3. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch yr Adran Gwaith a Phensiynau yn tandalu pensiynau i fenywod? OQ56575

A gaf i ddiolch i Joyce Watson am y cwestiwn pwysig iawn yna? Rydym ni wedi cyfleu ein pryderon dro ar ôl tro ac yn glir i Lywodraeth y DU ynghylch materion pensiwn y wladwriaeth yn ymwneud â menywod. Unwaith eto, rwyf i'n annog yr Adran Gwaith a Phensiynau i ddatrys tandaliad hanesyddol pensiwn y wladwriaeth i fenywod cyn gynted â phosibl.

Rydym ni'n gwybod bod tandaliadau o ran pensiwn y wladwriaeth i ryw 200,000 o fenywod priod wedi mynd ymlaen am dros 20 mlynedd, ac mae wedi effeithio yn arbennig ar fenywod a oedd â phensiwn y wladwriaeth gwael yn eu hawl eu hunain. Roedd ganddyn nhw hawl i hawlio 60 y cant o bensiwn y wladwriaeth yn seiliedig ar gyfraniadau pensiwn eu gŵr. Yr hyn sy'n arbennig o warthus am y camgymeriad hwn yw efallai na fydd llawer o'r menywod hynny yn gallu hawlio'r swm llawn a gafodd ei dandalu iddyn nhw. Dim ond 12 mis o ôl-daliadau y bydd gan fenywod hawl iddyn nhw os oedd eu gwŷr wedi ymddeol cyn 2008 ac nad oedden nhw wedi gwneud cais i'r Adran Gwaith a Phensiynau am gynnydd i'w pensiwn. Mae Llywodraeth y DU, wrth gwrs, yn dweud ei bod wedi ysgrifennu at y menywod hynny yn rhoi gwybod iddyn nhw am y newid hwnnw i'r rheol. Fodd bynnag, fel yn sgandal Anghydraddoldeb Pensiwn Menywod yn Erbyn y Wladwriaeth, mae llawer o fenywod wedi dweud na wnaethon nhw dderbyn y llythyr hwnnw. A gan fy mod innau yn fenyw WASPI fy hun, gallaf ddweud wrthych na chefais i y llythyrau hawlio hynny ychwaith. Prif Weinidog, pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud ynghylch effaith y tandaliad sylweddol hwn ar y menywod hynny yng Nghymru ac, wrth gwrs, yr incwm a gollwyd i Gymru?

Diolch yn fawr iawn i Joyce Watson. Fe wnaeth hi ddisgrifio'r sefyllfa, yn fy marn i, yn glir iawn yn wir. Mae'r Adran Gwaith a Phensiynau yn honni yr ysgrifennwyd at fenywod y trodd eu gwŷr yn 65 oed cyn 17 Mawrth 2008, ac mai eu cyfrifoldeb nhw oedd gwneud cais am y cynnydd. Ac eto, wrth i ni ddysgu mwy am hyn i gyd, daw'n gliriach o hyd nad oedd hynny'n wir mewn nifer fawr o achosion. Mae tystiolaeth bod yr Adran Gwaith a Phensiynau, er enghraifft, wedi ysgrifennu at wŷr pobl yn hytrach nag at fenywod eu hunain, ac efallai na fydd y llythyrau hynny erioed wedi cyrraedd y bobl yr oedd yn ofynnol iddyn nhw wneud yr hawliad. Byddai, yn fy marn i, yn arwydd o ewyllys da ar ran yr Adran Gwaith a Phensiynau pe bydden nhw yn fodlon ôl-ddyddio'r hawliadau hynny ymhellach na'r 12 mis safonol. Wrth gwrs, pan mai'r Adran Gwaith a Phensiynau ei hun oedd ar fai—ac yr oedd ar fai, rydym ni'n gwybod erbyn hyn, mewn miloedd lawer o achosion—bydd y taliadau yn cael eu hôl-ddyddio i'r adeg y byddai'r hawliad wedi bod yn ddyledus am y tro cyntaf.

Yma yng Nghymru, nid oes gennym wybodaeth fanwl hyd yma, drwy'r Adran Gwaith a Phensiynau, am nifer y menywod yr effeithiwyd arnyn nhw yn uniongyrchol. Yr hyn yr ydym ni'n ei wybod, Llywydd, yw mai'r grŵp yn ein poblogaeth sydd leiaf tebygol o fanteisio ar y budd-daliadau y mae ganddyn nhw hawl iddyn nhw yw menywod sengl dros 75 oed, ac mae hynny wedi bod yn wir am flynyddoedd lawer, ac ar draws llawer o wahanol fathau o fudd-daliadau. Rydym yn gwybod yn sicr mai'r bobl sydd fwyaf tebygol o fod wedi eu heffeithio'n andwyol gan hyn i gyd yw'r bobl yr oedd hi'n lleiaf tebygol iddyn nhw fod mewn sefyllfa i unioni hynny. Felly, rydym ni'n cychwyn o fan anodd iawn. Mae gennym ni, fel y dywedodd y Farwnes Altmann, cyn Weinidog pensiynau'r Ceidwadwyr, is-ddosbarth o bensiynwyr sy'n aml yn fenywod oedrannus yn dod i'r amlwg gan eu bod yn byw ar lawer llai nag y dylen nhw fod yn ei wneud. Ysgrifennodd Jane Hutt, yn y Senedd flaenorol, at yr Ombwdsmon Seneddol a'r Gwasanaeth Iechyd yn annog y swyddfa honno i flaenoriaethu'r cwynion a gafwyd gan fenywod yn y sefyllfa hon, i geisio hwyluso penderfyniad ar y mater hwn, a bydd Gweinidogion Cymru yn parhau i ymgymryd ag achosion unigolion o Gymry sy'n eu canfod eu hunain yn y sefyllfa ofnadwy hon.

Prif Weinidog, rwyf i ar ddeall bod Llywodraeth y DU yn llwyr ymrwymedig a'i bod wedi buddsoddi llawer o arian yn ddiweddar i sicrhau bod menywod ledled y wlad y mae'r meysydd hyn wedi effeithio arnyn nhw yn cael yr arian sy'n ddyledus iddyn nhw, a hynny'n briodol. A all y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i sicrhau bod menywod ledled Cymru yn ymwybodol, yn enwedig y grŵp agored i niwed yna o bobl dros 75 oed yr ydych chi newydd eu crybwyll? Sut ydych chi'n estyn allan iddyn nhw i sicrhau eu bod yn gwybod bod y broses hon yn parhau ac nad sgam ydyw? A ydych chi fel Llywodraeth yn gweithio'n adeiladol gyda Llywodraeth y DU i unioni'r sefyllfa, gan ddefnyddio rhai o'r pethau yr ydych chi newydd eu hawgrymu?

Wel, Llywydd, wrth gwrs bod Llywodraeth Cymru yn gweithredu i sicrhau bod menywod yng Nghymru yn ymwybodol o'r hawliau sydd ganddyn nhw. Aeth ei phlaid hi, wrth gwrs, i'r etholiad diwethaf gan ddweud y byddai'n tynnu yn ôl yr holl arian y mae Llywodraeth Cymru yn ei wario ar gyfrifoldebau nad ydynt wedi eu datganoli. Ac yn sicr, nid yw'r hyn y mae hi newydd ofyn i mi ei wneud yn gyfrifoldeb i'r Senedd hon na Llywodraeth Cymru. Yn ffodus, ni wnaethom wrando ar gyngor ei phlaid. Felly, mae'r gronfa gynghori sengl yr ydym ni wedi ei llunio y llynedd wedi helpu 127,000 o bobl i ymdrin â bron i 300,000 o faterion budd-daliadau lles, ac o ganlyniad i'r buddsoddiad a wnaethom, mae £43 miliwn ychwanegol wedi dod i Gymru mewn budd-daliadau heb eu hawlio. Ym mis Mawrth eleni, Llywydd, cawsom yr ymgyrch genedlaethol gyntaf i fanteisio ar hyn, gan ganolbwyntio'n fwyaf uniongyrchol ar y rhai yr effeithiodd y pandemig arnyn nhw. O'r wybodaeth sydd gennym ni eisoes, hawliwyd £650,000 ychwanegol yng Nghymru o ganlyniad i'r un mis yna o ymgyrchu. Felly, rwyf i wrth gwrs yn hapus i roi sicrwydd i'r Aelod y bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i chwarae ein rhan i sicrhau bod yr hawliau sydd gan fenywod yn y sefyllfa hon yn cael cyhoeddusrwydd a'u bod yn gwybod amdanyn nhw, ac rydym yn falch iawn o weithio gyda Llywodraeth y DU ar hyn hefyd. Yr hyn y mae angen i ni ei weld yw brys ynglŷn â sicrhau bod menywod, y mae llawer ohonyn nhw yn oedrannus iawn erbyn hyn ac na fyddan nhw efallai yn gallu manteisio ar yr arian a fydd yn ddyledus iddyn nhw—mae angen brys o ran sicrhau bod y menywod hynny yn cael eu digolledu yn y modd y mae ganddyn nhw hawl iddo.

Cwestiwn 4, Jane Dodds.