4. Pa gynlluniau wrth gefn sydd gan Lywodraeth Cymru ar waith i gefnogi gwasanaeth ambiwlans Cymru yn ystod cyfnodau annisgwyl o brysur? OQ56926

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i gefnogi gwasanaeth ambiwlans Cymru i ddarparu gwasanaethau ymatebol brys. Rwyf wedi gofyn i'r prif gomisiynydd gwasanaethau ambiwlans weithio gyda byrddau iechyd, gwasanaeth ambiwlans Cymru a phartneriaid i ddatblygu a chryfhau cynlluniau uwchgyfeirio system gyfan ac i alluogi mwy o reolaeth weithredol dros gyfnod y gaeaf.

Diolch, Weinidog. Roedd yn amlwg iawn, o'n dadl yr wythnos diwethaf ac o'r ffaith bod ein blychau post yn llawn o achosion etholwyr sy'n poeni am hyn fod angen gwneud rhywbeth yn gyflym iawn am y sefyllfa hon. Ond mae'r hyn rwyf eisiau ei ofyn i chi heddiw, Weinidog, yn ymwneud yn benodol â meddygon teulu a chefnogi apwyntiadau wyneb yn wyneb, yn hytrach na'r rhai ar-lein, oherwydd os awn i'r afael â hynny, bydd hynny'n amlwg yn helpu'r gwasanaeth ambiwlans drwy ostwng y niferoedd sy'n mynd i'r adran ddamweiniau ac achosion brys, oherwydd yr hyn sy'n dod yn fwyfwy amlwg o'r achosion rwy'n eu cael yw bod symptomau'n cael eu colli, ac mae'r bobl hynny wedyn yn mynd i'r adran ddamweiniau ac achosion brys ac yn cyfrannu at y ffaith bod adrannau damweiniau ac achosion brys yn orlawn a'r effaith andwyol y mae hynny'n ei chael.

Felly, Weinidog, sut rydym yn coladu'r data'n ganolog? Oherwydd, o'r hyn rwy'n ei ddeall, nid oes casgliad canolog o ddata ar hyn, ac mae'n ymddangos yn bwysig iawn ein bod yn casglu'r data hwnnw er mwyn gwneud y penderfyniadau gwybodus ar sail Cymru gyfan ar hyn, oherwydd mae angen i'r bobl hynny weld meddygon wyneb yn wyneb yn awr, oherwydd mae pethau'n cael eu colli. Ond mae'n rhaid inni gysylltu â'r meddygfeydd i gael y wybodaeth honno, ble bynnag yr awn. Rydym angen i'r data hwnnw gael ei gasglu'n ganolog. Felly, beth rydych chi'n ei wneud am hynny, Weinidog, os gwelwch yn dda? Diolch.

Diolch yn fawr. Wel, rwy'n credu bod yn rhaid inni fod yn onest gyda'r cyhoedd: ni fyddwn yn dychwelyd i'r sefyllfa roeddem ynddi cyn y pandemig. Rydym wedi cyflwyno gwasanaethau digidol newydd ac a dweud y gwir, mae llawer o'r cyhoedd yn eu hoffi. Mae llawer o bobl yn hoffi e-bresgripsiynu, ac yn sicr dyna'r ymateb a gawn yn yr arolygon niferus a gynhelir gennym. Wrth gwrs, bydd bob amser adegau pan fydd angen gweld rhai cleifion wyneb yn wyneb, ac mae hwnnw'n benderfyniad clinigol y mae ein meddygon teulu'n ei wneud bob dydd. A chredaf ei bod yn gwbl briodol mai hwy yw'r bobl sy'n gwneud y penderfyniad clinigol hwnnw. Felly, nid wyf am wneud yr hyn y mae Sajid Javid wedi'i wneud a dweud, 'Mae'n rhaid i chi weld y cleifion hyn wyneb yn wyneb'. Nid ydym yn y sefyllfa honno. Ni fyddwn yn dychwelyd i'r sefyllfa honno; byddwn yn caniatáu i'n meddygon teulu wneud penderfyniad clinigol ynglŷn â'r hyn sy'n iawn, a byddant yn penderfynu a yw'n briodol gweld pobl wyneb yn wyneb.

Ac mae'n rhaid inni sicrhau bod pobl yng Nghymru yn deall bod yna ddewisiadau eraill—y gallwch fynd i'ch fferyllfa, fod lleoedd eraill y gall pobl fynd iddynt, ac y gallant roi cyngor gwych ichi. Gallwch fynd yn syth i weld ffisiotherapydd; nid oes raid i chi fynd drwy'r meddyg teulu bob amser. Yr hyn y ceisiwn ei wneud yw sicrhau ein bod yn hyfforddi pobl—derbynyddion—i sicrhau bod ganddynt well dealltwriaeth o ble y dylent gyfeirio pobl.

Ond yn sicr, o ran y wybodaeth, fe fyddwch yn gwybod, rwy'n siŵr, fod yna system lle rydym i bob pwrpas yn talu bonws i feddygon teulu am wella mynediad, ac roedd tua 76 y cant o feddygfeydd meddygon teulu yn gallu cael y bonws hwnnw y llynedd oherwydd bod mynediad bron yn well nag y bu erioed. Nawr, efallai nad oedd yn fynediad wyneb yn wyneb, ond rydym yn cadw llygad ar hynny, a gallaf yn sicr anfon manylion y dadansoddiad atoch os byddai o ddefnydd i chi.

Mae amseroedd aros ambiwlansys yn y de-ddwyrain yn destun pryder mawr, Weinidog, a chaiff hyn ei ddwysáu gan amseroedd aros adrannau damweiniau ac achosion brys. Mae ffigurau a ryddhawyd yr wythnos hon yn dangos mai ysbyty'r Faenor yng Nghwmbrân sydd wedi perfformio waethaf, yn anffodus, o bob ysbyty yng Nghymru, gyda dim ond pedwar o bob 10 claf yn cael eu gweld o fewn pedair awr yno. Mae llawer o gymunedau yng nghwm Rhymni wedi bod heb adran ddamweiniau ac achosion brys ers cau ysbyty'r glowyr, ac fe gafodd Ysbyty Ystrad Fawr yn Ystrad Mynach ei agor heb adran ddamweiniau ac achosion brys. Gydag amseroedd aros ambiwlansys hwy, mae Cymdeithas Feddygol Prydain wedi rhybuddio bod cleifion yng Nghymru yn gorfod defnyddio tacsis neu ofyn i'w meddygon teulu eu gyrru i'r adran ddamweiniau ac achosion brys, a bydd hyn yn waeth yn y de-ddwyrain, a chwm Rhymni yn enwedig, lle mae'n rhaid i bobl deithio ymhellach i gyrraedd eu hadran ddamweiniau ac achosion brys nag y byddent wedi'i wneud pan oedd ysbyty'r glowyr ar agor. Felly, Weinidog, a wnaiff y Llywodraeth agor trafodaethau gyda'r bwrdd iechyd i adfer adran ddamweiniau ac achosion brys yng nghwm Rhymni yn Ysbyty Ystrad Fawr?

Rwy'n credu bod yn rhaid inni fod yn glir gyda phobl na ddylid mynychu adrannau damweiniau ac achosion brys na ffonio am ambiwlans ac eithrio mewn argyfwng, ac mae gormod o bobl yn ffonio am ambiwlans pan nad yw'n argyfwng. Nawr, nid yw hynny'n golygu nad oes yna bobl mewn argyfwng yn cael eu colli ar hyn o bryd, a'r rheswm am hynny, fel rwyf wedi esbonio, yw oherwydd bod cynnydd enfawr yn y galw. Rhan o'r rheswm am hyn, wrth gwrs, yw oherwydd ein bod yn cael trafferth cael pobl allan, rhyddhau pobl o'r ysbyty; ni ellir rhyddhau pobl sy'n barod i gael eu rhyddhau oherwydd bregusrwydd ein sector gofal ar hyn o bryd. Dyna pam fy mod yn treulio llawer iawn o amser yn gweithio gyda fy nghyd-Aelod, Julie Morgan, ar hyn o bryd, i geisio gweld beth y gallwn ei wneud i fynd i'r afael â'r system mewn perthynas â gofal fel y gallwn wella'r llif drwy'r ysbytai fel na fyddwn yn gweld pobl yn aros y tu allan i ysbytai mewn ambiwlansys. Ond ni fyddwn yn gallu datrys hynny oni bai ein bod yn datrys y broblem wrth ddrws cefn ysbytai, ac felly rwy'n canolbwyntio ar hynny ar hyn o bryd.

Mewn perthynas ag agor adran ddamweiniau ac achosion brys benodol, nid yw adran ddamweiniau ac achosion brys yn rhywbeth y gallwch ei gonsurio. Mae'n rhaid i chi ddarparu llawer iawn o adnoddau o gwmpas hynny, a pheidiwch ag anghofio, pan fyddwch yn rhoi adran ddamweiniau ac achosion brys mewn man penodol, yr hyn y mae'n ei olygu yw, os daw rhywbeth arall i mewn, caiff eich gofal wedi'i gynllunio ei daro, ac rwy'n ymwybodol iawn fod 20 y cant o boblogaeth Cymru hefyd yn aros am lawdriniaethau ar hyn o bryd. Felly, os rhywbeth, mae angen inni gadw'r rhaniad rhwng y mannau poeth ac oer hynny mewn perthynas ag iechyd fel y gallwn barhau â'r gofal wedi'i gynllunio lle bo angen, ac nid yw agor adrannau damweiniau ac achosion brys ychwanegol o reidrwydd yn ein helpu gyda'n gofal wedi'i gynllunio. Mae'r holl bethau hyn yn gydgysylltiedig, felly byddaf yn cymryd cyngor gan y clinigwyr ar ble sydd orau i agor cyfleusterau damweiniau ac achosion brys.