4. Beth yw strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer mynd i'r afael ag ansicrwydd bwyd yng Nghaerdydd? OQ56245

Llywydd, diolchaf i'r Aelod. Strategaeth Llywodraeth Cymru yw cefnogi arloesedd yn y sector statudol a'r trydydd sector yng Nghaerdydd, ac yna gweithio gyda mentrau llwyddiannus sy'n dangos y potensial i helpu i fynd i'r afael ag ansicrwydd bwyd ar raddfa ehangach.

Diolch, Prif Weinidog am yr ateb yna. Rydym ni i gyd wedi gweld y lluniau o foron a phupurau wedi'u torri, a oedd i fod yn ddigonol ar gyfer gwneud pum cinio i deuluoedd sy'n cael prydau ysgol am ddim yn Lloegr, ac rwy'n siŵr y byddech chi'n rhannu fy mraw bod cwmnïau preifat wedi cael codi £30 am barseli bwyd mor gwbl annigonol. Mewn cyferbyniad, mae gan bob plentyn sy'n cael prydau ysgol am ddim yng Nghaerdydd y sicrwydd o dalebau gwerth bron i £20, y gallan nhw eu gwario yn yr archfarchnad leol o'u dewis.

Yn anffodus, mae'r pandemig wedi amlygu sut mae deietau gwael yn troi'n iechyd gwael ac yn gwneud teuluoedd difreintiedig gymaint yn fwy tebygol o ddal a marw o COVID na theuluoedd sy'n gallu fforddio bwyd maethlon, ac nid yw'r sefyllfa honno yn cael ei helpu gan y tarfu ar fwydydd bob dydd sy'n cael eu mewnforio o'r UE. Mae'r cynllun gweithredu adferiad gwyrdd a luniwyd gan Syr David Henshaw ac eraill yn cynnwys syniadau ardderchog ar gyfer mynd i'r afael â'n system fwyd ansicr, gan gynnwys amaethyddiaeth drefol lle mae ei hangen fwyaf, cynyddu nifer y bobl sy'n gwybod sut i dyfu bwyd, a chysylltu tyfwyr â marchnadoedd lleol. Ond ar ôl siarad â phennaeth Ymddiriedolaeth Trussell yng Nghymru, nid yw'n eglur pa un a fydd hyn yn ddigon i atal y cynnydd parhaus i nifer y teuluoedd y mae'n rhaid iddyn nhw droi at fanciau bwyd yn y cyfnod hynod anodd hwn. Pa ran all Llywodraeth Cymru ei chwarae, naill ai drwy ei pholisïau caffael ei hun neu strategaethau eraill, i fynd i'r afael â'r ansicrwydd bwyd a'r deiet gwael y mae'r coronafeirws wedi eu hamlygu fel cyfrannwr mor fawr at salwch cronig a bod yn agored i glefydau?

Llywydd, diolchaf i Jenny Rathbone am y cwestiynau dilynol yna. Rwy'n ofni fy mod i'n ddigon hen i gofio pan wnaeth Cyngor Sir Swydd Amwythig, o dan reolaeth y Ceidwadwyr yn ystod cyfnod Thatcher, roi brechdanau pâst cig i'w blant prydau ysgol am ddim fel cinio Nadolig un flwyddyn. Felly, nid yw'n syndod i mi o gwbl i ganfod, pan fydd gwasanaeth cyhoeddus yn darparu rhywbeth i blant mewn angen, yna maen nhw'n cael gwell bargen na phan fydd hyn yn cael ei drosglwyddo i ffrindiau sy'n gwneud elw yn y Blaid Geidwadol.

Rwy'n cytuno â'r Aelod am adroddiad Henshaw, ac rwy'n ddiolchgar iawn i bawb a gyfrannodd ato. Cefais gyfle i gyfarfod â'r grŵp yn gynnar yn eu gwaith, ac mae'n rhoi rhai syniadau ymarferol iawn i ni o sut y gallwn ni wneud yn siŵr, wrth i ni adfer yn sgil y coronafeirws, ein bod ni'n gallu gwneud hynny mewn ffordd sy'n rhoi ein hamgylchedd, a'r lle sydd gan fwyd yn hynny, ar frig ein hagenda.

Llywydd, gofynnodd yr Aelod am rai enghreifftiau o'r hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, a dyma, yn gyflym iawn, nifer fach yn unig. Fel y dywedais, yr hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud yw buddsoddi mewn syniadau ac yna gwneud i'r syniadau hynny fynd ymhellach pan ganfyddir eu bod nhw'n profi i fod yn rhai da. Yn fy etholaeth i, Llywydd, mae prosiect y Dusty Forge yn brosiect gwych a oedd yn gartref i'r cynllun pantri cyntaf yng Nghymru. Mae hwnnw wedi mynd i rannau eraill o Gymru erbyn hyn, gan gynnwys, rwy'n gwybod, eglwys Glenwood yn etholaeth yr Aelod ei hun. Ychydig cyn y Nadolig, cyhoeddodd fy nghyd-Weinidog Lee Waters £100,000 i fynd â'r cynllun Blwch Mawr Bwyd a oedd wedi dechrau ym Mro Morgannwg i gymunedau'r Cymoedd, ac mae wedi cael ei arddangos yn llwyddiannus mewn dwy ysgol arloesi yn y Barri, a byddan nhw bellach ar gael i bum ysgol ym Merthyr, Aberdâr, Maesteg a Rhydaman.

Rhoddaf un enghraifft olaf, Llywydd, ar raddfa ychydig yn fwy—mae Cyngor Sir Caerfyrddin, mewn partneriaeth â'i fwrdd iechyd lleol a'i brifysgol leol, yn defnyddio arian drwy'r gronfa her economi sylfaenol, yn dod o hyd i ffyrdd y gall caffael bwyd lleol yn y sector cyhoeddus gynnig gwell bwyd mewn ysbytai, mewn colegau ac mewn cartrefi pobl hŷn, ond bydd hefyd yn sicrhau cyflenwad, yn cryfhau economïau lleol ac yn lleihau'r ôl troed carbon. Gan weithio gyda'r Ganolfan Strategaethau Economaidd Lleol, rydym ni hefyd yn awyddus i gymryd y syniadau hynny a'u mewnblannu mewn ardaloedd lleol eraill yng Nghymru.

Prif Weinidog, mae hwn yn faes pwysig iawn, ac mae'r mentrau bwyd cydweithredol a sefydlodd glybiau bwyd lle mae aelodau yn cael mynediad at amrywiaeth eang o ffrwythau a llysiau ffres am bris rhesymol wedi creu argraff fawr arnaf i. Ond hefyd, rhoddir cyfle iddyn nhw wella eu sgiliau coginio os oes angen, ac yn wir, pan fydd y pandemig ar ben ac y gallwn ni gyfarfod yn gymdeithasol unwaith eto, cyfarfod i rannu eu profiadau a pharatoi bwyd gyda'i gilydd—sgiliau, felly, y maen nhw'n amlwg yn eu trosglwyddo i'w haelwydydd. Mae gan y mathau hyn o ddatblygiadau arloesol lawer i'w hargymell yn fy marn i, oherwydd rwy'n credu bod awydd naturiol i fwyta'n dda, ac nid yw coginio, pan fydd gennych chi'r sgiliau, y baich y gall ymddangos i fod, os nad ydych chi wir yn gwybod sut i fynd i'r afael â llawer o'r sylweddau bwyd sydd ar gael i chi.

Wel, Llywydd, rwy'n credu bod David Melding yn gwneud pwynt pwysig iawn mai'r reddf ddynol naturiol yw rhannu bwyd a defnyddio'r broses o rannu bwyd fel sail ar gyfer rhyngweithio cymdeithasol. Rwy'n siŵr nad fi yw'r unig Aelod o'r Senedd a wnaeth fwyta cinio Nadolig rhithwir eleni gydag aelodau o'r teulu ymhell i ffwrdd yng Nghymru, ac er ei bod hi'n wych gweld pobl hyd yn oed yn y ffordd honno, nid yw cystal â'r hyn y soniodd David Melding amdano—am bobl yn dod o amgylch y bwrdd gyda'i gilydd ac yn rhannu pryd o fwyd. Ond rwy'n credu bod ei enghraifft gyntaf—yr hyn y soniodd amdani o ran mentrau bwyd cydweithredol—yn bwysig iawn. Mae'r cynllun pantri y cyfeiriais ato, wrth ateb Jenny Rathbone, yn enghraifft o hynny. Mae pawb yn talu £5 i mewn i'r cynllun ac yna'n cael tynnu bwyd allan o'r stoc gyfunol.

Ac er bod banciau bwyd yn gwneud gwaith gwych, er ei bod yn drist bod angen i'r gwaith hwnnw gael ei wneud, yr hyn y mae'r cynllun pantri yn ei wneud yw cael dros y synnwyr hwnnw sydd gan bobl sy'n defnyddio banciau bwyd o fod yn ddibynnol arnyn nhw, o fod mewn perthynas cleient. Gyda'r pantri, rydych chi'n aelod, gan eich bod chi mewn menter gydweithredol, ac rydych chi wedi talu i mewn ac rydych chi'n tynnu allan ohono drwy hawl, ac mae hynny yn newid y ddeinameg gyfan. A byddai gan fwy o ddatblygiadau o'r math hwnnw fanteision o'r math y cyfeiriodd David Melding atyn nhw, ond byddai ganddyn nhw fanteision ehangach hefyd o ran rhoi i bobl y synnwyr hwnnw o werth ac urddas cymdeithasol, y byddai'r ddau ohonom ni, mi wn, yn dymuno ei weld.