Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Arweinydd Plaid Cymru, Adam Price. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, mae astudiaeth a gyhoeddwyd yn ddiweddar gan ymchwilwyr yn Ysgol Hylendid a Meddygaeth Drofannol Llundain wedi canfod bod profion torfol yn Slofacia, yr ydym ni wedi eu trafod o'r blaen, ynghyd â mesurau eraill—cymorth ychwanegol i bobl sy'n hunanynysu—wedi gostwng y gyfradd heintio gan 60 y cant, sy'n sylweddol uwch nag effaith y cyfyngiadau symud diweddar, er enghraifft, y cyfnod atal byr, yn Lloegr. Canfu'r astudiaeth, oherwydd natur y prawf a ddefnyddiwyd yn Slofacia, eu bod fwy na thebyg wedi canfod 90 y cant o'r bobl a brofwyd ac a oedd wedi eu heintio yn y cyfnod hwnnw, tra bod y dystiolaeth yn Lerpwl yn awgrymu bod profion cyflym wedi methu 50 y cant o'r holl heintiau a 30 y cant o'r rheini â llwyth feirysol uchel. Mae cyngor y gell cyngor technegol a gyhoeddwyd heddiw yn dweud, er bod technolegau newydd a fydd yn galluogi profion cyflymach, nid ydyn nhw'n fwled arian, ond mae cyngor y gell cyngor technegol yn rhagflaenu'r dystiolaeth newydd hon yr wyf i wedi cyfeirio ati. Felly, a allwch chi ofyn i'r gell cyngor technegol edrych eto a gwneud gwaith modelu i asesu effaith debygol rhaglen profi torfol debyg i'r un yn Slofacia yng Nghymru fel ffordd fwy effeithiol o atal y feirws ac fel dewis yn hytrach na mynd i mewn ac allan o gyfyngiadau uwch?

Llywydd, rwy'n hapus iawn i ofyn i'r grŵp cyngor technegol i wneud hynny. Maen nhw, beth bynnag, yn diweddaru eu cyngor yn gyson yn seiliedig ar dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg, ac yn enwedig tystiolaeth sy'n dod i'r amlwg a adroddir mewn cyfnodolion gwyddonol ag enw da iddyn nhw o'r math y cyfeiriodd Adam Price ato. Mae gennym ni ein rhaglen profion torfol sy'n parhau o hyd ym Merthyr Tudful, wedi'i hehangu, fel y bydd yr Aelod yn gwybod, i Gwm Cynon dros y penwythnos; rydym ni'n dysgu llawer ein hunain o'i wneud. Rwy'n credu ei bod hi'n eithaf pwysig, Llywydd, gwahaniaethu rhwng y dyfeisiau llif ochrol hynny yr ydym ni'n eu defnyddio, sydd, yn y bôn, yn canfod pobl sy'n heintus i eraill. Felly, maen nhw'n canfod pobl ychydig ddyddiau cyn i'r symptomau ddechrau, ac maen nhw'n parhau i ganfod pobl sy'n heintus am tua phum diwrnod y tu hwnt i hynny. Nid pobl sy'n heintus y mae'r profion PCR yn eu canfod, ond pobl sy'n heintus ac wedi'u heintio, a gallwch chi gael eich heintio am hyd at wyth wythnos y tu hwnt i'r pwynt pan oeddech chi'n heintus i unrhyw un arall. Mae profion PCR yn canfod gweddillion olaf coronafeirws a allai fod yn dal i gylchredeg yn system rhywun. Felly, mae'n bwysig bod yn eglur ynglŷn â beth yw diben y prawf. Rwy'n dal i fod yn siŵr, yn bersonol, bod gan y dyfeisiau llif ochrol yr ydym ni'n eu defnyddio yng Nghymru ran i'w chwarae, ar yr amod bod dealltwriaeth ofalus ohonyn nhw a'u bod yn cael eu graddnodi yn briodol.

Diolch am hynna, Prif Weinidog. Yng nghyngor y gell cyngor technegol yr wyf i newydd gyfeirio ato, maen nhw yn dweud y gallai cyfnod cyn-ynysu i deuluoedd â phlant, o ganlyniad i gau ysgolion, leihau lefel y cymysgu cymdeithasol cyn y cyfnod rhwng 23 a 28 Rhagfyr, ac felly cael effaith fuddiol o ran achub bywydau. A ydych chi'n ystyried hyn fel opsiwn, Prif Weinidog, ac os ydych chi, a allech chi ddweud pryd y byddech chi'n bwriadu ei gyhoeddi? A pha fesurau lliniaru fyddech chi'n eu rhoi ar waith, ar ffurf dysgu cyfunol, parhau i weithredu ysgolion hyb, er enghraifft, i leihau niweidiau ehangach, ac a fyddech chi'n cytuno ei bod hi'n hanfodol na ddylai addysg na lles ehangach unrhyw blentyn fod o dan anfantais annheg o ganlyniad i hyn? A allwch chi roi sicrwydd na ddylid rhoi'r gweithwyr allweddol yn y GIG a sectorau eraill yn y sefyllfa annymunol o orfod dewis rhwng dod i'r gwaith neu ofalu am eu plant yn ystod y cyfnod hwn?

Llywydd, y pwyntiau olaf a wnaeth Adam Price yw'r union reswm pam yr wyf i eisiau cymeradwyo yn gryf iawn heddiw y datganiad ar y cyd a wnaed rhwng Llywodraeth Cymru a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, sy'n annog ysgolion i aros ar agor tan ddiwrnod olaf y tymor, gan gydnabod y bydd cyfresi unigol o amgylchiadau lle na fydd hynny'n bosibl. Wrth gwrs, mae Mr Price yn iawn—rwyf i wedi dod â'r ddogfen gyda mi y prynhawn yma yn disgwyl y byddai cyfeiriad ati yn y fan yma—y byddai cyfnod o ataliaeth am 10 diwrnod cyn cyfnod y Nadolig er budd pob teulu. Y broblem wirioneddol yw nad oes gennym ni ffydd, o'r dystiolaeth ymddygiadol, os nad yw plant yn yr ysgol, y bydden nhw'n cael eu cadw gartref a'u cadw i ffwrdd o'r cysylltiadau a fyddai fel arall yn creu mwy o risg. Yr ofn yw y bydd plant nad ydyn nhw yn yr ysgol mewn amgylcheddau mwy peryglus fyth.

Gwn y bydd gan Adam Price ddiddordeb bod y gyfradd bositif yn y profion torfol o ysgolion ym Merthyr—a chofiwch ein bod ni'n profi pob plentyn mewn ysgolion uwchradd yno—yn llai nag 1 y cant, felly, yn llawer is na'r gyfradd bositif yn y boblogaeth gyffredinol, sy'n awgrymu bod bod yn yr ysgol yn ddiogel iawn i blant a phobl ifanc mewn gwirionedd. Pe byddwn i'n meddwl y byddai'r bobl ifanc hynny wir yn aros gartref, wir yn hunanynysu, wir yn creu'r cyfnod hwnnw cyn y Nadolig i'w cadw'n ddiogel, byddwn i'n cael fy nenu at y syniad. Rwy'n ofni mai'r risgiau yw na fyddai hynny yn digwydd, y byddai'r plant hynny yn gwneud pethau mwy peryglus nag y bydden nhw yn yr ysgol. Mae'n well iddyn nhw fod yn yr ysgol. Yn arbennig, rwy'n cytuno â'r pwyntiau a wnaeth Adam Price tua'r diwedd am yr angen i blant agored i niwed barhau i gael cynnig addysg hyd at ddiwedd tymor yr ysgol ac i blant gweithwyr allweddol gael cynnig y gwasanaeth hwnnw hefyd.

Dim ond i fod yn eglur, o ran y pwynt cyn-ynysu felly, a fydd Llywodraeth Cymru yn rhoi cyngor ehangach i deuluoedd ynghylch cyfnod cyn-ynysu?

Yn olaf, ddydd Llun, rhybuddiodd eich cyd-Weinidog, y Gweinidog iechyd, y gallai fod angen cyfyngiadau pellach mewn ymateb i'r cynnydd i nifer yr achosion. Ychydig wythnosau yn gynharach, dywedodd Dirprwy Weinidog yr economi hefyd y byddai ail gyfnod atal byr yn y flwyddyn newydd yn debygol. Wrth edrych i'r dyfodol, mae adroddiad y gell cyngor technegol hefyd yn pwysleisio pwysigrwydd cynnal cefnogaeth y cyhoedd, oherwydd, fel arall, gallai hynny arwain at lefelau is o gydymffurfiad ymhlith y cyhoedd, ac mae'r cyngor yn dweud, yn ddelfrydol, bod angen i'r polisi a'r rheolau fod yn syml, yn ddealladwy ac yn gyraeddadwy, wedi'u hategu gan resymeg eglur â dechrau a diwedd y cytunwyd arnyn nhw. A fyddech chi'n derbyn, Prif Weinidog, bod diffyg eglurder ym meddyliau rhai pobl ar hyn o bryd ynglŷn â'n trywydd rhwng nawr a'r gwanwyn? Beth yw'r strategaeth ar gyfer adennill rheolaeth, ailagor yn y pen draw ac yna adfer? Ac onid dyma'r amser, Prif Weinidog, yng ngoleuni'r sefyllfa sy'n newid, i Lywodraeth Cymru gyflwyno cynllun gaeaf newydd?

Wel, Llywydd, rydym ni ar drothwy rhyfedd, onid ydym ni, yng ngyrfa coronafeirws? Heddiw mae gennym ni bobl yn cael eu brechu am y tro cyntaf yma yng Nghymru a ledled y Deyrnas Unedig. Mae gennym ni, gobeithio, y posibilrwydd y bydd brechlyn arall yn cael ei ystyried nawr gan y rheoleiddwyr. Gobeithiwn y bydd yn cael cymeradwyaeth reoleiddiol a bydd hynny yn rhoi dewis arall i ni y mae ei angen arnom. Ond, ar yr un pryd, o ran y sefyllfa sydd gennym ni nawr, mae gennym ni sefyllfa anodd iawn yng Nghymru.

Mae pob awdurdod lleol ond un yng Nghymru heddiw yn dangos niferoedd sy'n cynyddu. Mae gennym ni awdurdodau yng Nghymru sydd â dros 600 a thros 500 fesul 100,000 o bobl sydd wedi eu heintio â'r feirws, a chyfraddau positifrwydd o 25 y cant mewn rhai rhannau o Gymru. Mae'r rhain yn ffigurau eithriadol o ddifrifol. Bydd yr Aelodau yn y fan yma wedi gweld y bu'n rhaid i wasanaeth ambiwlans Cymru ddatgan digwyddiad mawr un diwrnod yr wythnos diwethaf, yn enwedig yn y de-ddwyrain, gan fod ein hysbytai mor llawn o bobl sydd eisoes yn dioddef o'r feirws fel nad oedden nhw'n gallu cael cymorth i bobl yn y ffordd y byddem ni eisiau ei gweld, y ffordd brydlon y byddem ni eisiau ei gweld, ar gyfer cyflyrau difrifol eraill.

Rwy'n cytuno ag Adam Price ynglŷn â'r ymdrech i sicrhau cydsyniad cyhoeddus i rai o'r mesurau sy'n angenrheidiol, ac rwy'n gobeithio na fydd yn rhaid i ni ddibynnu ar bobl yn gweld drostyn nhw eu hunain y ffaith nad yw'r gwasanaeth iechyd yn gallu gwneud yr hyn yr ydym ni angen iddo ei wneud cyn i bobl ddeall yr angen dybryd i weithredu. Rydym ni'n parhau i geisio egluro hynny bob dydd i bobl: bod y mesurau yr ydym ni'n eu cymryd yn gymesur â maint yr anhawster sy'n ein hwynebu, bod yn rhaid i ni weithredu gyda'n gilydd, pob un ohonom ni yn ein bywydau ein hunain, i wneud y pethau iawn a fydd yn dod â'r feirws dan reolaeth, ac yna bydd gennym ni lwybr i'r flwyddyn nesaf sy'n wahanol, a fydd yn caniatáu i ni ddefnyddio'r dyfeisiau llif ochrol, y profion torfol, y brechiad a fydd yn rhoi gwahanol 2021 i ni i'r flwyddyn yr ydym ni ynddi. Yn y cyfamser, ni ddylai neb—neb—beidio â rhoi ystyriaeth ddigonol i ddifrifoldeb y sefyllfa yr ydym ni'n ei hwynebu yng Nghymru.

Arweinydd y Ceidwadwyr, Paul Davies.

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, pan wnaethoch chi gyhoeddi'r cyfyngiadau symud ar gyfer y cyfnod atal byr ym mis Hydref, dywedasoch mai dyma oedd ein cyfle gorau i adennill rheolaeth dros y feirws ac osgoi cyfyngiadau symud cenedlaethol llawer hwy a llawer mwy niweidiol. Er hynny, cadarnhawyd ddoe mai Cymru oedd yr unig ran o'r DU lle nad oedd y ffigurau yn gostwng ddiwedd mis Tachwedd. Prif Weinidog, cyn ystyried cyflwyno unrhyw gyfyngiadau pellach, a allwch chi ddweud wrthym ni pa asesiadau sydd wedi eu cynnal o ran cyfyngiadau symud cyfnod atal byr Llywodraeth Cymru, o gofio nad yw'r ffigurau wedi gostwng yng Nghymru o gymharu â rhannau eraill o'r DU?

Wel, Llywydd, mae asesiadau wedi eu cynnal o'r cyfnod atal byr, cyfnod, wrth gwrs, y gwrthododd ei blaid ef ei gefnogi yma yn y Senedd. Roedd yn llwyddiannus; rhoddodd y 17 diwrnod hynny yrfa coronafeirws yn ôl dair wythnos yn gynharach na 23 Hydref. Fe ataliodd y rhif R yma yng Nghymru am gyfnod o dair wythnos. Gwnaeth yr hyn yr oeddem ni wedi gobeithio y byddai'n ei wneud. Mae'r problemau yr ydym ni wedi eu hwynebu wedi bod yn y cyfnod ar ôl y cyfnod atal byr, lle mae'r feirws wedi cylchredeg yn gyflymach ac ymhellach nag y byddai'r modelu wedi ei awgrymu, ac dyna pam mae angen cymryd camau pellach unwaith eto nawr.

Prif Weinidog, rydym ni'n gwybod bod cyfraddau heintio yng Nghymru 70 y cant yn uwch na phan wnaethom ni ddechrau'r cyfnod atal byr ym mis Hydref, ac mae cyfraddau wedi cynyddu gan 82 y cant ers diwedd cyfyngiadau symud y cyfnod atal byr. Yn wir, y ffaith yw bod mwy na 1,800 o gleifion sy'n gysylltiedig â choronafeirws mewn ysbytai ledled Cymru erbyn hyn, sef y nifer uchaf ers dechrau'r pandemig, ac mae'n dangos bod rhywbeth wedi mynd o'i le yn ddifrifol iawn. Ac rydym ni'n gwybod bod problem o hyd mewn ysbytai, ac yn amlwg, mae angen gwneud mwy o waith i fynd i'r afael â heintiau sy'n deillio o ysbytai, a cheir pryderon hefyd ynghylch cyfraddau trosglwyddo ar aelwydydd, yr ydych chi fel Llywodraeth wedi bod yn ei ddweud drwy gydol y pandemig hwn, wrth gwrs.

Ddoe, fel y dywedwyd eisoes, rhybuddiodd y Gweinidog iechyd hefyd y byddai Llywodraeth Cymru yn ystyried a fyddai angen mesurau pellach i atal y feirws hwn, ond gwrthododd y Gweinidog iechyd roi unrhyw fanylion pellach i bobl Cymru am sut y byddai'r cyfyngiadau hynny yn edrych ac a fydden nhw'n canolbwyntio ar sectorau ac amgylcheddau penodol, ac a fydden nhw'n gyfyngiadau cenedlaethol. Felly, a wnaiff y Prif Weinidog gadarnhau yn union pa fesurau pellach sy'n cael eu hystyried erbyn hyn, ac a yw Llywodraeth Cymru yn ystyried cyfyngiadau pellach cyn cyfyngiadau cyfnod y Nadolig, neu ai'r bwriad yw cyflwyno mesurau pellach ar ôl y Nadolig?

Wel, Llywydd, yr holl ffeithiau a ffigurau hynny y dechreuodd arweinydd yr wrthblaid â nhw yw'r ffeithiau a'r ffigurau a roddais i iddo yr wythnos diwethaf pan wrthododd gefnogi'r mesurau a gymerwyd gennym ni o ran lletygarwch; mesurau na allai neb wadu yr wythnos hon, rwy'n credu, eu bod nhw'n iawn ac yn angenrheidiol. Mae angen i ni roi cyfle i'r mesurau hynny wneud gwahaniaeth. Rydym ni angen iddyn nhw gael eu hategu gan gamau y gall pobl eu cymryd yn eu bywydau eu hunain i gynorthwyo cymunedau ledled Cymru i gael y feirws hwn yn ôl—y niferoedd yn gostwng unwaith eto. Nid wyf i'n credu bod hynny'n golygu y byddwn ni'n cymryd camau pellach yr ochr hon i'r Nadolig. Ond yr ochr arall i'r Nadolig, mae'r cyngor yn adroddiad y gell cyngor technegol a gyhoeddwyd ac y cyfeiriwyd ato gan Adam Price yn eglur ynglŷn â hyn hefyd: y bydd cyfnod o lacio dros y Nadolig yn arwain at gynnydd pellach—cynnydd pellach eto, y tu hwnt i'r ffigurau a nodwyd gan yr Aelod yn ei gwestiwn ychwanegol i mi. Ac mae hynny'n golygu bod yn rhaid i unrhyw Lywodraeth gyfrifol feddwl am y mesurau y gallai fod eu hangen er mwyn diogelu'r gwasanaeth iechyd fel ei fod yn gallu parhau i wneud popeth arall y mae'n rhaid iddo ei wneud ar yr adeg y mae fwyaf dan bwysau mewn unrhyw flwyddyn, ac atal marwolaethau y gellir eu hosgoi.

Edrychaf ymlaen, Llywydd, at gefnogaeth y Blaid Geidwadol yma yng Nghymru i fesurau a fydd yn angenrheidiol, oherwydd hyd yma, mae'r gefnogaeth honno wedi bod yn drawiadol oherwydd ei habsenoldeb.

Nid yw hynny'n wir, Prif Weinidog, oherwydd y gwir amdani yw, mae'r ochr hon i'r Siambr wedi cefnogi'r rhan fwyaf o'ch rheoliadau coronafeirws a gyflwynwyd ers diwedd mis Mawrth. Felly, nid yw'n wir i ddweud nad ydym ni wedi cefnogi eich rheoliadau coronafeirws ar y cyfan. Ond yr hyn sydd ei angen ar bobl Cymru nawr, Prif Weinidog, yw gobaith: gobaith ar ddiwedd blwyddyn sydd wedi bod yn anodd iawn.

Mae heddiw yn nodi adeg nodedig wrth i frechiadau coronafeirws ddechrau cael eu cyflwyno yng Nghymru, ac rwy'n falch bod dull pedair gwlad ledled y DU wedi gallu caffael brechlynnau ar gyfer pob rhan o'r wlad. Nawr, rwy'n deall bod y DU wedi archebu 40 miliwn dos o frechlyn Pfizer ac, o ganlyniad, bydd gan Gymru 40,000 dos o'r brechlyn, sy'n cyfateb i ddigon i bron i 20,000 o bobl ledled y wlad. Wrth gwrs, mae'n hynod bwysig bod digon o gapasiti yn y GIG i gyflwyno'r brechlyn yn effeithiol, ac, yn rhan o roi capasiti ac adnoddau ar gael, rwy'n gobeithio bod Llywodraeth Cymru wedi ystyried y rhan y gall fferyllwyr cymunedol ac efallai hyd yn oed clinigwyr sydd wedi ymddeol ei chwarae o ran helpu i roi'r brechlyn ledled Cymru mewn modd mor ddidrafferth â phosibl. Felly, Prif Weinidog, a allwch chi ddweud wrthym ni pa drafodaethau strategol sy'n cael eu cynnal gyda byrddau iechyd ledled Cymru i sicrhau bod digon o gapasiti a staff ar gael i gyflwyno'r brechlyn yn effeithiol? A allwch chi ddweud wrthym ni hefyd pa drafodaethau sy'n cael eu cynnal gyda chlinigwyr sydd wedi ymddeol ac yn wir gweithwyr meddygol proffesiynol eraill am y rhan y gallen nhw ei chwarae o ran helpu â'r cyflwyno? Ac a yw Llywodraeth Cymru wedi cael unrhyw drafodaethau gyda fferyllwyr cymunedol ynglŷn â'r rhan y gallen nhw ei chwarae o ran rhoi'r brechlyn mewn cymunedau ym mhob rhan o Gymru?

Llywydd, gadewch i mi ddod â'r rhan hon o'n trafodion i ben drwy gytuno ag arweinydd yr wrthblaid. Mae hon yn adeg lle mae gobaith yn wirioneddol bwysig i bobl. Mae hon wedi bod yn flwyddyn mor hir ac anodd ym mywydau cynifer o bobl yma yng Nghymru, a heddiw, pan fo'r brechlyn yn cael ei ddefnyddio am y tro cyntaf, mae'n rhoi'r llygedyn hwnnw o olau i ni ar ddiwedd yr hyn sy'n dal yn dwnnel hir o'n blaenau. Mae'r ffaith ein bod ni wedi gallu cytuno ar hyn i gyd ar sail pedair gwlad yn rhywbeth rwy'n awyddus iawn i'w groesawu. Roeddwn i'n falch iawn o fod yn rhan o'r cytundeb ar sut y dylid dosbarthu'r brechlyn. Gwn fod fy nghyd-Weinidog Vaughan Gething wedi cyfarfod â'r Gweinidogion iechyd eraill yn wythnosol drwy fis Tachwedd ac wedi cyfarfod unwaith eto ddoe i wneud yn siŵr bod gennym ni synnwyr cyffredin o'r hyn y gall y brechlyn hwn ei wneud, y ffordd orau o'i ddefnyddio. A'r 40,000 dos yr ydym ni'n eu cael o'r swp cyntaf o'r brechlyn yw ein cyfran ohono ar sail poblogaeth.

Nawr, rydym ni wedi bod yn rhan o waith cynllunio ar hyn, Llywydd, ers mis Mehefin eleni, pan sefydlwyd y bwrdd rhaglen Cymru gyfan cyntaf ar gyfer brechu, ac rydym ni, yn fy marn i, wedi bo mor barod ar ei gyfer ag y gallem ni fod. Rwy'n cytuno, wrth i'r broses frechu dyfu, y bydd angen i ni ddenu mwy o bobl i'r gronfa o bobl sy'n gallu brechu. Mae gan bob bwrdd iechyd gynlluniau i recriwtio pobl i'r gronfa honno i wneud yn siŵr eu bod nhw wedi eu hyfforddi yn briodol, eu bod nhw wedi eu hachredu yn briodol, a bod eu gwaith yn cael ei oruchwylio gan glinigwyr profiadol. Fel y mae'n digwydd, mi wn hefyd fod fy nghyd-Weinidog, y Gweinidog iechyd, yn cyfarfod â Fferylliaeth Gymunedol Cymru yr wythnos nesaf, felly bydd cyfleoedd yn sicr i sôn am y cyfraniad y gall fferylliaeth gymunedol ei wneud yn y maes hwn. Ond, yn fy marn i, gall lefel y gwaith paratoi sydd gennym ni yng Nghymru, yr ymrwymiad a ddangoswyd gan staff presennol sydd wedi dod ymlaen i gynnig eu gwasanaethau fel darparwyr brechlynnau, ychwanegu at y synnwyr hwnnw o obaith y gallwn ni ei gynnig i bobl yma yng Nghymru heddiw y bydd y flwyddyn nesaf yn flwyddyn wahanol i'r un yr ydym ni i gyd wedi ei chael yn 2020.

Cwestiwn 3, Carwyn Jones.

Diolch, Llywydd. Cefais fy ail-dawelu gan yr awdurdodau sydd ohoni yn y fan yna.