1. A wnaiff y Gweinidog ddatganiad am y cynllun tai cymunedau Cymraeg? OQ56784

Fel y mae fy nghyfaill a chydweithiwr y Gweinidog Newid Hinsawdd wedi amlinellu yn ei datganiad llafar ar 6 Orffennaf, bydd hi a minnau yn cyflwyno cynllun tai cymunedau Cymraeg i ymgynghori arno yn yr Hydref.

Diolch, Weinidog. Mae'r ystadegau diweddaraf gan awdurdod refeniw Cymru yn dangos bod 44 y cant o'r tai a werthwyd yn Nwyfor Meirionnydd flwyddyn diwethaf wedi'u gwerthu fel tai cyfradd uwch. Rŵan, mae yna sawl diffiniad o beth ydy cyfradd uwch, ond dwi wedi siarad efo gwerthwyr tai ac efo chyfreithwyr yr ardal, ac mae'n berffaith glir bod y rhan helaethaf o'r tai yna wedi'u gwerthu fel ail dai. Roedd yr ystadegau ar gyfer y flwyddyn gynt yn debyg iawn hefyd. Mae'n amlwg felly ei bod hi'n argyfwng ar ein cymunedau, ac mae angen gweld gweithredu yn fuan. Mae'n bryder felly na fydd y pwyllgor yma'n ymgynnull tan rywbryd yn yr hydref, a does wybod pryd yn union fydd y pwyllgor yn adrodd yn ôl efo'r argymhellion, heb sôn am weithredu'r argymhellion. Ydych chi'n derbyn ei bod hi'n argyfwng ar ein cymunedau Cymraeg ni, a bod angen cymryd rhagor o gamau brys i ymateb mor fuan â phosib, a beth ydy'r amserlen ar eich pwyllgor, os gwelwch yn dda?

Diolch i Mabon ap Gwynfor am y cwestiwn pellach hwnnw. Dwi'n sicr yn derbyn ei fod yn argyfwng am y rhesymau mae e'n dweud. Mae'r ffigurau mae'n eu datgan yn peri pryder i lawer iawn ohonom ni, mi fuaswn i'n dweud. Y dasg i ni fel Llywodraeth yn gweithio gyda'r pleidiau eraill yw sicrhau ein bod ni'n cael datrysiadau sy'n effeithiol, yn gyflym, ac yn gyfreithiol, ac mae gyda ni raglen o waith yn seiliedig ar yr hyn mae'r Gweinidog Newid Hinsawdd wedi datgan yn y Siambr, a chynnwys ein hymateb ni i adroddiad Dr Simon Brooks, sy'n dangos ystod o ymyraethau yr ydym yn bwriadu eu cymryd, ac mae amryw o'r rheini yn mynd i gael eu cymryd yn syth dros wythnosau'r haf, yn cynnwys cydweithio gydag ardaloedd yng Nghymru sy'n barod i weithio gyda ni ar brofi rhai o'r elfennau yma. Mae hynny'n bwysig yn hyn o beth hefyd.

O ran gwaith y pwyllgor, dwi ddim cweit yn sicr pa bwyllgor ŷch chi'n cyfeirio ato fe. Fy mwriad i yw datgan ar gyfer ymgynghori yn yr hydref y cynllun tai cymunedol, fel y gwnes i sôn yn gynharach, ond mae amryw o bethau. Rŷn ni'n sôn yn y llythyr i Dr Brooks ein bod ni'n bwriadu cymryd ei argymhelliad o sefydlu comisiwn ar hyn o beth, ond hefyd yn glir nad yw'r camau eraill rŷn ni'n eu datgan fel rhan o'r ymateb yn ddibynnol ar sefydlu'r comisiwn hynny. Hynny yw, maen nhw'n mynd yn eu blaenau beth bynnag.

Mae papur ymchwil Cymru ar berchnogaeth ail gartrefi a gyhoeddwyd ddoe yn datgan, ac rwy'n dyfynnu:

'Fodd bynnag, prin yw’r dystiolaeth gadarn sy’n rhoi sylw i effaith ail gartrefi ar gynaliadwyedd a chydlyniant cymunedol, gan gynnwys er enghraifft yr effaith ar yr iaith Gymraeg a’i diwylliant'.

O gofio bod ymgynghoriad ar y cynllun tai mewn cymunedau Cymraeg wedi'i drefnu ar gyfer yr hydref hwn, fel y sonioch chi, Weinidog, a yw Llywodraeth Cymru yn ystyried cynnal unrhyw ymchwil pellach i gasglu mwy o dystiolaeth i sicrhau bod y penderfyniadau a wneir yn gadarn, yn deg ac yn hirsefydlog, yn hytrach nag yn ddifeddwl ac adweithiol?

Wel, buaswn i ddim yn derbyn bod hyn yn digwydd mewn ffordd sydd jest yn ymatebol. Rwy'n credu bod yma broblem sydd yn amlwg i gymunedau lle mae'r Gymraeg yn brif iaith; mae hyn yn amlwg i lawer iawn ohonom ni. Mae'n sicr bod angen data; mae'n sicr bod angen edrych yn ofalus ar y diffiniadau rŷn ni'n eu defnyddio yn y maes yma. Mae'r rheini'n bwysig er mwyn ein bod ni'n cael y datrysiadau cywir, ond mae'r gwaith hynny'n gallu digwydd wrth ein bod ni'n mynd â'r rhaglen waith sydd gennym ni rhagddi eisoes. Fel dwi'n dweud, mae Dr Brooks yn glir yn ei adroddiad bod amryw o'r elfennau yma yn cydblethu ac yn gyd-ddibynnol, ac mae’n rhaid i ni edrych ar bob un ohonyn nhw i sicrhau ein bod ni'n cael y datrysiadau cywir.