn Abertawe, sy'n darparu anrhegion i blant adeg y Nadolig na fyddai ganddyn nhw unrhyw beth o gwbl fel arall? Ond mae'r gymuned ffydd wedi camu i'r adwy, yn darparu bwyd, yn darparu anrhegion ac yn helpu pobl sy'n llai ffodus na nhw eu hunain, ac mewn llawer o achosion, nid yw'r bobl sy'n helpu pobl llai ffodus ymhlith y rhai mwyaf ffodus mewn cymdeithas eu hunain.

Diolch yn fawr iawn, Mike Hedges, a hoffwn i ddweud diolch am haelioni pawb yn Nwyrain Abertawe, o'ch capel lleol chi a'r holl gymunedau ffydd eraill sydd wedi dangos haelioni eu ffydd, fel yr ydych wedi ei ddweud, o ran ymateb i'r coronafeirws. Rydym ni wedi cael enghreifftiau eraill o hynny mewn ymateb i'r llifogydd, hefyd, cyn COVID—mor aml yr eglwysi a'r capeli a agorodd eu drysau. Fe'i gwelais yn Llanhiledd, gyda'r llifogydd ofnadwy cyn y cyfyngiadau symud. Ond hoffwn i ddiolch yn benodol i bobl Dwyrain Abertawe, oherwydd dim ond un etholaeth yw honno, un ardal o Gymru lle rydym ni'n gwybod y gellir ailadrodd hynny ledled Cymru. Diolchaf yn arbennig i bobl eich cymuned, eich capel, nid yn unig am godi'r arian a'r nwyddau ar gyfer banciau bwyd—ac yn aml, fel yr ydych wedi ei ddweud, y rhai nad oes ganddyn nhw lawer o adnoddau yw'r rhai sy'n rhoi yn gyntaf—ond hefyd am y cynllun darparu anrhegion i blant adeg y Nadolig.

Caroline Jones.

A gaf i ddiolch i chi hefyd, Gweinidog, am eich datganiad—

Nage, Caroline Jones, mae'n ddrwg gen i, nid Darren Millar. Caroline Jones.

Maddeuwch i mi. Gofynnodd i mi ddad-dawelu. Nid oeddwn i'n gallu clywed yn iawn.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i chi am eich datganiad, Dirprwy Weinidog. Mae Wythnos Rhyngffydd yn rhoi cyfle i ni gynyddu dealltwriaeth rhwng y crefyddau, a hefyd gyda'r rhai heb unrhyw gredoau crefyddol o gwbl. Dirprwy Weinidog, ydych chi'n cytuno mai anghydfodau rhyngffydd fu prif achos y rhan fwyaf o wrthdaro arfog, a bod cynyddu dealltwriaeth yn gwbl hanfodol er mwyn osgoi gwrthdaro a cholli bywyd? Pa ran ydych chi'n rhagweld y bydd Llywodraeth Cymru yn ei chwarae o ran hybu dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth rhwng y crefyddau yn ogystal â'r rhai mewn cymdeithas seciwlar? Gyda nifer o wahanol grefyddau'n cael eu harddel mewn ysgolion yng Nghymru, sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau y bydd ymwybyddiaeth ryngffydd yn chwarae rhan yn yr addysg grefyddol yn yr ysgolion hynny drwy gydol y flwyddyn? Ac yn olaf, Dirprwy Weinidog, mae Wythnos Rhyngffydd yn gyflwyniad gwych i ddealltwriaeth a chydweithrediad rhyngffydd, ond sut y bydd Llywodraeth Cymru yn sicrhau bod hyn yn digwydd bob wythnos o'r flwyddyn, ac nid dim ond un wythnos ym mis Tachwedd? Hoffwn innau ddiolch i'r gymuned ffydd am fod yno bob amser, nid yn unig oherwydd bod COVID wedi cymryd llawer o fywydau ac y bu mwy o angen amdani nag erioed, ond am ddod ynghyd ar gyfer y llifogydd a'r banciau bwyd. Diolch yn fawr iawn i'r gymuned ffydd am fod yno bob amser, yn enwedig yn awr. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr iawn, Caroline Jones, am eich cefnogaeth i Wythnos Rhyngffydd, sydd yn fwy nag am wythnos yn unig, fel yr ydych wedi ei ddweud, mae am 365, drwy gydol y flwyddyn. Ac rydym ni yn croesawu'r egwyddorion hynny a'r gwerthoedd hynny o ddeall, rhannu, mynd i'r afael â throseddau casineb a chodi ymwybyddiaeth o gryfder ein cymunedau ffydd. Rwy'n credu mai'r hyn sy'n bwysig iawn yw ein bod yn edrych ar hyn wrth i ni ddechrau gyda'n plant a'n pobl ifanc. Yn wir, i ddweud yn fyr—yn anaml iawn yr wyf i'n dweud rhywbeth personol, ond yr oedd fy wyres, sydd ond yn ddwy flwydd oed, yn gwrando i glywed am Diwali yr wythnos diwethaf, yn ôl y sôn, ac mae hynny ar lefel feithrin. Mae'n mynd o'r blynyddoedd cynnar trwyddo i'r pen arall. Mae gennym ni gyfle gwych, wrth gwrs, gyda'n cwricwlwm newydd i sicrhau bod y dathlu hwnnw a'r ddealltwriaeth a'r codi ymwybyddiaeth yn rhan annatod o'n cwricwlwm. Ond wrth gwrs, mae'n ymwneud â sut yr ydym yn gweithio gyda'n gilydd i sicrhau y gallwn weld mai hwn yw'r cyfle gwirioneddol, a barn a gwerthoedd Cymru ar y cyd. Rwy'n credu y bydd hynny, wrth gwrs, yn ein helpu i fynd i'r afael â gwrthdaro, rhagfarn ac yn enwedig y materion yr ydym yn pryderu yn eu cylch, gydag effaith y coronafeirws, pan fo cynifer o bobl wedi colli eu cyfleoedd, efallai, o ran cynulliadau ffydd, ond sydd wedi troi at ei gilydd ac wedi troi at y gwirfoddolwyr sy'n dod â ffydd a'r rhai heb ffydd i'w drysau i'w cefnogi.

Diolch. Ac yn awr Darren Millar.

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac a gaf i ddiolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad? Rwy'n falch iawn eich bod yn gwneud datganiad i nodi Wythnos Rhyngffydd, ac rwy'n gobeithio'n fawr y bydd hyn yn dod yn ymddangos yn flynyddol ar fusnes Llywodraeth Cymru yn y Cyfarfod Llawn. Fel yr ydych wedi ei ddweud, bu tarfu sylweddol ar gymunedau ffydd yn ystod y pandemig, ac mae'n amlwg bod yr anallu i gyfarfod mewn man addoli wedi achosi cryn galedi i lawer o unigolion sy'n dibynnu'n fawr ar y cyfathrebu hwnnw â phobl eraill yn eu cynulleidfaoedd am eu cryfder ysbrydol eu hunain. Yn amlwg, mae wedi bod yn gyfnod anodd iawn, ond rwy'n falch bod ein mannau addoli yn ôl ar agor bellach ac rwyf i wedi mwynhau bod yn rhan o wasanaethau ar-lein yn fawr, ond nid oes dim byd tebyg i fod yn ôl mewn man addoli, gallu gweld pobl yn y cnawd yn yr un modd ag y gallwn weld pobl yn y cnawd mewn agweddau eraill ar fywyd.

Rwy'n credu yr hoffwn i ofyn i chi, os caf i: allwch barhau i roi sicrwydd i'r Senedd y bydd cymorth Llywodraeth Cymru ar gyfer caplaniaeth—gwasanaethau caplaniaeth a ariennir yn gyhoeddus yn parhau? Rydym ni wedi gweld, yn amlwg, niferoedd sylweddol o bobl sydd wedi cael profedigaeth o ganlyniad i'r coronafeirws ac, oherwydd y pandemig, nid yw llawer o bobl wedi cael cyfle hyd yn oed i ddweud ffarwel am y tro olaf i lawer o'u hanwyliaid wrth ochr y gwely yn y ffordd y bydden nhw wedi gwneud o bosibl ar adegau eraill. Felly, yn amlwg, mae gwasanaethau profedigaeth yn arbennig yn rhywbeth y mae llawer o gaplaniaid ysbytai yn gallu eu darparu i bobl, fel ymatebwyr cyntaf ar lawer ystyr. A byddwn i'n gwerthfawrogi'n fawr—rwyf i wastad wedi gwerthfawrogi'r gefnogaeth y mae Llywodraeth Cymru wedi'i rhoi i wasanaethau caplaniaeth y GIG, ond tybed a wnewch chi ei roi ar gofnod heddiw ac ymuno â mi i ddiolch i'r caplaniaid hynny ledled Cymru sydd wedi gwneud gwaith mor bwysig yn ystod cyfnod sydd wedi bod yn anodd iawn iddyn nhw rwy'n siŵr a'r rhai y maen nhw wedi bod yn eu cefnogi.

Yn ogystal â hynny, rydych chi wedi cyfeirio at y cynghorau rhyngffydd a'r fforwm rhyngffydd, ac rwyf i hefyd eisiau eu cydnabod am eu cyfraniad sylweddol at y cymunedau ffydd ac at fywyd cymdeithasol Cymru. Ond a wnewch chi ymuno â mi hefyd i ddiolch i'r unigolion hynny sydd hefyd yn cymryd rhan yn y grŵp trawsbleidiol ar ffydd, sy'n gweithio mor galed i sicrhau bod pynciau sydd o ddiddordeb i'r gymuned ffydd ar yr agenda i bob un ohonom yn y Senedd, ac i sicrhau yn wirioneddol ein bod yn gwrando ar yr amrywiaeth hwnnw o leisiau sy'n dod o'r gymuned ffydd? Mae wedi bod yn bleser cadeirio'r grŵp trawsbleidiol hwnnw dros y 12 mlynedd diwethaf, rwy'n credu erbyn hyn. Mae o hyd yn fy rhyfeddu ac yn fy nghalonogi sut y gall pobl sydd â safbwyntiau amrywiol iawn gyd-dynnu a chydweithio er budd pobl Cymru yn y grŵp hwnnw. Felly rwy'n gobeithio y byddwch yn ymuno â mi i ddiolch iddyn nhw am y cyfraniad y maen nhw'n ei wneud. 

Ac un cwestiwn olaf, os caf i. Byddai'r fforwm rhyngffydd, sydd wedi bod yn fforwm mor llwyddiannus sy'n gallu ymgysylltu'n uniongyrchol â Llywodraeth Cymru, yn elwa'n fawr, yn fy marn i, ar aelod ychwanegol, os caf i ddweud hynny, ac mae hynny ar ffurf cynrychiolydd o enwadau pentecostaidd Cymru. Mae dros 120 o eglwysi pentecostaidd o'r tri phrif enwad pentecostaidd yma yng Nghymru. Mae ganddyn nhw dros 17,000 o bobl yn mynychu'r cynulleidfaoedd hynny bob blwyddyn, ac mae llawer ohonyn nhw'n gwneud llawer iawn o waith da yn eu cymunedau lleol. Tybed, Gweinidog, a yw'n bryd yn awr i Lywodraeth Cymru gydnabod cyfraniad sylweddol yr enwadau pentecostaidd drwy roi sedd iddyn nhw ger bwrdd y fforwm rhyngffydd er mwyn iddyn nhw allu gwneud cyfraniad cadarnhaol fel maen nhw'n ei wneud yn eu cymunedau at genedl Cymru a'r gwaith da yr ydych chi a Llywodraeth Cymru yn ei wneud i wella cydberthnasau ffydd. Diolch.

Diolch yn fawr iawn, Darren Millar. A gaf i ddechrau trwy ddiolch i chi am y gwaith yr ydych yn ei wneud wrth gadeirio'r grŵp trawsbleidiol ar ffydd? Rwyf i newydd gofio hefyd y digwyddiad gwych hwnnw a gawsom yn y Senedd y llynedd, digwyddiad Diwrnod Cofio'r Holocost, y daethom ni i gyd iddo, gyda'r grŵp trawsbleidiol yn arwain y digwyddiad hwnnw i raddau helaeth, fel yr ydych wedi ei wneud. Rwy'n credu ei bod yn bwysig edrych ar rai o'r penderfyniadau anodd hyn sydd wedi eu gwneud gyda'r cyfyngiadau. O 22 Mehefin, roedd mannau addoli yn cael agor. Dros yr haf, roedd y cyfyngiadau wedi eu llacio ac roedd mathau o weithgareddau yn cael cynyddu. Ond yn ystod y cyfnod atal byr, wrth gwrs, fe wnaethon nhw gau eto ar gyfer addoli cymunedol, ond ar agor ar gyfer angladdau, priodasau ac i ddarlledu gwasanaethau. Fel yr ydych wedi ei ddweud, mae llawer o bobl mor falch erbyn hyn eu bod nhw ar agor eto ar gyfer addoli cymunedol, seremonïau gan gynnwys angladdau a phriodasau, a gweithgareddau plant dan oruchwyliaeth.

Rydych yn gwneud pwynt pwysig ynghylch gwasanaethau profedigaeth a swyddogaeth caplaniaid, sydd wedi dod i'r amlwg o ran ein gwasanaeth iechyd, rwy'n siŵr, ac mae angen i ni ystyried y cyfraniad hwnnw. Ond hoffwn i sôn am y grŵp seremonïau. Mae hwn wedi bod yn chwarae rhan allweddol iawn. Mae'n enw newydd ar grŵp sy'n trafod ffydd, claddedigaethau ac amlosgiadau, ac erbyn hyn mae ganddo bwyslais ychwanegol ar briodasau a digwyddiadau tebyg. Ac maen nhw wedi dod at ei gilydd, unwaith eto i ystyried gydag arweinwyr ffydd yng Nghymru, a chynrychiolwyr y rhai hynny heb ffydd, a chynrychiolwyr cymunedol, i ystyried y materion allweddol o ran effaith y coronafeirws. Ac maen nhw wedi ystyried hefyd, wrth gwrs—maen nhw wedi bod yn is-grŵp o grŵp cynghori ar faterion moesol a moesegol COVID-19.

Rydych chi yn gwneud pwynt pwysig ynghylch ein fforwm cymunedau ffydd, yr oeddem ni, mewn gwirionedd, yn adolygu ei aelodaeth ychydig cyn effaith y pandemig, ac mae rhannau eraill o grefyddau eraill hefyd sydd â diddordeb mewn ymuno. Rydych chi wedi sôn am Bentecostaidd—ac mae eraill sydd â diddordeb mewn ymuno â hynny. Mae'n grŵp bywiog a diffuant ac agos iawn, ac mae'r fforwm rhyngffydd yn cyfrannu at ein fforwm cymunedau ffydd, yr wyf i'n ei gadeirio.

Ond hoffwn i ddweud nad dim ond ni fel Gweinidogion sy'n cwrdd â nhw. Mae swyddogion wedi cyfarfod ag aelodau o'r grŵp gorchwyl a gorffen yn rheolaidd yn ystod y chwe mis diwethaf, ac fe wnaethon nhw gynnal sesiynau holi ac ateb ar-lein, gan ddenu hyd at 125 o bobl i bob un, gydag arweinwyr ffydd, a gwirfoddolwyr yn gofyn cwestiynau ynghylch materion ymarferol sydd wedi eu crybwyll, ynghylch ailagor adeiladau, glanhau ac amgylcheddau diogel. Felly, rwy'n credu bod dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth newydd gyfan sydd wedi datblygu o ganlyniad nid yn unig i'r seilwaith a oedd gennym ni eisoes, y berthynas waith agos honno, ond sut y mae ein cymunedau ffydd, a'r rhai heb ffydd, a'u cymunedau a'u diddordebau, wedi ymateb i'r coronafeirws.

Mae'n rhaid i mi ddweud i gloi mai dim ond un ffordd yw hon yr ydym yn dod yn ôl at rai o'r geiriau a gafodd eu dweud wrthyf yr wythnos diwethaf. Yn wir, roedd hyn gan Fwslim, a ddywedodd: Gyda chaledi daw esmwythder, a gyda hyn daw undod.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Diolch i'r Dirprwy Weinidog.