Hoffwn alw ar Tom Giffard, sy'n mynd i wneud datganiad 90 eiliad ar y Diwrnod Rhyngwladol yn erbyn Trais a Bwlio yn yr Ysgol, gan gynnwys seiberfwlio.

Diolch, Gadeirydd. Bob blwyddyn, y dydd Iau cyntaf ym mis Tachwedd yw'r Diwrnod Rhyngwladol yn Erbyn Trais a Bwlio yn yr Ysgol, gan gynnwys seiberfwlio. Mae tua 20 y cant o fyfyrwyr yn dweud eu bod yn cael eu bwlio, ond dim ond eu hanner sydd wedi rhoi gwybod i oedolyn am ddigwyddiadau. Fe allai ac fe ddylai addysg ffurfiol chwarae rhan allweddol yn rhoi gwybodaeth a sgiliau i blant a phobl ifanc nodi trais ar-lein ac amddiffyn eu hunain rhag ei ffurfiau gwahanol, boed wedi'i gyflawni gan gyfoedion neu oedolion.

Erbyn heddiw, mae trais yn mynd y tu hwnt i waliau'r ysgol ac mae hefyd yn digwydd ar sgriniau, lle mae pobl ifanc yn eu harddegau yn treulio saith awr y dydd ar gyfartaledd yn sgwrsio ac yn postio ar y cyfryngau cymdeithasol, ond maent yn fwy agored nag erioed ar-lein. Mae trais ar-lein, gan gynnwys seiberfwlio, yn cael effaith negyddol ar gyflawniad academaidd, iechyd meddwl ac ansawdd bywyd myfyrwyr. Mae plant sy'n cael eu bwlio'n aml ddwywaith mor debygol o golli ysgol, ac maent yn fwy tueddol o adael addysg ffurfiol ar ôl gorffen yn yr ysgol uwchradd.

Mae'r diwrnod hwn yn galw am ymwybyddiaeth fyd-eang o broblem trais ar-lein a seiberfwlio, ei ganlyniadau a'r angen i roi diwedd arno. Mae'n galw am sylw myfyrwyr, rhieni, aelodau o'r gymuned addysgol, awdurdodau addysg, ac amrywiaeth o sectorau a phartneriaid, gan gynnwys y diwydiant technoleg, er mwyn annog pawb i gymryd rhan yn y gwaith o atal trais ar-lein er diogelwch a lles plant.

Hoffwn yn awr alw ar y Llywydd, Elin Jones, i roi datganiad 90 eiliad ar ben-blwydd Cyngor Llyfrau Cymru yn drigain oed.

Yr wythnos hon, dathlwn ben blwydd Cyngor Llyfrau Cymru yn 60 oed. Mae’n destun rhyfeddod sut y datblygodd y corff bychan, eiddil a sefydlwyd yn 1961 i fod yn sefydliad grymus gyda chyfrifoldebau eang dros faes cyhoeddi yn y Gymraeg a’r Saesneg. Oherwydd ystod eang ei gyfrifoldebau, does dim un corff tebyg iddo yng ngwledydd eraill y Deyrnas Gyfunol. Mae’n hyrwyddo darllen, yn cefnogi awduron, ac yn gyfrifol am gynnal a datblygu’r diwydiant cyhoeddi.

Mae hefyd yn dosbarthu grantiau i gyhoeddwyr sy’n sicrhau amrywiaeth o lyfrau a chylchgronau o safon. Mae ei ganolfan ddosbarthu yn cyflenwi llyfrau’n ddyddiol i lyfrwerthwyr ac mae gwales.com yn golygu bod modd cyrraedd darllenwyr a phrynwyr llyfrau ar draws y byd.

Croniclir hanes y 60 mlynedd mewn dwy gyfrol sydd newydd ymddangos: O Hedyn i Ddalen a Two Rivers from a Common Spring.

Cafodd y corff ei arwain yn gadarn ar hyd yr amser a daeth sefydlogrwydd pellach pan wnaeth y Cynulliad Cenedlaethol yma, yn ei dymor cyntaf, y penderfyniad pellgyrhaeddol i ariannu’r cyngor llyfrau'n uniongyrchol a disodli cyfundrefn ariannu oedd yn simsan a chymhleth.

Aberystwyth yw cartref y cyngor llyfrau, ond mae ei ddylanwad a’i werth i’w deimlo rhwng y cloriau sydd yn nwylo plant a phobol ar hyd a lled Cymru wrth iddyn nhw ddysgu a rhyfeddu, tra’n darllen llyfrau am Gymru ac o Gymru, yn y Gymraeg a’r Saesneg. Heb arweiniad a gweithgaredd y cyngor llyfrau dros 60 o flynyddoedd, mi fyddai cyfoeth llyfrau ein cenedl llawer, llawer tlotach.

Hoffwn yn awr alw ar Peter Fox, sy'n mynd i wneud datganiad 90 eiliad ar ymgyrch Bang Out of Order yr RSPCA ar effaith tân gwyllt ar les anifeiliaid.

Diolch, Gadeirydd. Mae'n noson tân gwyllt nos Wener, adeg pan fydd pobl yn dod at ei gilydd i ddathlu, mynychu arddangosiadau tân gwyllt, neu gynnal eu digwyddiadau preifat eu hunain gyda theulu a ffrindiau. Ar ôl 18 mis mor anodd, bydd y digwyddiadau eleni yn fwy arwyddocaol nag arfer. Fodd bynnag, mae tân gwyllt a choelcerthi yn creu nifer o risgiau, a gallant fod yn arbennig o beryglus i anifeiliaid a bywyd gwyllt, a dyma pam fy mod am dynnu sylw at ymgyrch Bang Out of Order yr RSPCA.

Dengys ystadegau'r RSPCA fod 62 y cant o berchnogion cŵn a 54 y cant o berchnogion cathod yn dweud bod eu hanifeiliaid anwes yn mynd yn ofidus yn ystod y tymor tân gwyllt, gyda'r RSPCA yn derbyn tua 400 o alwadau y flwyddyn mewn perthynas â hyn. Nid anifeiliaid anwes yw'r unig rai yr effeithir arnynt—gall da byw, ceffylau a bywyd gwyllt gael braw neu gael eu dychryn gan dân gwyllt, ac rwyf wedi gweld hyn ar fy fferm fy hun droeon, ac mae'n peri gofid mawr. O'r herwydd, mae'r RSPCA yn galw am roi nifer o gamau ar waith i helpu i leddfu rhai o'r pethau hyn. Gall cynghorau wneud pobl yn fwy ymwybodol o arddangosiadau sy'n cael eu cynnal yn lleol, ac annog pobl i ddefnyddio tân gwyllt tawelach. Gall pobl wneud cymdogion yn fwy ymwybodol o ddigwyddiadau preifat, a gweithio i ystyried anghenion pobl sy'n byw gerllaw. Ceir awgrymiadau hefyd y gellid tynhau rheolau sy'n gysylltiedig â phrynu tân gwyllt er mwyn lleihau eu defnydd ehangach. Wrth gwrs, mae rhai o'r mesurau y gellid eu cymryd yn ymwneud â phwerau a gedwir gan Lywodraeth y DU, a byddwn yn gobeithio bod Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU yn cydweithio ar hyn.

Gadeirydd, rwy'n dymuno noson tân gwyllt hapus a diogel i bawb, ac unwaith eto rwy'n annog pawb i fod yn ystyriol o eraill wrth gynnal neu fynychu digwyddiadau. Diolch.

Galwaf yn awr ar Jayne Bryant, a fydd yn gwneud datganiad 90 eiliad i nodi 35 mlynedd o Childline.

Yr wythnos hon, mae Childline yn nodi ei ben-blwydd yn 35 oed. Ers ei sefydlu yn 1986, mae Childline wedi darparu gwasanaeth cwnsela i oddeutu 5.5 miliwn o blant yn y DU. Heddiw, mae plentyn yn cysylltu â Childline bob 25 eiliad ar gyfartaledd. Mae hyn yn golygu, yn ystod y datganiad 90 eiliad hwn, y bydd pedwar plentyn yn debygol o fod wedi bod mewn cysylltiad â Childline mewn rhyw ffordd.

Yn ystod blwyddyn gyntaf COVID, darparodd Childline 17,000 o sesiynau cwnsela y mis ar gyfartaledd. Mae'r ffaith bod cynifer wedi gofyn am help yn ein hatgoffa'n glir o effaith y pandemig hwn ar blant a phobl ifanc. Fodd bynnag, tystiolaeth ragorol o waith Childline yw ei fod wedi darparu cymaint o gymorth yn ystod y cyfnod tyngedfennol hwn.

Fel y byddech yn ei ddisgwyl, mae Childline wedi esblygu dros amser i barhau i fod mor hygyrch â phosibl. Yn wreiddiol, câi'r holl sesiynau cwnsela eu darparu dros y ffôn. Nawr, gall plant gysylltu â Childline drwy neges destun, e-bost neu sgwrs ar-lein hefyd. Nid yw'n syndod fod hyn i gyd yn costio. Nid yw'r cymorth hollbwysig y mae Childline yn ei ddarparu yn rhad. Mae'n costio £4 i wirfoddolwr hyfforddedig ateb cais am help. Daw 90 y cant o incwm yr NSPCC, y mudiad y mae Childline yn rhan ohono, o weithgarwch codi arian. Mae'r gwirfoddolwyr ymroddedig, sydd wedi gweithio'n ddiflino i gefnogi plant a phobl ifanc drwy gydol y cyfnod hwn, yn rhyfeddol. Diolch enfawr iddynt am eu gwaith amhrisiadwy. Mae gan bob unigolyn ifanc y maent yn siarad â hwy eu stori eu hunain.

Ac yn olaf, os ydych chi'n blentyn neu'n unigolyn ifanc sydd angen help, gallwch gysylltu â Childline ynglŷn â phryderon neu broblemau rydych chi'n eu cael. Gallwch ffonio 0800 1111 unrhyw bryd, ddydd neu nos.