Cwestiynau nawr gan arweinwyr y pleidiau. Andrew R.T. Davies, arweinydd y Ceidwadwyr. 

Diolch, Llywydd. Prif Weinidog, rydych chi wedi dweud yn y gorffennol na fydd eich Llywodraeth chi yn codi cyfraddau treth incwm Cymru o leiaf tan fod effaith economaidd coronafeirws wedi mynd heibio, ond rydych chi hefyd wedi dweud na wnewch chi ddiystyru cynnydd i drethi cyn diwedd tymor y Senedd. A fyddwch chi'n codi treth incwm rywbryd yn ystod tymor y Senedd hon?

Wel, bydd yn rhaid i'r Aelod aros i weld. Fel y dywedasom yn ein maniffesto, bydd yn dibynnu ar yr amgylchiadau. Er bod yr economi yn gwella, nid oes unrhyw gynlluniau i'r Llywodraeth hon godi trethi yng Nghymru, gan ein bod ni'n gwybod bod yr adferiad yn dibynnu ar wneud yn siŵr bod galw effeithiol ym mhocedi dinasyddion Cymru i fynd allan yna, gwario arian a helpu gyda'r adferiad economaidd—yr adferiad economaidd sydd ar y gweill, Llywydd. Cyhoeddwyd ffigurau calonogol heddiw ar gyfraddau cyflogaeth yng Nghymru sy'n dangos bod yr adferiad hwnnw ar y gweill yma.

Ni ellir ond penderfynu yn synhwyrol beth fydd yn digwydd y tu hwnt i'r adferiad o dan yr amgylchiadau y byddwn ni'n eu hwynebu pan gyrhaeddwn ni yno. Bydd yr Aelod yn deall ein bod ni, yn ystod y 15 mis diwethaf, wedi mynd drwy gyfnod na allai yr un ohonom ni fod wedi ei ragweld hyd yn oed 18 mis yn ôl, ac eto mae e'n fy ngwahodd i wneud penderfyniadau heddiw am yr hyn a fydd yn digwydd flynyddoedd i mewn i dymor y Senedd hon. Nid yw'n beth doeth i'w wneud ac ni fyddaf yn ei wneud.

Rwy'n credu ei fod yn gwestiwn hollol resymol, gan fod eich rhaglen lywodraethu yn sôn am gyfraddau treth incwm a pha un a fydd y Llywodraeth yn eu defnyddio ai peidio. Hefyd, yr hyn sy'n cael ei drafod yw ardollau neu ordaliadau penodol ar gyfer gofal cymdeithasol neu, yn wir, addysg, a amlygwyd dros y penwythnos gan academydd yma yng Nghaerdydd.

Mae'n rhaid i chi dalu am wasanaethau rywsut, naill ai drwy drethiant neu drwy ardollau neu ordaliadau. Felly, pa lwybr ydych chi'n ei ffafrio, Prif Weinidog? Os nad ydych chi'n barod i roi syniad o'r hyn yr ydych chi'n debygol o'i wneud gyda threth incwm Cymru, a ydych chi'n credu y dylid cael gordal sector-benodol ar ofal cymdeithasol neu, yn wir, ar addysg, i helpu i ariannu addysg, gyda'r diffyg yr ydym ni'n gwybod sy'n bodoli yn y gyllideb addysg?

Llywydd, y llwybr y byddwn i'n ei ffafrio i dalu am wasanaethau yng Nghymru yw tyfu'r economi fel bod derbyniadau mwy bywiog gan economi fel bod cacen fwy i bob un ohonom ni allu ei defnyddio i dalu am wasanaethau. Felly, dyna ble rwyf i'n dechrau. Nid wyf i'n dechrau, fel y mae ef yn ei wneud, trwy ofyn am drethiant; rwy'n dechrau drwy ofyn y cwestiynau am yr hyn y gallwn ni ei wneud a pha gyfraniad y gall y Llywodraeth ei wneud at dyfu economi Cymru a darparu, felly, y buddsoddiadau sy'n angenrheidiol. Nid oes unrhyw sôn ym maniffesto fy mhlaid i am ardoll ar gyfer addysg, ac nid oes gan hynny unrhyw ran yng nghynlluniau'r Llywodraeth hon. Fe wnaethom ni, yn nhymor diwethaf y Senedd, pan gawsom ddadl helaeth yn ei gylch yn y fan yma, weithio ar gynigion Holtham ar gyfer ardoll gofal cymdeithasol i helpu i dalu am y newidiadau demograffig yr ydym ni'n mynd i'w gweld yng Nghymru. Mae pob un ohonom ni yn y fan yma yn gwybod mai'r dyfodol yng Nghymru yw poblogaeth sy'n heneiddio, mae gennym ni gyfran uwch o'n poblogaeth dros 65 oed nag unrhyw ran arall o'r Deyrnas Unedig, ni yw'r unig ran o'r Deyrnas Unedig lle mae pobl yn symud i Gymru yn 65 oed i ymddeol, ac mae'n rhaid i ni feddwl gyda'n gilydd sut y gellir talu am hynny yn y dyfodol. Roedd cynigion Holtham ar gyfer ardoll yn gyfraniad difrifol at y ddadl honno, ac rydym ni wedi gwneud llawer o waith manwl i weld sut y gallai hynny weithio.

Bydd yn gallu gweithio dim ond pan fyddwn ni'n gwybod beth yw cynigion Llywodraeth y DU, a nodwyd, yn gryno, yn Araith y Frenhines, ac a addawyd gan Weinidogion y DU cyn diwedd y flwyddyn galendr hon. Yna byddwn ni'n gallu gweld y rhyngwyneb rhwng unrhyw gynigion o fath Holtham, neu ffyrdd eraill o dalu am ofal cymdeithasol, a'r system fudd-daliadau, sy'n dal i gael ei chadw yn ôl i'r Deyrnas Unedig. Dim ond pan allwn ni weld pob rhan o'r jig-so cymhleth hwnnw y byddwn ni'n gallu gwneud y penderfyniadau mwyaf effeithiol am y ffordd y gellir defnyddio arian Cymru i dalu am y gwasanaethau gofal cymdeithasol y bydd eu hangen arnom ni yn y dyfodol.

Wel, Prif Weinidog, nid ydych chi'n fodlon nodi eich defnydd o bwerau treth incwm. Rydych chi wedi nodi yn fwy eglur yn eich ail ateb y defnydd o ardoll gofal cymdeithasol, gordal—galwch ef yr hyn a fynnwch—a diystyru gordal ardoll addysg, ac rwy'n ddiolchgar i chi am wneud hynny. Ond un peth y mae eich rhaglen lywodraethu yn sôn amdano yw treth dwristiaeth ac ymgynghori mewn gwirionedd ar y cynigion deddfwriaethol y byddai eu hangen i gyflwyno mesur o'r fath yma yng Nghymru. A allwch chi ddweud wrthyf i sut yr ydych chi'n credu y byddai mesur o'r fath yn helpu'r sector twristiaeth yma yng Nghymru pan ein bod ni'n gwybod bod trethiant uchel mewn gwirionedd yn rhwystro twf economaidd? Rwy'n dechrau o'r safbwynt bod trethi isel yn annog twf economaidd gan eu bod nhw'n annog pobl i fynd allan, i gymryd y risgiau, i ymateb i'r heriau, a thyfu'r economi honno. Ond mae eich rhaglen lywodraethu chi yn nodi yn eglur eich bod chi'n mynd i gyflwyno treth dwristiaeth, felly sut ar y ddaear y bydd hynny yn helpu sector hanfodol o'n heconomi i drwsio ei hun ar ôl argyfwng COVID?

[Anghlywadwy.]

Yn wir. Wel, Llywydd, edrychaf ymlaen at gyflwyno cynigion i'w trafod yma yn y Senedd ar dreth dwristiaeth, syniad, fel y clywais fy nghyd-Aelod Mike Hedges yn ei ddweud, sydd wedi bwrw gwreiddiau, a hynny yn llwyddiannus iawn, ledled y byd, ac a gyflwynwyd gan gyfres o awdurdodau lleol a chanddynt ddaliadau gwleidyddol gwahanol iawn yn ddiweddar. Pa un a yw'n Gyngor Caerfaddon a Gogledd Ddwyrain Gwlad yr Haf a reolir gan y Democratiaid Rhyddfrydol, yn Gyngor Dinas Lerpwl a reolir gan Lafur neu'n Gyngor Dinas Aberdeen a reolir gan y Torïaid, ceir cynigion ar gyfer trethi twristiaeth ar y lefel honno, a dyna ddiben y cynnig ym maniffesto fy mhlaid. Mae'n ymwneud â rhoi'r grym a'r awdurdod i awdurdodau lleol yng Nghymru wneud penderfyniad drostynt eu hunain ynghylch pa a fyddai ardoll dwristiaeth yn caniatáu yn well iddyn nhw barhau i fuddsoddi o dan yr amgylchiadau sy'n gwneud yr ardaloedd hynny yn ddeniadol i dwristiaeth.

Rwy'n eglur iawn yn fy meddwl fy hun, Llywydd, y bydd treth dwristiaeth, o'i chyflwyno yn briodol, o fudd i'r diwydiant oherwydd yr hyn y bydd yn caniatáu i'r awdurdodau lleol hynny ei wneud yw buddsoddi yn y pethau sy'n gwneud yr ardaloedd hynny yn ddeniadol i dwristiaid yn y lle cyntaf. Ar hyn o bryd, y poblogaethau preswyl lleol hynny sy'n talu am bopeth. Nhw sy'n talu am y toiledau, nhw sy'n talu am y meysydd parcio, nhw sy'n talu am yr amgueddfa leol, nhw sy'n talu am yr ŵyl leol—unrhyw beth a roddir yno i ddenu pobl i'r ardal, y trigolion lleol hynny sy'n ysgwyddo'r gost yn llawn.

Gallai ardoll dwristiaeth, sy'n cael ei chodi ar bobl sy'n dewis mynd i'r ardaloedd hynny, mewn ffordd fychan iawn, pan fyddwch chi'n ei adio i gyd at ei gilydd, fod yn gyfle sylweddol i awdurdodau lleol fuddsoddi yn yr amodau sy'n gwneud twristiaeth yn llwyddiant. Pan nad yw awdurdodau lleol yn credu y byddai'n arf y bydden nhw'n ceisio ei ddefnyddio, ni fydden nhw o dan unrhyw rwymedigaeth i'w wneud, ond rwyf i wedi cael llawer o drafodaethau ar lawr y Senedd gydag arweinydd yr wrthblaid pan fydd yn fy annog i ddatganoli—nid yn unig i Gaerdydd, ond ymlaen i awdurdodau lleol i gryfhau eu gallu i wneud penderfyniadau dros eu poblogaethau lleol—a dyna'r hyn y byddwn ni'n ei wneud pan fyddwn ni'n sôn am dreth dwristiaeth. Mwy o bwerau i awdurdodau lleol wneud penderfyniadau sy'n iawn i'w ar gyfer eu hardaloedd a'u poblogaethau lleol.

Ar ran Plaid Cymru nawr, Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Llywydd. Yng ngeiriau’r Gweinidog Newid Hinsawdd, mae angen i Gymru wneud dwywaith cymaint i daclo newid hinsawdd yn y degawd nesaf ag y gwnaeth hi yn y 30 mlynedd ddiwethaf. Y Llynedd, mi ddywedodd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, sy’n cynghori Llywodraethau’r Deyrnas Gyfunol, bod absenoldeb strategaeth eglur i’r economi gyfan ar gyfer 2050, ar lefel Llywodraethau Cymru a’r Deyrnas Unedig, yn golygu nad yw Cymru ar y ffordd i gyrraedd y targed o 80 y cant, heb sôn am net zero. Os edrychwn ni'n ôl, 31 y cant mae allyriadau wedi gostwng yng Nghymru ers 1990, o’i gymharu efo 41 y cant ar draws y Deyrnas Gyfunol. Pam ydych chi’n meddwl bod Cymru ar ei hôl hi?

Wel, Llywydd, mae achos rŷn ni wedi cymryd o ddifrif nifer o'r pwyntiau mae Rhun ap Iorwerth wedi'u gwneud. Hwnna yw y rheswm dŷn ni wedi creu Gweinidog ac adran newydd gyda’r cyfrifoldebau i fynd i’r afael â newid yn yr hinsawdd; Gweinidog gyda’r pwerau yn y maes tai, egni, trafnidiaeth, a chyda’r amgylchedd hefyd. So, yfory, bydd y pwyllgor ar lefel y Deyrnas Unedig yn mynd i gyhoeddi'r adroddiad diweddaraf, ac ar ddydd Mercher—fel, Llywydd, dwi’n gwybod eich bod chi’n ymwybodol, dydyn ni fel Llywodraeth ddim fel arfer yn rhoi pethau lawr ar yr agenda ar y dydd Mercher—roedden ni wedi rhoi datganiad ar yr agenda am yfory i roi cyfle i’r Aelodau glywed oddi wrth y Gweinidog newydd am ei chynlluniau hi ac ymateb y Llywodraeth i’r pwyllgor a’r adroddiad diweddaraf.

Dwi’n croesawu’r ffaith bod yna Weinidog Newid Hinsawdd. Roeddwn i’n gwrando ar y cyfweliad cyntaf gwnaeth hi ar y BBC—roedd yna lot o siarad am drafnidiaeth a ffyrdd, ac mi fydd y Prif Weinidog yn gwybod fy mod i’n eiddgar iawn i annog symudiad tuag at gerbydau trydan a’r math yna o beth. Felly, mae hyn i gyd yn bwysig, ond mae adeiladau yn defnyddio mwy o ynni na thrafnidiaeth.

Os ydym ni o ddifrif ynghylch mynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd, mae'n rhaid i ni fod o ddifrif ynghylch mynd i'r afael â'r defnydd o ynni mewn adeiladau. Ac i leihau allyriadau o wresogi mewn adeiladau domestig, mae'n rhaid i ni ddisodli bwyleri sy'n llosgi tanwydd ffosil ac mae'n rhaid i ni fuddsoddi mewn effeithlonrwydd ynni, ac o gofio mai'r rhan fwyaf o'r stoc dai—y mwyafrif llethol o'r stoc dai yn 2050—fydd y stoc dai aneffeithlon sydd gennym ni heddiw, pryd ydym ni'n mynd i weld gwaith yn dechrau o ddifrif ac ar raddfa fawr ar y math o ôl-osod systemau gwresogi ac insiwleiddio sydd ei angen i'n cael ni i ble yr ydym ni angen mynd?

Wel, edrychwch, rwy'n cytuno yn llwyr, Llywydd, gyda'r pwyntiau y mae Rhun ap Iorwerth yn eu gwneud am bwysigrwydd hanfodol rhaglen ôl-osod. Bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno rhaglen o'r fath. Byddwn yn buddsoddi symiau sylweddol ynddi, oherwydd yr ynni sy'n deillio o'r tai yr ydym ni'n byw ynddyn nhw yw un o'r prif heriau sy'n ein hwynebu. Dyna hefyd pam yr ydym ni mor benderfynol y bydd yr 20,000 o dai rhent cymdeithasol newydd y byddwn ni'n eu hadeiladu yn dai a fydd yn cynhyrchu cymaint o ynni ag y maen nhw'n ei ddefnyddio. Ac mae'r buddsoddiad a wnaed gennym ni yn nhymor diwethaf y Senedd, yn ein rhaglen dai arloesol, wedi rhoi profiad a gwybodaeth wirioneddol hanfodol i ni y gallwn ni eu defnyddio, gydag enghreifftiau gwirioneddol o dai yn cael eu hadeiladu yng Nghymru, sy'n gwneud yr union beth hwnnw—cynhyrchu mwy o ynni nag y maen nhw'n ei ddefnyddio. Yna mae hynny wedi rhoi llwyfan cadarn iawn i ni ar gyfer adeiladu'r math o dai yn y dyfodol a fydd yn cyfrannu at yr ymdrech o fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd, yn hytrach na bod yn dreth arall arno.

Efallai ei bod hi'n werth edrych ychydig yn fanylach ar yr hyn yr ydych chi'n ei olygu wrth ddweud 'symiau sylweddol'. Rwy'n credu bod eich Llywodraeth wedi dweud fis Tachwedd diwethaf eich bod chi eisiau datgarboneiddio 1.4 miliwn o gartrefi rhwng nawr a 2050. Rwy'n credu bod fy symiau i, os ydyn nhw'n iawn, yn dweud bod hynny yn 132 o gartrefi bob dydd am y 29 mlynedd nesaf. Efallai y gallwch chi ddweud wrthym ni faint o gartrefi yng Nghymru a gafodd eu datgarboneiddio y llynedd, oherwydd o ble yr wyf i'n edrych, mae'n teimlo fel pe byddem ni'n aros yn ein hunfan.

Mae ôl-osod, wrth gwrs, yn fuddsoddiad; mae'n fuddsoddiad yn yr amgylchedd, ond mae'n fuddsoddiad gwirioneddol hefyd mewn gwneud arbedion drwy effeithlonrwydd ynni. Gallai greu degau o filoedd o swyddi. Dyma'r union fath o brosiect a allai ddenu buddsoddiad—buddsoddiad ariannol gwirioneddol—drwy fondiau Llywodraeth, er enghraifft, ac mae Plaid Cymru wedi sôn am gynllun gwerth biliynau o bunnoedd efallai dros gyfnod o amser, wedi'i ariannu yn y math hwnnw o fodd.

Nawr, bu'n rhaid i'ch Llywodraeth chi gyfaddef nad yw'r £20 miliwn a fuddsoddwyd yn y rhaglen ôl-osod er mwyn Optimeiddio, a dyfynnaf, yn:

'ddigon o bell ffordd i ddatgarboneiddio cartrefi Cymru.'

Wel, gallwch chi ddweud hynny eto. Felly, Prif Weinidog, mae dros ddwy flynedd bellach ers datgan argyfwng hinsawdd, rydym ni oddeutu 7 y cant o'r ffordd i 2050 eisoes, felly pryd wnewch chi roi'r model ariannol a'r strategaeth fanwl ar waith i ddechrau ôl-osod yn gyflym, oherwydd mae'r cloc yn tician ac mae'r argyfwng yn dwysáu?

Wel, Llywydd, unwaith eto, nid wyf i'n gwrthwynebu am eiliad y ffaith fod brys o ran yr argyfwng yr ydym ni'n ei wynebu. Cafodd y Cabinet gyfarfod ddoe a chytunodd ar gynnig gan y Gweinidog cyllid ynghylch sut y byddwn ni'n creu'r gyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf dros yr haf ac yn dod â chynigion i lawr y Senedd yn y ffordd arferol yn yr hydref, a dyna'r ffordd y byddwn ni'n creu'r cyllidebau sydd eu hangen arnom ni ar gyfer y llawer iawn o wahanol ofynion sydd ar ein gwasanaethau cyhoeddus. Yr un peth na fyddwn ni'n gallu ei ddefnyddio, Llywydd—ac rwyf i wedi cael y drafodaeth hon gydag arweinydd Plaid Cymru yn y Senedd ddiwethaf—yw bondiau Llywodraeth, gan nad yw bondiau Llywodraeth yn ychwanegu yr un bunt at allu gwario Llywodraeth Cymru. Y cwbl y maen nhw'n ei gynnig i chi yw gwahanol ffrwd o gyllid i'r ffrydiau ariannu sydd gennym ni eisoes, ac nid ydyn nhw'n ychwanegu ati. Dim ond ffordd wahanol o ariannu ydyn nhw, ac, mewn gwirionedd, mae'n ffordd ddrutach o ariannu llawer o'r gwariant yr ydym ni'n ei ddefnyddio. Ond, yn y system sydd gennym ni, am bob punt y byddwch chi'n ei chodi trwy fond Llywodraeth Cymru, rydych chi'n colli punt o arian sy'n dod i ni mewn gwariant cyfalaf gan Lywodraeth y DU. Felly, nid eu bod nhw'n syniad gwael ynddynt eu hunain, ac rydym ni wedi cymryd rhai camau i allu creu i fondiau Llywodraeth Cymru, pe bydden nhw'n rhatach na benthyg arian gan Lywodraeth y DU. Ond yr hyn nad ydyn nhw'n ei wneud yw ychwanegu at gyfanswm yr arian y gallwch chi ei wario, ac felly nid ydyn nhw'n ateb i rai o'r heriau y mae Rhun ap Iorwerth wedi eu codi yn gwbl briodol y prynhawn yma. Mae'r symiau o arian sydd gennym ni, at y dibenion yr ydym ni'n gyfrifol amdanyn nhw, yn cael eu pennu drwy fformiwla Barnett a'r penderfyniadau y mae Llywodraeth y DU yn eu gwneud. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn cadw at ei hymrwymiad i'r newid yn yr hinsawdd a phopeth a ddywedwyd yng Nghernyw yr wythnos diwethaf ac wrth baratoi ar gyfer COP26. Yna byddwn yn gweld llif y buddsoddiad drwodd i Gymru a fydd yn caniatáu i ni wneud mwy a gwneud mwy o bethau yn gyflymach, yn union fel yr hoffem ni ei wneud.