Yr eitem nesaf y prynhawn yma yw datganiad gan y Gweinidog Newid Hinsawdd: y cynllun gweithredu digartrefedd. Galwaf ar y Gweinidog, Julie James. 

Diolch, Dirprwy Lywydd. Heddiw, rwy'n lansio cynllun gweithredu Llywodraeth Cymru i roi terfyn ar ddigartrefedd. Cynllun yw hwn sy'n datblygu ar ein strategaeth o 2019 i roi terfyn ar ddigartrefedd ac argymhellion y grŵp gweithredu arbenigol ar ddigartrefedd. Mae'n pennu'r cyfeiriad ar gyfer cyflawni ein huchelgais o roi terfyn ar ddigartrefedd i bobl ledled Cymru. Hoffwn i ddweud ar y dechrau, ac ar y noson cyn i'r cytundeb cydweithredu ddod i rym, fod rhoi terfyn ar ddigartrefedd yn uchelgais yr ydym ni'n ei rannu gyda Plaid Cymru. Rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda fy nghyd-Aelodau i roi'r cynllun hwn ar waith a gwneud popeth yn ein gallu i wireddu'r uchelgais hwnnw.

Dirprwy Lywydd, mae'r pandemig wedi effeithio ar bob agwedd ar ein bywydau. Mae wedi newid sut rydym ni'n ymateb i ddigartrefedd hefyd. Ers mis Mawrth 2020, gyda chefnogaeth ein hawdurdodau lleol, landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, a phartneriaid yn y trydydd sector, rydym ni wedi herio yn ei hanfod, ganrifoedd o ymfodloni a goddefgarwch. Mae'r pandemig wedi amlygu lefel o ddigartrefedd a oedd wedi ei chuddio yn flaenorol, ond mae hefyd wedi ein galluogi i gefnu ar ffyrdd sefydledig o weithio ac, wrth wneud hynny, mae wedi dangos i ni, drwy newid ein dull gweithredu yn wirioneddol ein bod ni'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol a pharhaol.

Rwyf i wedi bod yn eglur iawn: ni fydd dim troi yn ôl. Mae cyfle erbyn hyn i adeiladu ar y cynnydd a wnaed yn ystod y pandemig, i gymryd camau radical i roi terfyn ar ddigartrefedd yng Nghymru. Yr hyn sydd wrth wraidd y cynllun gweithredu i roi terfyn ar ddigartrefedd yw'r angen am newid radical i roi terfyn ar ddigartrefedd yng Nghymru. I wneud hyn, mae'n rhaid i ni wneud y newidiadau angenrheidiol i'r system i atal digartrefedd a symud yn gyflym i ailgartrefu er mwyn i bobl fod mewn llety dros dro am yr amser byrraf posibl. Mae hyn yn ymwneud â sicrhau bod digartrefedd yn cael ei atal yn y rhan fwyaf o achosion er mwyn iddo fod yn beth anghyffredin yn y dyfodol. Mae'n ymwneud â thrawsnewid ein gwasanaethau digartrefedd a thai fel bod digartrefedd, pan fydd yn digwydd, yn para am amser byr, ac y bydd pobl yn cael eu cefnogi yn gyflym i'w lleoli mewn cartref addas a sefydlog fel na chaiff eu profiad o ddigartrefedd ei ailadrodd.

Mae'r cynllun gweithredu yn pennu gweledigaeth fesuredig a strategol ar gyfer dyfodol gwasanaethau digartrefedd ac yn ein galluogi i ddatblygu model ôl-bandemig o'r hyn sy'n normal. Mae ein dull gweithredu wedi ei seilio ar dystiolaeth ac mae'n adeiladu ar adroddiadau ac argymhellion y grŵp gweithredu digartrefedd arbenigol, sydd wedi gweithio gyda'r sector, darparwyr gwasanaethau ac, yn bwysicaf oll, gyda defnyddwyr y gwasanaethau. Nid mater o dai yn unig yw hwn. Mae'r cyfrifoldeb dros roi terfyn ar ddigartrefedd yn ymestyn y tu hwnt i'r timau a'r adrannau pwrpasol ar gyfer digartrefedd a thai. Mae'n rhaid i hyn fod wedi ei seilio ar ymateb gan y gwasanaethau cyhoeddus i gyd ac felly y bydd hi.

Mae achosion digartrefedd yn ymestyn y tu hwnt i nifer y cartrefi fforddiadwy sydd ar gael. Mae'n rhaid i ni fynd i'r afael â materion strwythurol craidd tlodi ac anghydraddoldeb, sicrhau bod y mesurau atal cyffredinol ac wedi eu targedu ar gael ac yn effeithiol, ymateb yn effeithiol i drawma a phrofiadau niweidiol yn ystod plentyndod, salwch meddwl a chamddefnyddio sylweddau. Mae hyn yn gwneud rhoi terfyn ar ddigartrefedd yn flaenoriaeth draws-sector, draws-Lywodraeth sy'n berthnasol i iechyd, gwasanaethau cymdeithasol, addysg, cyfiawnder troseddol, gwasanaethau cymunedol a'n heconomi ehangach. Caiff hyn i gyd ei gydnabod yn y cynllun gweithredu, yn ogystal â'r angen am ddiwygio deddfwriaethol a pholisi yn eang. Mae'r cynllun gweithredu yn dibynnu ar bartneriaeth ac ar waith ataliol; bydd angen ategu hyn â dewrder ac arweinyddiaeth ar draws yr holl wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru.

Rwy'n derbyn y bydd rhai o'r newidiadau uchelgeisiol yr ydym yn awyddus i'w gweld, fel y pwyslais ar atal ac ailgartrefu yn gyflym, diwygio deddfwriaethol, a'r rhaglen fawr a pharhaus o adeiladu tai cymdeithasol yn heriol. Gallai hyn achosi pryder ynghylch cyflymder y newid. Rwy'n deall y pryderon hyn ac rwy'n benderfynol y bydd Llywodraeth Cymru, lle bynnag y bydd angen rhagor o gymorth, yn ei ddarparu, fel yr ydym ni wedi ei wneud gyda'r buddsoddiad mwyaf erioed yn y grant cymorth tai a'r grant tai cymdeithasol.

Rwy'n disgwyl i landlordiaid, timau datblygu tai, a chynllunwyr arddangos brys yn y ffordd yr ydym yn rhoi terfyn ar ddigartrefedd yng Nghymru. Rwy'n disgwyl gweld anghenion tai cymunedau amrywiol a'r hyn yr ydym ni'n ei wybod erbyn hyn am raddfa a natur wirioneddol digartrefedd yn cael eu hadlewyrchu yn yr asesiad o'r farchnad dai leol, a'r anghenion hynny yn cael eu hadlewyrchu mewn prosbectysau tai awdurdodau lleol a chynlluniau datblygu rhaglenni. Mae'r brys yn amlwg yn hyn o beth, gyda mwy na 6,900 o oedolion a phlant yn byw mewn llety dros dro ar hyn o bryd. Yn y tymor byr, rwy'n disgwyl gweld pob landlord cymdeithasol, y landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a'r awdurdodau sy'n dal stoc, yn dod i'r adwy ac yn chwarae eu rhan wrth ddyrannu tai i'r rhai mwyaf anghenus ledled Cymru, a byddaf i'n gwylio eu cynnydd yn ofalus yn hyn o beth.

Yn rhy aml, defnyddir dyraniad tai yn wobr am ymddygiad da yn hytrach na bod yn rhagofyniad hanfodol ar gyfer mynd i'r afael ag allgáu ac anghydraddoldeb cymdeithasol. Rwy'n disgwyl gweld newid yn hyn o beth. Yn y tymor hwy, i roi terfyn ar ddigartrefedd, mae angen i ni gynyddu capasiti tai yn y sectorau rhentu cymdeithasol a phreifat. Mae ein rhaglen adeiladu tai cymdeithasol uchelgeisiol yn arf pwysig i gyflawni ein hamcan o roi terfyn ar ddigartrefedd a symud tuag at ailgartrefu cyflym.

Mae gan y sector rhentu preifat ran bwysig iawn yn y farchnad dai, gan alluogi pobl a theuluoedd i ddod o hyd i gartref sy'n addas iddyn nhw. Felly, mae'n bleser gen i gyhoeddi cyllid heddiw ar gyfer cyflwyniad cenedlaethol gynllun lesio Cymru. Rhaglen yw hon sy'n seiliedig ar ein cynllun treialu llwyddiannus, a gwerth £30 miliwn dros bum mlynedd, ac mae'n ymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu a fydd yn ei gwneud yn haws cael gafael ar dai fforddiadwy hirdymor yn y sector rhentu preifat. Mae'n rhoi sicrwydd i denantiaid a hyder i landlordiaid. Bydd perchnogion eiddo yn cael eu hannog i gynnig eu heiddo ar les i awdurdodau lleol yn gyfnewid am warant rent a chyllid ychwanegol i wella cyflwr yr eiddo. Yna fe all awdurdodau lleol ddefnyddio'r eiddo hynny i ddarparu llety fforddiadwy o ansawdd da i bobl ddigartref neu sydd mewn perygl o fod yn ddigartref. Bydd tenantiaid ar y cynllun yn elwa ar sicrwydd o ddeiliadaeth tymor hwy am rent sydd wedi ei gyfyngu i gyfraddau'r lwfans tai lleol, a gyda chyllid ychwanegol gan Lywodraeth Cymru i sicrhau eu bod yn cael y lefel o gymorth y bydden nhw'n ei ddisgwyl mewn tai cymdeithasol. Bydd yn cryfhau'r berthynas rhwng awdurdodau lleol a landlordiaid y sector preifat, gan agor llwybrau i dai ar gyfer aelwydydd sy'n dioddef digartrefedd neu dan fygythiad digartrefedd ac yn cynnig sefydlogrwydd a chymorth ariannol i landlordiaid. Nid wyf i'n tanbrisio maint y trawsnewid sydd ei angen, ond, fel sy'n glir yn y rhaglen lywodraethu a'r cynllun gweithredu, rwyf i wedi ymrwymo i'r trawsnewid hwn yn llwyr.

Rydym ni wedi gweld yr hyn y gallwn ni ei gyflawni pan fyddwn ni'n gweithio gyda'n gilydd, drwy sicrhau nad oedd neb yn cael ei adael ar y strydoedd drwy gydol y pandemig. Nawr, mae angen i ni gamu ymlaen gyda'n gilydd yn arweinwyr ac yn weithwyr proffesiynol ym maes gwasanaethau cyhoeddus, yn unfryd o ran peidio â goddef digartrefedd a gweithio i sicrhau bod gan bawb yng Nghymru le i'w alw'n gartref. Hoffwn i achub ar y cyfle hwn i ddiolch i bawb sy'n gweithio ym maes digartrefedd a gwasanaethau cymorth tai am y cymorth a'r gefnogaeth enfawr y maen nhw'n eu rhoi bob dydd. Maen nhw'n trawsnewid bywydau pobl, maen nhw'n estyn gobaith ac yn ddi-os maen nhw wedi achub llawer o fywydau drwy gydol y pandemig hwn. Fy mlaenoriaeth i bellach yw adeiladu ar y llwyddiant hwn, a bydd hyn yn cael ei ddwyn ymlaen mewn cydweithrediad â grŵp Seneddol Plaid Cymru yn rhan o'r cytundeb cydweithredu rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru. Diolch yn fawr.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders.

Diolch, Dirprwy Lywydd. I ddatgan buddiant, hoffwn i gyfeirio Aelodau a'r cyhoedd at fy nghofrestr buddiannau i fy hun.

Gweinidog, mae'r argyfwng digartrefedd cynyddol yng Nghymru yn ddinistriol ac yn ynysu llawer gormod yn ein cymdeithas. Yn 2019, cafodd 12,399 o aelwydydd eu hasesu yn ddigartref, sef cynnydd o 79.9 y cant ar 2015-16. Mae'r data diweddaraf yn dangos bod 6,935 o bobl mewn llety dros dro ar ddiwedd mis Medi 2021, ac mai plant dibynnol oedd 1,742 o'r rhain. Er fy mod i'n cydnabod eich bod chi yn gorfoleddu yn y gronfa gyllid newydd o £30 miliwn i awdurdodau lleol dros bum mlynedd o dan gynllun prydlesu'r sector rhentu preifat, y gwir amdani yw bod hyn yn dilyn pum mlynedd o rewi cyllideb y Grant Cymorth Tai, sydd wedi gwaethygu materion digartrefedd.

Yn wir, yn ei ymchwiliad i gysgu ar y stryd, canfu Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau y Senedd—ac roeddwn i ar hwnnw bryd hynny—fod diffyg cyllid cynaliadwy hirdymor yn rhwystr, o bosibl, i atal a mynd i'r afael â chysgu ar y stryd. Gweinidog, hoffwn i ofyn yn gyntaf a ydych chi mewn sefyllfa heddiw i ddiwygio adran 2 o'ch tabl gweithredu lefel uchel i neilltuo'r cynnydd i'r grant cymorth tai am o leiaf dair blynedd er mwyn gallu darparu sicrwydd hirdymor i ddarparwyr tai a gwasanaethau atal digartrefedd.

Rydym yn croesawu'r ffaith eich bod chi'n gweithredu bellach ar alwadau'r Ceidwadwyr Cymreig am fodel Tai yn Gyntaf yng Nghymru, sy'n gweithio drwy roi tai diogel a glân i bobl ar unwaith, ni waeth beth fo'u hanghenion, a rhoi cymorth cofleidiol iddyn nhw. Er hynny, mae tai boddhaol yn cael eu disodli fwyfwy gan arosiadau dros dro mewn sefydliadau gwely a brecwast ac ystafelloedd gwesty—a lleoli preswylwyr sy'n agored i niwed mewn ystafelloedd mewn gwestai, gan breswylio yno wrth i deuluoedd eraill fod yn ymwelwyr. Yn ogystal â bod yn gwbl anaddas ar gyfer lles y rhai digartref, mae'n anghynaliadwy i bwrs y wlad hefyd. Mae gen i etholwyr yn fy etholaeth i yn Aberconwy sydd wedi bod mewn llety dros dro ers 18 mis; nid wyf i'n gwybod sut y gall unrhyw un ddisgrifio hwnnw yn un dros dro.

Mewn atebion i geisiadau Rhyddid Gwybodaeth a gafwyd gan fy swyddfa i yn y flwyddyn 2021, gwariodd Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr £1,266,253 ar lety gwely a brecwast. Dywed Rhondda Cynon Taf eu bod nhw wedi gwario £0.5 miliwn ar lety o'r fath. Mewn cyferbyniad, mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn amcangyfrif bod modelau tai yn gyntaf ar gyfer unigolion digartref ag anghenion cymhleth wedi dychwelyd £3.60 am bob £1 a wariwyd, a bod pob £1 a gaiff ei buddsoddi mewn symud pobl allan o ddigartrefedd yn creu £2.80 mewn budd-daliadau. Felly, mae hwn yn benderfyniad amlwg.

Felly, Gweinidog, a wnewch chi egluro pa drafodaethau diweddar yr ydych chi wedi eu cael gyda chymdeithasau tai ac awdurdodau lleol o dan y rhwydwaith tai yn gyntaf i bennu dangosyddion newydd a allai nodi eiddo addas y gellid ei ddefnyddio i ddarparu tai?

Rydym ni'n gwybod bod tua 67,000 o bobl yng Nghymru ar restr aros am dai cymdeithasol am hyd at 18 mis, sy'n cyfateb yn fras i ryw 20,000 o aelwydydd. Mae'r ystadegau hyn yn tanlinellu y gallai'r argyfwng digartrefedd barhau i waethygu os na chymerir camau nawr. Ac eto, hoffwn i erfyn arnoch chi yn Weinidog cyfrifol am gymryd camau brys i helpu i sicrhau bod eiddo gwag yn cael ei ddefnyddio unwaith eto ar gyfer pobl sydd mewn perygl o fod yn ddigartref.

Mae'r cynlluniau yr ydych chi'n rhoi lle blaenllaw iddyn nhw heddiw, y cymhelliant o £25,000 i landlordiaid ddychwelyd eu heiddo, sydd wedi bod ar gael, ond faint o awdurdodau lleol—? Gweinidog, a wnewch chi ddweud wrthym ni heddiw faint o awdurdodau lleol sydd wedi defnyddio hwn? Yn ôl yr atebion Rhyddid Gwybodaeth y cyfeiriais atyn nhw'n gynharach, yn 2020, dim ond dau fenthyciad cartrefi gwag Troi Tai'n Gartrefi a roddodd Cyngor Caerdydd, a dim ond un a roddodd Cyngor Dinas Casnewydd er cywilydd.

Gweinidog, gan fod eich datganiad yn dweud eich bod chi'n dymuno cryfhau'r berthynas rhwng awdurdodau lleol a'r sector preifat, a wnewch chi ymrwymo i gynnal trafodaethau pellach gydag awdurdodau lleol i adolygu sut i gynyddu proffil a chyfradd y ceisiadau llwyddiannus o ran y cynllun benthyciadau cartrefi gwag?

Hoffwn i gloi drwy egluro fy uchelgais i o ran penodi comisiynydd digartrefedd ar gyfer Gymru. Yn ddelfrydol, dylai fod yn rhywun sydd â llawer iawn o brofiad yn y maes hwn. Gan nodi bod Bwrdd Cynghori Cenedlaethol Cymorth Tai wedi ei sefydlu, byddwn i'n rhagweld y byddai'r comisiynydd hwn yn arwain cyngor o'r fath er mwyn helpu i gydlynu a chyflawni'r gwaith o fonitro canlyniadau a'r strategaeth. Wrth i gamau gweithredu 13 a 14 y cynllun fynd rhagddyn nhw, Gweinidog—

A wnaiff yr Aelod ddod i ben nawr, os gwelwch chi'n dda?

Iawn, rwyf i yn gwneud.

Da iawn.

A wnewch chi ymrwymo i gyfarfod â mi i ffwrdd o'r Siambr er mwyn i ni gael trafod y cynnig hwn am gomisiynydd yn fanylach, gan sicrhau bod gweithredu polisi yn adlewyrchu'r flaenoriaeth angenrheidiol i fynd i'r afael ag achosion sylfaenol digartrefedd unwaith ac am byth? Diolch.

Wel, fel arfer, mae Janet Finch-Saunders wedi darllen cyfres o ystadegau, heb lawer o ystyriaeth, yr oeddwn i wedi nodi llawer ohonyn nhw yn fy natganiad i fy hun, ac wedi gwneud—wel, wn i ddim yn iawn beth oedd hi'n ei wneud. Mae hi'n galw arnaf i weithredu ar unwaith—rwy'n lansio'r cynllun gweithredu heddiw, felly rwy'n credu bod hynny yn ymateb mor uniongyrchol ag y gallech ei gael i alwad am weithredu. Felly, dyma lansiad y cynllun gweithredu. Efallai, Janet, pe byddech chi'n gwrando ar yr hyn yr oeddwn i'n ei ddweud yn hytrach na rhagfarnu'r hyn yr oeddech chi am ei ddweud, byddech chi'n gwybod hynny.

Fe wnaethoch chi ddweud rhywbeth hefyd am rewi'r grant cymorth tai. Mae'n rhaid eich bod chi wedi drysu rhwng gwahanol grantiau yn hynny o beth, rwy'n credu. Nid ydym ni wedi gwneud unrhyw beth o'r fath. Nid ydym ni wedi gallu rhoi setliadau amlflwydd ychwaith, sef yr hyn rwy'n credu yr oeddech chi'n galw amdano, oherwydd, yn syml, tan yr adolygiad cynhwysfawr presennol o wariant, dim ond ein cyllidebau blynyddol ni ein hunain yr ydym ni wedi eu cael. Gan fod gennym ni ddatganiad amlflwydd erbyn hyn, mae'n debyg iawn y gwelwch chi ymrwymiadau cyllideb ddrafft yn cael eu cyflwyno i gyllid amlflwydd, er na fyddaf i'n dweud dim am yr hyn y bydd y gyllideb ddrafft yn ei ddweud—bydd yn rhaid i'r Aelodau aros i fy nghyd-Aelod, y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, wneud y cyhoeddiadau hynny.

Mae'r hyn yr ydym ni'n ei gyhoeddi heddiw yn newid radical yn ein ffordd o fynd i'r afael â digartrefedd yng Nghymru. Gadewch i ni fod yn glir: mae gan Lywodraeth Cymru a gwasanaethau digartrefedd ledled Cymru, gan gynnwys holl gyfranogiad y sector cyhoeddus, hanes eithriadol o dda. Mae'r hyn yr ydym ni wedi llwyddo i'w wneud yn ystod y pandemig yn rhyfeddol, a hynny'n cywilyddio'r Llywodraeth Geidwadol dros ein ffin, lle mae gennych chi nifer enfawr o bobl yn cysgu ar y stryd, oherwydd eu bod nhw wedi atal y polisi i gael pawb i mewn yr haf diwethaf, er mawr gywilydd. Felly, rydym ni wedi llwyddo i wneud hynny. Oes, mae yna lawer iawn o bobl mewn llety dros dro, oherwydd fel arall cysgu ar y stryd fydden nhw, fel rydych chi'n ei weld drwy'r amser yn Lloegr. Felly, peth da fyddai i chi edrych tuag at eich Llywodraeth Geidwadol chi yn y fan honno am rywfaint o dosturi.

Fe wnaethoch chi sôn hefyd am achosion sylfaenol digartrefedd, ac un ohonyn nhw yw tlodi. Nid oes angen i mi eich atgoffa chi eto am yr £20 sydd wedi ei dynnu'r o'r credyd cynhwysol, am rewi'r lwfans tai lleol, am y lluosydd gwarthus i bobl sy'n gweithio ac ar gredyd cynhwysol. Felly, Janet, nid wyf i am ddysgu unrhyw wersi o gwbl gennych chi am dosturi nac am roi terfyn ar ddigartrefedd, gan nad yw eich Llywodraeth chi dros y ffin, yr ydych chi'n ei chefnogi ac nad ydych chi byth yn ei beirniadu, wedi gwneud unrhyw beth o'r fath. Yma yng Nghymru rydym ni wedi gwneud rhywbeth radical. Rydym ni wedi gwneud hynny ar y cyd â'n grŵp gweithredu ar ddigartrefedd, sy'n cynnwys arbenigwyr o bob rhan o'r sector. Rydym ni wedi cael canmoliaeth gan grŵp amrywiol o bobl, gan gynnwys Arglwydd Deben, sy'n gadeirydd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, am ein camau gweithredu ar ddigartrefedd a thlodi, a byddai hi'n dda o beth i chi ddysgu rhai gwersi o hynny, a pheidio â meddwl—nid wyf i'n gwybod yn iawn beth yr oeddech chi'n ei awgrymu ar y diwedd. Rwyf i bob amser yn hapus i gyfarfod â chi y tu allan i'r Siambr, Janet, ond a dweud y gwir, byddai hi'n dda o beth i chi fwrw golwg ar yr hyn y mae'r cynllun gweithredu yn ei ddweud mewn gwirionedd cyn i ni gyfarfod fel hynny.

Llefarydd Plaid Cymru, Mabon ap Gwynfor.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Prynhawn da a diolch, Gweinidog, am y datganiad. Dirprwy Lywydd, mae o'n drist dweud, ond mae'r ystadegau digartrefedd diweddaraf yma yng Nghymru yn peintio darlun trist, a hynny yn rhannol oherwydd polisïau ciaidd Boris Johnson a'i Lywodraeth ddiegwyddor yn San Steffan. Symudwyd, er enghraifft, bron i 1,400 o bobl ddigartref mewn i lety dros dro yn ystod mis Medi, a oedd yn gynnydd o 176 ar fis Awst, gan ddod â'r cyfanswm mewn llety dros dro, fel rydyn ni wedi clywed, i oddeutu 7,000 o bobl. Roedd bron i 280 ohonyn nhw'n blant dibynnol o dan 16 oed, gan ddod â'r cyfanswm o blant dibynnol mewn llety dros dro i 1,700. Serch hynny, symudwyd llai na 500 o bobl ddigartref i lety hirdymor addas, 52 yn llai nag ym mis Awst, ac o'r unigolion a gafodd llety hirdymor addas, roedd 152 yn blant dibynnol o dan 16 oed, gostyngiad o 19 o fis Awst.

Dyna'r darlun o ddigartrefedd yng Nghymru heddiw, a dydy o ddim yn un hardd. Ond, mae yna resymau am hynny, fel rydyn ni wedi'i glywed. Dwi'n siŵr y buasech chi'n cytuno na all un gymdeithas honni i fod yn gymdeithas wâr a theg tra bod pobl yn methu cael to uwch eu pennau. Y newyddion da ydy, serch hynny, rhwng dechrau'r pandemig a diwedd Medi eleni, cafodd dros 15,000 o bobl a oedd gynt yn ddigartref gymorth i lety dros dro brys. Mae'n rhaid yma heddiw llongyfarch y gweithwyr diwyd hynny yn ein hawdurdodau lleol a'r elusennau cymorth yna sydd wedi gweithio yn ddiflino i gartrefi'r bobl yma. Ond mae hyn yn dangos graddfa'r broblem. Dwi'n siŵr bod pawb yma yn rhannu'r uchelgais o ddirwyn digartrefedd i ben, ond os ydyn ni o ddifri am wireddu hyn, yna mae'n rhaid gweld gweithredu radical, gweithredu effeithiol er mwyn cyflawni ein huchelgeisiau. Rydyn ni bellach wedi clywed droeon am y model Ffinnaidd, ac am Housing First, ond rŵan mae'n amser i ddarfod â thrafod theori ac amser gweithredu. Wedi'r cyfan, dewis gwleidyddol ydy digartrefedd, a dewis gwleidyddol ydy ei ddileu.

Mae'r ymrwymiadau a amlinellir yn y cytundeb cydweithredu rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru yn uchelgeisiol a phellgyrhaeddol. Mae'r cytundeb yn nodi y dylai digartrefedd fod am gyfnod byr, yn brin ac heb ei ailadrodd. Byddwn ni'n gweithio gyda'n gilydd i ddiwygio cyfraith tai, gweithredu'r Ddeddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 er mwyn rhoi diogelwch i rentwyr, a gweithredu argymhellion y grŵp gweithredu digartrefedd. Dwi'n edrych ymlaen i gydweithio yn y meysydd yma efo chi, Weinidog, er lles pobl Cymru. 

Felly, Llywydd, yn yr ysbryd yna o gydweithio a thrafod i ganfod atebion, hoffwn i'r Gweinidog ateb rhai cwestiynau ynghylch pryderon penodol o ran digartrefedd yma yng Nghymru heddiw, a'r cynllun i roi terfyn ar ddigartrefedd. Mae cysgu ar y stryd ymhlith y dangosyddion mwyaf eithafol ac amlwg o ddigartrefedd, sydd ei hun yn ddangosydd o'r argyfwng tai yn ehangach. Dyma'r math mwyaf peryglus o ddigartrefedd. Er bod y pandemig wedi dangos fod posib gweithredu yn wahanol mewn amser byr iawn, mae yna lawer iawn mwy i'w wneud, gyda'r data diweddaraf yn dangos cynnydd mewn pobl sy'n cysgu ar y stryd yma yng Nghymru. Pa sicrwydd, Gweinidog, allwch chi roi i ni y bydd y mater o gysgu ar y stryd yn cael ei wneud yn beth sy'n perthyn i'r gorffennol, a hynny ar frys? Hefyd, a all y Gweinidog amlinellu pa gymorth penodol y bydd y Llywodraeth yn ei gynnig i bobl sy'n cysgu ar y stryd yng Nghymru? Gall cymorth o'r fath gynnwys adnabod pawb sy'n cysgu ar y stryd yn sydyn, a'u helpu am gyhyd ac mae'n ei gymryd er mwyn dod o hyd i gartref, gan gynorthwyo gyda blaendaliadau i'w helpu i gael tai diogel ac addas, yn hytrach nag ateb dros dro. Mae angen ymgorffori dull tai yn gyntaf ledled Cymru. 

Mae adroddiadau'r grŵp gweithredu digartrefedd yn nodi bod gwasanaethau cyhoeddus y tu hwnt i'r adrannau tai yn aml yn dod i gysylltiad â phobl sydd mewn perygl o ddigartrefedd, a hynny yn gynnar cyn i'r gwasanaethau tai a digartrefedd ddod ar eu traws nhw. Rhaid edrych felly yn agosach i lygad y ffynnon, upstream, er mwyn adnabod pobl ynghynt, megis ymyriadau a wnaed yn y sector iechyd, addysg, gwasanaethau cymdeithasol a chyfiawnder troseddol, er enghraifft. Weinidog, pa waith penodol sydd ar y gweill i gryfhau eich gwaith ataliol i fynd i'r afael â digartrefedd yn hyn o beth, fyny yn agosach i lygad y ffynnon, fel petai? 

A hoffwn orffen drwy sôn am gyflwyno cynllun prydlesu Cymru yn genedlaethol—rydych chi wedi sôn amdano eisoes, wrth gwrs. Fe sonioch y bydd perchnogion eiddo yn cael eu hannog i brydlesu eu heiddo i awdurdodau lleol yn gyfnewid am warant rhent a chyllid ychwanegol i wella cyflwr yr eiddo. Dwi am wybod mwy am hyn a sut y gall hyn weithio yn ymarferol, os gwelwch yn dda. Pwy fydd yn annog y perchnogion eiddo i gymryd rhan, a sut fydd hynna'n digwydd? Faint o arian ychwanegol fydd yn cael ei ddyrannu er mwyn gwella cyflwr y tai? A fydd yr arian ychwanegol ar gael i awdurdodau lleol i redeg y cynllun yma? A pa wersi ddaeth o'r cynllun peilot ddaru chi sôn amdano, a sut fydd y gwersi hyn yn llywio eich dull gweithredu yn edrych ymlaen? Diolch yn fawr iawn. 

Diolch, Mabon. Rwy'n cytuno yn llwyr â chraidd y neges yn eich cyfraniad chi. Cysgu ar y stryd yw'r pla mwyaf, y math o ddigartrefedd sy'n weladwy ac yn fwyaf arswydus, ond mae llawer o fathau eraill o ddigartrefedd, ac os yw'r pandemig wedi amlygu unrhyw beth i ni, mae wedi amlygu i ni faint o hynny sy'n digwydd ledled Cymru. Mewn hap-gyfrifiadau blaenorol o nifer y bobl a oedd yn cysgu ar y stryd, roeddem ni'n gwybod eu bod yn tangyfrif nifer y bobl. Roeddem ni'n gwybod yn arbennig nad oedd menywod yn cael eu darganfod. Fel arfer, mae menywod yn cysgu yn y dydd ac yn aros ar ddi-hun drwy'r nos er diogelwch, ac ati, os ydyn nhw'n cysgu ar y stryd. Felly, roeddem ni'n gwybod ei fod yn tangyfrif, ond nid oedd gennym ni'r un syniad i ba raddau oedd hynny, a'r hyn a wnaeth y pandemig oedd dangos y graddau gwirioneddol hynny.

Mae'r system yng Nghymru wedi ymateb i hynny mewn ffordd ragorol. Pe byddech chi wedi dweud wrthyf cyn y pandemig y gallem ni gartrefu nifer y bobl y gwnaethom ni eu cartrefu, dros dro neu fel arall, ledled Cymru, byddwn i wedi credu y byddai'n amhosibl. Yn ffodus, bryd hynny, roeddem ni wedi comisiynu'r grŵp gweithredu ar ddigartrefedd i weithio gyda ni, ac roedden nhw, ychydig wythnosau cyn i'r pandemig daro, wedi rhoi'r cyntaf o'u cynlluniau gweithredu i ni, ac roedden nhw'n rhagweld, fel ninnau, y byddai'n cymryd tair i bum mlynedd i ni roi'r pethau hynny ar waith. Fe wnaethom eu rhoi ar waith mewn 16 wythnos oherwydd bod pawb yng Nghymru mor anhygoel. Rwy'n rhyfeddu at y ffordd y gwnaethon nhw weithio. Ond, wrth gwrs, dim ond llety dros dro oedd hwnnw i'r rhan fwyaf ohonyn nhw. Roedd rhai ohonyn nhw'n ddigon ffodus i gael llety parhaol, ond llety dros dro a gafodd y rhan fwyaf o bobl.

Ac yna, yr hyn yr ydych chi'n sôn amdano yw'r corddi yr ydym ni wedi ei weld byth oddi ar hynny. Felly, wrth i'r awdurdodau lleol symud 500 neu 600 o bobl allan bob mis i'w cartref parhaol, mae 1,000 arall yn dod i'r amlwg ledled Cymru, felly mae'r hyn sydd gennym ni fel dŵr yn rhedeg o dap. Felly, yn amlwg, yr hyn y mae angen i ni ei wneud yw ceisio rhoi'r mesurau ataliol ar waith ar gam cynharach. Ond fe wnaethoch chi nodi yn eich sylwadau am Lywodraeth Boris Johnson, un o'r prif broblemau sydd gennym ni, oherwydd un o achosion hyn yw tlodi a straen dyled. Felly, mae gennym ni berthynas rhwng teuluoedd yn chwalu—gwaethygodd hynny oherwydd y pandemig—felly bydd yn rhaid i ni roi llawer o arian—a dyna yw ein bwriad—i gynorthwyo teuluoedd i aros gyda'i gilydd, ac mae llawer o bethau ar draws yr holl wasanaethau cyhoeddus i wneud hynny, yr holl wasanaethau plant a theuluoedd a'r gwasanaethau cymdeithasol ac yn y blaen. Rydym ni wedi rhoi cynnig cyngor penodol ar ddyledion ac incwm i helpu pobl i wneud yn fawr o'u hincwm, ac mae llawer iawn o gynlluniau—. Bydd y Dirprwy Lywydd yn ddiamynedd iawn gyda mi os byddaf i'n dechrau eu rhestru nhw yn fy ateb i chi, ond mae yna llawer iawn o gynlluniau ar waith, a'r hyn yr ydym ni'n ei wneud yw hyfforddi pobl i allu cael gafael ar gyfer y teuluoedd.

Mae gan bobl broblemau penodol iawn o ran iechyd meddwl a chamddefnyddio sylweddau wrth iddyn nhw fynd yn ddigartref, nid ar y dechrau o reidrwydd, ond maen nhw'n syrthio i batrwm, ac yn arbennig mae yna lwybr i bobl yn y system carchardai, felly rydym ni wedi bod yn cynnal cynllun treialu llwyddiannus gyda charchar Caerdydd, lle'r oeddem ni'n targedu pobl a oedd i bob pwrpas yn dod yn ôl dro ar ôl tro i sicrhau bod gennym ni lwybr at dai parhaol ar eu cyfer. Ac fe wnes i gyfarfod â dyn ifanc ysbrydoledig iawn ddoe o'r enw Jonathan yn etholaeth Mike Hedges, a oedd wedi bod â'r math hwnnw o fywyd anhrefnus ofnadwy ac sydd erbyn hyn yn ddyn ysbrydoledig oherwydd ei fod wedi cael ei gartref parhaol, a chael y gefnogaeth o'i gwmpas ac mae'n sefyll ar ei draed ei hun. Mae ef yn brawf, os oedd angen hynny arnom, nad yw hyn yn ymwneud â'r unigolyn. Mae hyn yn ymwneud â'u cychwyn ofnadwy mewn bywyd a throeon gwael wedi hynny, yn llai ffodus na chi a minnau, efallai. Felly, fe wnaeth hynny fi hyd yn oed yn fwy penderfynol o sicrhau bod pobl yn cael ail gyfle fel hyn i roi eu bywyd yn ôl ar y trywydd iawn.

Felly, mae angen dull gweithredu tai yn gyntaf arnom ni, ond dim ond rhan o ddull ailgartrefu cyflym yw hynny. Cyfres benodol iawn yw tai yn gyntaf o bethau yr ydym ni'n eu gwneud ar gyfer pobl sydd â llawer o ofynion cymorth, ond gellir defnyddio dull ailgartrefu cyflym ar gyfer pobl nad ydyn nhw felly mewn gwirionedd ond sydd wedi colli eu cartref. Nid oes angen y cymorth cofleidiol cyfan arnyn nhw o reidrwydd. Ond yr ailgartrefu cyflym hwnnw yw'r peth hanfodol. Ni fydd gennym ni'r lle haeddiannol ar ysgol mwyach, lle'r ydych chi'n cael gwobr ac yna'n syrthio'n ôl ac ati. Nid wyf i'n deall sut y daeth unrhyw un erioed i gredu y byddai rhywbeth o'r fath yn gweithio. Mae'n amlwg nad yw'n gweithio, ac felly rydym ni am symud i ffwrdd oddi wrth hynny.

Y cynllun lesio yr ydym ni'n ei gyhoeddi yw ein hymgais ni i wneud yn sicr ein bod yn sicrhau bod y nifer mwyaf posibl o dai ar gael, ac rydym ni'n pryderu'n arbennig am y sector rhentu preifat a'r gofynion iddyn nhw sicrhau bod eu heiddo yn cyrraedd y safon gan Lywodraeth y DU—felly, tystysgrif perfformiad ynni E ar hyn o bryd, ar fin mynd yn dystysgrif perfformiad ynni C—a'n pryder ni yw na fydd y sector rhentu preifat yn gallu ateb y gofyniad hwnnw ac y byddan nhw'n tynnu eu heiddo yn ôl o'r sector rhentu preifat. Felly, mae'r cynllun hwn yn ffordd o warantu incwm iddyn nhw a rhoi grant iddyn nhw i sicrhau bod eu heiddo yn aros yn y sector rhentu preifat ac yn rhoi gwell sicrwydd o ddeiliadaeth a chymorth i'r tenantiaid yno. Felly, dyna ei nod uniongyrchol, er y byddem ni'n croesawu unrhyw landlord a oedd yn dymuno bod yn rhan o'r cynllun. Felly, mae'n ymwneud â—. Mae'n cynnwys elfen o newid hinsawdd, os hoffech chi, oherwydd ei fod yn gwella'r eiddo hynny, yn rhoi gwell inswleiddiad, mae'n gymorth rhag tlodi tanwydd ac mae'n rhoi sicrwydd deiliadaeth i bobl. Ac felly bydd y swm o arian sydd ar gael yn amrywio gan ddibynnu ar y math o eiddo a'i gyflwr a'r angen i'w wella, ond yr amcan yw cynyddu nifer y tai sydd ar gael i ni er mwyn gwneud yn siŵr bod pobl yn cael cartrefi parhaol fel hyn.

Cadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai, John Griffiths.

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac rwy'n diolch i'r Gweinidog am ei datganiad. Mae ein pwyllgor ni wedi cytuno mai craffu ar bolisïau a chamau gweithredu i roi terfyn ar ddigartrefedd yw un o'n prif flaenoriaethau ni yn ystod tymor  y Senedd hwn. Yn wir, croesawodd y pwyllgor blaenorol, yr oeddwn i'n ei gadeirio hefyd, y camau a gafodd eu cymryd ar ddechrau'r pandemig i roi llety dros dro i bobl a oedd yn cysgu ar y stryd a phobl ddigartref eraill. Ers hynny, mae llawer iawn o bobl sy'n ddigartref neu dan fygythiad o fod yn ddigartref wedi bod yn cyflwyno'u hunain i'r awdurdodau lleol bob mis ac wedi cael llety dros dro. Mae nifer sylweddol o'r bobl hynny hefyd yn cael lle mewn llety parhaol hirdymor. Felly, mae llawer o waith da wedi ei wneud ac yn cael ei wneud, ond wrth gwrs mae hi'n hanfodol nad yw'r cynnydd a fu drwy gydol y pandemig yn cael ei golli, ac rwy'n gwybod bod y Gweinidog yn ymwybodol iawn o hynny. Rydym ni'n gweld nifer y bobl sy'n cysgu ar y stryd yn cynyddu eisoes, sy'n peri gofid mawr.

Yr wythnos hon, bydd ein pwyllgor yn clywed gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru ynglŷn â'i adroddiad, 'Adolygiad Digartrefedd: drws agored i newid cadarnhaol'. Rwy'n siŵr, yn dilyn y sesiwn honno, ac yn wir, datganiad y Gweinidog a'r drafodaeth hon heddiw, y bydd ein pwyllgor yn penderfynu ar ei gamau nesaf o ran parhau â'n gwaith craffu. Felly, mae datganiad y Gweinidog heddiw yn amserol iawn yn ein golwg ni, ac wrth gwrs mae'n amserol iawn o ran y bygythiad i bobl ddigartref yng Nghymru, o gofio ein bod ni wedi gweld y tymheredd yn gostwng yn sydyn a thywydd mawr. Dros yr wythnos ddiwethaf, rwy'n credu bod hynny wedi gwneud i bobl feddwl yn fwy byth am yr hyn y gellir ei wneud i helpu pobl sy'n wynebu'r sefyllfa enbyd honno o gysgu ar y strydoedd. Yn amlwg, mae gwir angen symud ar frys os ydym ni am sefydlu mannau diogel i bobl fyw oddi ar y strydoedd y gaeaf hwn.

Felly, hoffwn i ofyn i'r Gweinidog pa gamau penodol y byddwn ni'n eu cymryd y gaeaf hwn yng ngoleuni'r amgylchiadau presennol—y cynnydd a wnaed, ond yr heriau parhaus—i helpu pobl a'u hatal nhw rhag bod yn cysgu ar y stryd a'u helpu nhw oddi ar y strydoedd. Hefyd, mae'r cynllun gweithredu yn nodi'r angen am ddiwygio deddfwriaethol eang, a tybed a allai'r Gweinidog roi amcan o ba bryd y mae hi'n gobeithio y gallai'r ddeddfwriaeth hon gael ei chyflwyno gerbron y Senedd. Diolch yn fawr.

Diolch, John. Rwy'n croesawu ymgysylltiad y pwyllgor yn fawr iawn yn hyn o beth, ac rwy'n edrych ymlaen at drafod yr adroddiad archwilio cyhoeddus gyda chi, ac, yn wir, mae'r darpar gomisiynydd wedi llunio adroddiad tai yn ddiweddar hefyd, ac rwy'n gwybod y bydd y pwyllgor yn ymwybodol o hyn. Rwy'n edrych ymlaen at drafod hynny gyda'r pwyllgor yn fy sesiwn dystiolaeth nesaf.

O ran y manylion penodol, y gefnogaeth i bobl sy'n cysgu ar y stryd—dylwn i fod wedi dweud hyn wrth ymateb i Mabon hefyd—mae gennym ni weithwyr allgymorth sy'n mynd at bob unigolyn nad yw wedi dod i geisio gwasanaethau i wneud yn siŵr ein bod ni'n gwybod pwy ydyn nhw a bod rhywun yn cysylltu â nhw. Nid yw hi mor syml â dod o hyd i le i fyw yn unig iddyn nhw—ac rwy'n gwybod bod y pwyllgor ac Aelodau eraill yn gwybod hynny—mae gan lawer o'r bobl hyn sy'n cysgu ar y stryd anghenion cymhleth iawn ac maen nhw'n amheus iawn o'r gwasanaethau cyhoeddus ac yn y blaen. Felly, mae angen i'r gweithwyr allgymorth, sy'n bobl ryfeddol, ennill ymddiriedaeth yr unigolion hynny a'u darbwyllo yn raddol i dderbyn gwasanaethau a lle i aros wedyn, yn y pen draw. Mae dyletswydd ar yr awdurdodau lleol i ddarparu llety i bawb. Gadewch i mi nodi nad ydym ni—. Nid yw'r awdurdodau lleol dan unrhyw gyfarwyddyd i gadw pobl ar y strydoedd nac unrhyw beth tebyg. Nid ydym ni'n derbyn llochesau nos; nid oes angen y math hwnnw o ddarpariaeth. Gellir rhoi gwasanaethau cymorth i bobl sydd â gwely ac ystafell; nid oes unrhyw angen o gwbl am y mathau o lochesau nos yr oeddem ni'n arfer eu gweld. Ond mae gan rai pobl anghenion cymhleth ac ni fyddan nhw'n gallu goddef bod dan do, felly rydym ni'n gweithio'n galed iawn gyda'r gweithwyr allgymorth i sicrhau eu bod yn cael yr holl gymorth y gallan nhw ei dderbyn o ystyried eu hamgylchiadau a bod y darbwyllo yn parhau i sicrhau bod pobl yn dod i mewn, yn enwedig pan fydd y tywydd yn oer ofnadwy.

Mae hi'n drist gweld nifer y bobl sy'n cysgu ar y stryd yn cynyddu rhywfaint, ond mae gennym ni'r gweithwyr allgymorth hyn yn mynd atyn nhw ac rydym ni'n awyddus iawn i'w cael nhw i mewn ac yn cael gafael ar wasanaethau cyn gynted â phosibl. Ac un o'r pethau calonogol ynglŷn â'r pandemig oedd y bobl y gwnaethoch chi gyfarfod â nhw a oedd yn amheus iawn, ond a ddaeth i mewn yn ystod y pandemig a chael gafael ar wasanaethau am y tro cyntaf ac sydd ar lwybr adferiad erbyn hyn, sy'n wirioneddol wych.

O ran y baich deddfwriaethol, byddwn ni'n cyflwyno Papur Gwyn tua diwedd y flwyddyn nesaf, neu ddechrau'r flwyddyn wedyn, i nodi'r fframwaith deddfwriaethol sydd ei angen arnom ni, ond bydd y pwyllgor yn ymwybodol ohono—mae angen i ni ddiwygio'r Ddeddf tai ac mae angen i ni wneud pethau i ymdrin ag angen blaenoriaethol a bwriadoldeb a'r holl bethau y bydd y pwyllgor yn gyfarwydd â nhw ar gyfer dileu'r rhwystrau hynny at dai a gosod dyletswyddau deddfwriaethol ar yr awdurdod lleol i roi tai parhaol i bobl. Felly, bydd Papur Gwyn yr wyf i'n edrych ymlaen at ei drafod gyda'r pwyllgor maes o law.

Diolch, Gweinidog, am ddod â'r datganiad heddiw i'r fan hon yn y Siambr heddiw. Yn sicr, rwyf i'n sicr yn croesawu'r cymhellion y tu ôl i'r cynllun gweithredu—mae'r awydd i fynd i'r afael â digartrefedd cyn gynted â phosibl yn sicr yn rhywbeth yr wyf i'n siŵr y byddem ni i gyd yn awyddus i'w gefnogi. Yn benodol, roeddwn i'n falch o glywed sôn o fewn y camau a nodwyd yn y datganiad am y cyfle i fod â'r tenantiaethau hirach hynny, yn enwedig, fel y gwnaethoch chi sôn, gyda landlordiaid y sector preifat y gellid gweithio yn agosach gyda nhw, a fyddai mewn gwirionedd yn cefnogi'r landlordiaid a'r rhai y mae angen y lleoedd hynny arnyn nhw.

Hoffwn i ganolbwyntio yn fyr ar ran o'ch datganiad chi, ac rwy'n dyfynnu, gan ddweud:

'Nid mater o dai yn unig yw hwn. Mae'r cyfrifoldeb dros roi terfyn ar ddigartrefedd yn ymestyn y tu hwnt i'r timau a'r adrannau pwrpasol ar gyfer digartrefedd a thai. Mae'n rhaid i hyn fod wedi ei seilio ar ymateb gan y gwasanaethau cyhoeddus i gyd ac felly y bydd hi.'

Ac rydych chi'n mynd ymlaen i ddweud:

'Mae hyn yn gwneud rhoi terfyn ar ddigartrefedd yn flaenoriaeth draws-sector, draws-Lywodraeth sy'n berthnasol i iechyd, gwasanaethau cymdeithasol, addysg'— ac yn y blaen, ac yn y blaen. Ac rwy'n cytuno â hynny yn llwyr. Felly, gyda hynny mewn golwg, Gweinidog, o'r 16 o gamau gweithredu lefel uchel yn y cynllun gweithredu, pa rai o'r rhain, yn eich barn chi, a fydd yn gwneud y gwaith gorau o ran sicrhau na fydd y meysydd eraill o gyfrifoldeb, o wasanaeth cyhoeddus, yn dirywio'r sefyllfa ymhellach o ran rhai o'r materion yr ydym ni'n eu gweld ynglŷn â digartrefedd?

Ie, mae'n llinyn, onid yw, sy'n rhedeg drwy'r cynllun gweithredu. Felly, yn y rhagymadrodd, rydym ni'n siarad—. Nid fy nghynllun gweithredu i yw'r cynllun gweithredu; cynllun y grŵp gweithredu ar ddigartrefedd yw hwn a gafodd ei gyflwyno i ni, ond rydym ni'n hapus iawn i'w dderbyn ac rwyf i o'r farn ei fod yn gynllun gweithredu ardderchog. Ond, i ni, y llinyn aur sy'n rhedeg drwyddo yw bod yn rhaid diwallu anghenion pob unigolyn. Felly, hyd nes y byddwch chi'n gweld yr unigolyn hwnnw o'ch blaen chi, nid ydych chi'n gwybod beth yw'r anghenion hynny.

Nawr, i rywun sydd wedi mynd yn ddigartref yn ddiweddar, mae'n debyg mai cartref parhaol arall yw ei angen pennaf. Ond mae rhai pobl ymhell iawn oddi wrth hynny—mae angen cymorth arnyn nhw gyda chymorth incwm; mae angen cymorth arnyn nhw hefyd gyda materion iechyd meddwl a chamddefnyddio sylweddau; mae angen cymorth arnyn nhw i allu rheoli eu bywydau er mwyn gallu cynnal tenantiaeth, a gallu talu eu biliau, deall eu rhent a'r cwbl i gyd. Felly, ceir ystod enfawr o bethau sydd eu hangen arnoch chi.

Fel roeddwn i'n dweud wrth ymateb i Mabon, bydd Tai yn Gyntaf, er enghraifft, yn rhan o hynny, ond bydd hynny ar gyfer pobl â llawer iawn o anghenion sydd ymhell iawn o allu bod yn hunan-gynhaliol; i eraill, dim ond mater o allu cael gafael ar denantiaeth arall sy'n addas a diogel ydyw. Felly, mae'n debyg ei bod hi'n anodd dweud, 'Ar gam 5 mae angen—'. Mae'n llinyn sy'n rhedeg trwy'r cyfan y bydd pob cam yn briodol i'r unigolyn sydd o'ch blaen chi a'ch bod chi'n diwallu anghenion yr unigolyn hwnnw—neu'r teulu hwnnw, yn eithaf aml. Ac efallai bydd gan y grŵp teuluol anghenion mwy cymhleth.

Yna ni allaf bwysleisio digon y rhan ataliol o'r agenda—felly, mynd yn nes i darddiad hynny, nodi pobl sydd â'r anawsterau hynny a sicrhau eu bod nhw'n cael y cymorth i aros yn eu huned deuluol, pan fo hynny'n bosibl, neu i gael cefnogaeth os yw'r uned deuluol honno yn chwalu am unrhyw reswm, fel nad ydym ni'n eu gweld nhw mewn darpariaeth ddigartrefedd o gwbl. Mae hynny yn rhan bwysig iawn o hynny.

Mae'r agenda gyfan y mae fy nghyd-Aelod Lynne Neagle yn sôn llawer amdani, o ran profiadau niweidiol yn ystod plentyndod ac yn y blaen—ac rwy'n gwybod y buoch chi, mewn gyrfa flaenorol, wedi ymwneud â hynny yn fawr iawn—mae'r pethau hynny yn bwysig iawn. Felly, wrth siarad â'r dyn ifanc y siaradais ag ef ddoe, roedd hi'n amlwg y gallech chi wneud astudiaeth achos o ran pa brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod a achosodd i'r dyn ifanc hwn weld bore oes a oedd yn ddi-drefn iawn, ac eto mae'n amlwg ei fod yn gallu bod yn aelod sefydlog a gwerthfawr iawn o'r gymdeithas.

Felly, yr hyn y mae angen i ni ei wneud yw bwrw ymlaen â rhai o'r materion eraill hynny, a dyna'r hyn yr wyf yn ei olygu wrth ddweud 'Nid yw'n ymwneud â'ch tŷ yn unig.' Os yw eich sgiliau magu plant yn rhai gwael iawn, yna mae eich plentyn yn llawer mwy tebygol o fynd yn ddigartref yn y dyfodol, o'i gymharu ag os nad ydyn nhw. Felly byddai helpu'r rhieni i fagu'r plant hynny yn y lle cyntaf, er enghraifft, yn atal cryn dipyn o'r digartrefedd yr ydym ni'n ei weld.

Rwy'n croesawu'r datganiad gan y Gweinidog a'r cynllun gweithredu. Rwy'n cytuno â'r Gweinidog bod digartrefedd yn ymestyn ymhell y tu hwnt i gael gafael ar gartrefi fforddiadwy a'r niferoedd sydd ar gael, ond a yw'r Gweinidog yn cytuno bod sicrhau bod cartrefi fforddiadwy ar gael yn rhan bwysig o'r ateb?

A yw Llywodraeth Cymru yn derbyn diffiniad Shelter o ddigartrefedd, sy'n ymestyn y tu hwnt i'r rhai sy'n cysgu ar y stryd i'r rhai sy'n aros gyda ffrindiau, sy'n aros mewn hostel, sy'n aros mewn llety gwely a brecwast neu loches nos, sy'n byw mewn amgylchiadau anaddas sy'n effeithio ar eu hiechyd neu'n byw ar wahân i'w teulu agos?

A wnaiff y Gweinidog ymuno â mi i longyfarch The Wallich a sefydliadau eraill y trydydd sector yn Abertawe ar y gwaith y maen nhw'n ei wneud, a'r gefnogaeth a ddarperir gan sefydliadau fel Caffi Matt hefyd, sydd yn etholaeth Gorllewin Abertawe, y gwn fod y Gweinidog yn gwybod yn iawn amdano?

Ond rwy'n credu, mewn gwirionedd, bob tro y byddwn ni'n dechrau siarad am bethau, y byddwn ni'n siarad am arian yn y pen draw. A yw'r Gweinidog yn cytuno bod angen cyllid ychwanegol ar bopeth y mae angen ei wneud, yn enwedig o ran y grant cymorth tai a'r grant tai cymdeithasol?

Yn olaf, drwy hap a damwain y mae pob un ohonom ni yn eistedd yma ac nid ar y stryd.

Ie, diolch yn fawr iawn, Mike. Rwy'n cytuno yn llwyr bod adeiladu tai yn hanfodol yn hyn o beth, wrth gwrs, ac adeiladu tai cymdeithasol. Un o'r rhesymau y mae gennym ni darged uchelgeisiol o 20,000 o gartrefi ar gyfer rhentu cymdeithasol yw hynny yn union. Yn sicr, mae'n rhaid i ni fod â'r cyflenwad i ateb y galw.

Ond, wyddoch chi, nid yw'n ymwneud â'r to a'r waliau yn unig, er y dylai'r to a'r waliau hynny fod y to a'r waliau gorau posibl y gallem ni eu darparu, ac rwy'n falch iawn o ddweud bod ein tai cymdeithasol carbon isel ni yw'r goreuon yn Ewrop hefyd, felly, pan fyddwch chi'n cael eich cartref parhaol, bydd hwnnw yn gartref da iawn y byddwch chi'n falch iawn o fyw ynddo. Nid yw hyn—. Yn wir, un o'r pethau yr ydym ni'n annog ein partneriaid yn y sector preifat i'w wneud yw adeiladu hyd at safon ein tai cymdeithasol ni. Rwy'n gweld fy nghyd-Aelod Jenny Rathbone yma—rwy'n gallu rhagweld y cwestiwn y bydd hi'n ei ofyn yn ei phen. Byddwn ni'n cyflwyno'r rheoliadau adeiladu i sicrhau ein bod ni'n eu gorfodi i wneud hynny y flwyddyn nesaf.

Felly, rwy'n cytuno yn llwyr â chi. Rwy'n hapus iawn i roi canmoliaeth fawr i The Wallich. Roedd y dyn ifanc yr oeddwn i'n sôn amdano, y gwnes i gyfarfod ag ef yn eich etholaeth chi ddoe, Mike, yn gweithio i The Wallich ac yn helpu gyda'r holl waith da y maen nhw'n ei wneud. Mae Caffi Matt yn cael ei redeg gan ddyn ifanc rhagorol o'r enw Tom, yn annisgwyl. Yn Eglwys Sant Mathew y mae'r caffi a'i enw yw Caffi Matt, ac mae'n ganolfan galw heibio rhagorol i unrhyw un sy'n gysylltiedig â digartrefedd neu gymorth digartrefedd. Ac mae'n cynnig bwyd rhagorol, ac os ydych chi'n gallu talu amdano, fe gewch chi wneud hynny, ac os na allwch chi dalu amdano, yna fe allwch chi ei gael am beth bynnag y gallwch chi ei fforddio neu am ddim, ac mae hwn yn wasanaeth clodwiw iawn yr ydym ni'n ceisio ei ymestyn. Mae'n enghraifft dda iawn o fan cyfeillgar a chroesawgar, ond sydd hefyd yn eich galluogi i gael gafael ar yr holl ystod o wasanaethau niferus y gallai fod eu hangen arnoch i gael eich bywyd yn ôl ar y trywydd iawn.

Felly, mae Caffi Matt yn enghraifft wych o enghreifftiau ledled Cymru lle mae llu o wasanaethau yn dod at ei gilydd, felly meddygon teulu, y nyrsys allgymorth, y bobl sy'n rhoi cymorth i'r rhai sy'n gaeth i gyffuriau ac yn camddefnyddio sylweddau, y bobl iechyd meddwl, pobl sy'n rhoi cymorth ar gyfer byw a bwyta yn iach, a chydberthynas—gallwch chi ddod o hyd iddyn nhw i gyd yng Nghaffi Matt. Rwy'n teimlo fel fy mod i am ddechrau canu cân roc, er mai 'Alison's Cafe' oedd enw'r gân honno rwy'n credu. Ond ni allaf i gymeradwyo digon y model hwnnw, ac mae'n gwneud gwaith da iawn yng nghanol Abertawe.

O ran cyllid, ein grant cymorth tai ni yn ystod y flwyddyn ariannol ddiwethaf oedd yr un mwyaf hael i ni ei roi erioed, ac er gwaethaf y demtasiwn gan bob Aelod o'r Senedd i wneud hynny, nid wyf i am geisio rhagweld y gyllideb ddrafft, felly bydd yn rhaid i chi aros hyd nes y bydd fy nghyd-Aelod Rebecca Evans yn dweud mwy am y gyllideb nesaf. Ond rydym ni eisoes wedi cyrraedd y pwynt lle mae'r grant cymorth tai sydd gennym ni yr un mwyaf cefnogol a fu erioed. Ac o ran y diffiniad, ie, yn hollol, a dyna pam mae'r niferoedd wedi codi mewn modd mor syfrdanol. Nid yw hyn yn ymwneud â chysgu ar y stryd; mae hyn yn ymwneud ag unrhyw un nad oes ganddo gartref parhaol i fyw yn ddiogel ac yn iach ynddo.

Gweinidog, wrth iddi nosi'n gynt ac oeri'n ofnadwy, mae grwpiau cymunedol fel Pride in Pill yn fy ninas i, yn fy rhanbarth i sef Dwyrain De Cymru, wedi bod yn mynd allan ar y nosweithiau oer hyn gan roi dillad a bwyd i bobl yn y tymheredd rhewllyd hwn, i bobl sy'n cysgu ar y stryd. Maen nhw'n gwneud gwaith cwbl wych ac nid ydyn nhw byth yn colli noson allan oherwydd yr oerfel; yn wir, mae'n eu gwneud nhw'n fwy penderfynol i fynd allan. Rwy'n siŵr y gwnewch chi ymuno â mi i ddiolch i'r grŵp hwn ac eraill yn fy rhanbarth i yn Nwyrain De Cymru am bopeth y maen nhw'n ei wneud wrth estyn cymorth i'r rhai sy'n cysgu ar y stryd. Pan oeddwn i fy hunan allan gyda nhw, nid oeddwn i erioed wedi gweld cymaint o bobl yng nghanol Casnewydd, Gweinidog. Roedd hynny'n ofidus iawn, ac roedd gan y bobl hyn gartrefi yn ystod y pandemig ac maen nhw yn ôl ar y stryd erbyn hyn.

Felly, rwy'n meddwl tybed pa gamau yr ydych chi'n eu cymryd ar frys i helpu'r bobl arbennig hynny y gaeaf hwn, fel nad oes rhaid iddyn nhw ddioddef mwy o nosweithiau oer. Prif Weinidog—. Gweinidog, mae'n ddrwg gen i—rwyf i wedi achub y blaen yn hynny. [Chwerthin.] Gweinidog, rydym ni'n croesawu'r cynigion yr ydych chi wedi eu cyflwyno heddiw, fel y dywedodd fy nghyd-Aelodau. Rydym ni'n croesawu unrhyw beth a fydd yn mynd i'r afael â digartrefedd, yn enwedig yr ymateb ôl-bandemig hwn yr ydych chi wedi ei wneud. Mae gennym ni i gyd yr un amcan ac mae'n dda eich bod chi wedi cydnabod bod angen i hon fod yn flaenoriaeth draws-sector, draws-Lywodraeth.

Mae'r cynigion yr ydych chi wedi eu cyflwyno yn gofyn am newid aruthrol a chymhellion galw oherwydd i'ch Llywodraeth chi fethu—

Mae angen i chi ofyn eich ail gwestiwn a fydd eich cwestiwn olaf nawr.

—yn llwyr â mynd i'r afael â digartrefedd dros y ddau ddegawd diwethaf. Felly, yn eich cynigion, a ydych chi o'r farn bod digon o gymhellion yno i sicrhau'r cyflymder priodol i'r newid hwn?

Ac o ran cefnogi pobl—fy nghwestiwn olaf—i fyw mewn llety dros dro, mae canllawiau Llywodraeth Cymru wedi caniatáu i awdurdodau lleol ddiddymu eu dyletswydd gofal o ran eu cartrefu oherwydd y troseddau mwyaf mân, fel methu â chadw apwyntiad i ymweld ag eiddo er nad oedd bai arnyn nhw—bws heb gyrraedd neu broblemau gofal plant. Er mai digwyddiadau neilltuol a phrin yw'r rhain, hoffwn i gael eglurhad, Gweinidog, y bydd y cynigion hyn yr ydych chi'n eu cyflwyno heddiw yn atal y mathau hyn o bethau rhag digwydd yn y dyfodol. Diolch.

Wel, Laura Anne Jones, fe wnaethoch chi ddechrau yn dda iawn ond fe wnaethoch chi ddirywio ychydig wedyn. Felly, nid ydym ni wedi methu â mynd i'r afael â digartrefedd. Mae gan Gymru hanes da iawn o fynd i'r afael â digartrefedd, ac yn y pandemig, rydym ni wedi gwneud yn llawer gwell na'n cymdogion dros y ffin yr ydych chi'n eu cefnogi. Felly, nid wyf i am gymryd dim nonsens fel hynny gennych chi.

I fod yn eglur iawn, ar yr adeg hon, mae gan yr awdurdod lleol yr ydych chi'n sôn amdano yng Nghymru ddyletswydd i gartrefu pobl sy'n cysgu ar y stryd. Mae gan bob un ohonyn nhw weithwyr allgymorth. Efallai fod problemau pam na all yr unigolyn hwnnw fanteisio ar hynny, ond mae dyletswydd ar yr awdurdod lleol i gartrefu'r bobl hynny. Nid ydyn nhw'n cael dweud nad ydyn nhw'n gallu gwneud hynny ac maen nhw'n cael eu cyllido'n briodol. Felly, nid oes unrhyw esgus am hynny.

Yr hyn nad ydym ni'n ei wneud yw helpu—. Felly, rwy'n ddiolchgar iawn i'r gwirfoddolwyr sydd, am y cymhellion gorau posibl, yn helpu pobl sy'n cysgu ar y stryd. Ond yr hyn y mae'n rhaid i ni ei wneud yw symud y system i ffwrdd o fod yn cefnogi pobl ar y stryd i fod yn eu cefnogi yn eu tai. Felly, mae dyletswydd ar yr awdurdod lleol i gartrefu'r bobl hynny, felly dylen nhw fod yn gwneud hynny. Os hoffech chi ysgrifennu ataf i ynglŷn ag unrhyw achosion penodol yr ydych chi'n ymwybodol ohonyn nhw, byddwn i'n fwy na pharod i godi hynny gyda'r cyngor. Ond maen nhw i fod yn gwneud hynny eisoes.

Y bwriadoldeb y gwnaethoch chi sôn amdano ychydig yn ddiweddarach yn eich cyfraniad yw'r hyn yr wyf i'n sôn amdano o ran y newid deddfwriaethol y mae angen i ni ei weld. Felly, mae angen i ni ddiwygio Deddf Tai (Cymru) 2014 yn sylfaenol, sy'n cynnwys angen blaenoriaethol a bwriadoldeb ynddi. Bydd angen i ni wneud hynny gyda Phapur Gwyn ac yna rhywfaint o ddiwygio sylfaenol wedyn, y bydd yn rhaid i'r Senedd ei gymeradwyo, yn amlwg, a byddwn yn ei ddwyn nhw drwodd yn y ffordd arferol. Felly, mae angen i ni sicrhau newid diwylliannol radical iawn, rydych chi'n llygad eich lle. Ond wrth i ni siarad nawr, mae dyletswydd ar yr awdurdod lleol i gartrefu'r bobl hynny, ac fe ddylai fod yn gwneud hynny.

Ac yn olaf, Jenny Rathbone.

Diolch. Diolch yn fawr am eich datganiad ac rwy'n llwyr gefnogi yr hyn yr ydych chi'n ceisio ei wneud. Ond rwy'n meddwl, dim ond dilyn yr hyn y mae eraill wedi ei ddweud—. Yn gyntaf, hoffwn i dalu teyrnged i weithwyr allgymorth Cyngor Caerdydd, sy'n mynd allan wythnos ar ôl wythnos, yn ceisio perswadio pobl i ddod i mewn a pheidio â bod ar y strydoedd. Mae hwn yn faes gwirioneddol gymhleth i lawer o bobl. Rwy'n sylweddoli, i rai, ei fod yn ymwneud â llety ansicr a diffyg arian i dalu rhent, ond i'r rhai sydd wedi dioddef profiadau niweidiol yn ystod plentyndod, mae hwn yn fater cymhleth iawn, fel y gellir gweld o stori Jonathan Lewis yn y Western Mail y bore yma. Felly, mae sefydliadau fel y Wallich a Llamau yn gwneud gwaith hynod brofiadol i alluogi pobl i ddod i mewn ac yna peidio â mynd yn ôl ar y strydoedd. Ac nid yw'n hud a lledrith o allu rhoi tŷ iddyn nhw.

Felly, hoffwn i eich holi ynglŷn â chost y cymorth sydd ei angen ar bobl sydd â phroblemau bod yn gaeth i sylweddau o ganlyniad i'w trallod emosiynol. Roedd gan Llamau, pan siaradais â'r prif weithredwr ddiwethaf, gyfraddau dychwelyd i ddefnyddio mor isel; mae 92 y cant o'r bobl y maen nhw'n gweithio gyda nhw nad ydyn nhw byth yn dychwelyd i fod yn ddigartref, ond rwy'n gwybod, gydag asiantaethau eraill sy'n ymdrin â phobl ddigartref, fod 70 y cant o'r bobl hyn yn mynd trwy ddrws troi. Ac mae dadl wirioneddol yn digwydd yng Nghaerdydd ar hyn o bryd ynglŷn â'r hyn y gallwn ei fforddio i gefnogi'r bobl hyn.

Mae angen i chi ofyn cwestiwn.

Felly, roeddwn i'n meddwl tybed pa ddadansoddiad mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o effeithiolrwydd o ran cost wahanol ddulliau o gefnogi pobl ddigartref, er mwyn sicrhau nad ydyn nhw byth yn ddigartref eto.

Diolch, Jenny Rathbone, am y pwyntiau rhagorol hynny. Ac mae'r ateb yn un cymhleth iawn oherwydd, fel y dywedais i, mae'n dibynnu'n wirioneddol ar y person yr ydych yn sôn amdano, oherwydd bod gan bob unigolyn gyfres wahanol a chymhleth o anghenion. Y pellaf i ffwrdd o fod wedi cael cartref parhaol maen nhw, y mwyaf cymhleth yw'r anghenion. Nid yw'n fater o roi pedair wal a tho i chi yn unig. Pe byddech chi'n fy rhoi i mewn fflat yng nghanol Manceinion, lle nad wyf i'n adnabod neb, neu unrhyw ddinas arall lle nad wyf i'n adnabod neb, ac nad oedd gen i unrhyw fodd o gefnogaeth a dim dodrefn, ni fyddwn i'n debygol o gynnal fy llety, ac nid wyf i wedi cael yr holl brofiadau hynny. Felly, mae angen i ni drin pobl fel bodau dynol.

Rydym ni wedi gwneud dadansoddiad o gostau rhai o'r rhaglenni. Ond yn y pen draw, yr hyn mae'n rhaid i ni ymrwymo iddo yw sicrhau bod yr unigolyn hwnnw yn cael y cymorth sydd ei angen arno. Ac i rai pobl, mae hynny'n gweithio'n weddol gyflym, ac i eraill, gall gymryd—. Rwyf i wedi siarad â gweithwyr allgymorth sydd wedi bod yn gweithio gyda phobl ers dros ddwy flynedd, gan geisio eu cael i ymateb iddyn nhw, meithrin rhywfaint o ymddiriedaeth, cymryd paned o de ganddyn nhw hyd yn oed—mor ddwfn yw'r ddrwgdybiaeth o swyddogion neu gymorth. Ond wedyn, yn ystod y pandemig, rydym ni wedi cael achosion trawsnewidiol hefyd, wrth i bobl a ddaeth i mewn oherwydd y pandemig dderbyn gwasanaethau yn sydyn ac mae eu bywydau ar lwybr gwahanol. A Jonathan, y person yn y Western Mail, yw'r person y gwnes i gyfarfod ag ef ddoe. Os oedd angen prawf arnoch erioed nad yw hyn yn ymwneud â'r unigolyn a'i natur sylfaenol, mae hyn yn ymwneud â'r profiad rydych chi'n ei gael yn tyfu i fyny a beth yw eich profiad bywyd, a gellir ei drawsnewid.

Felly, er enghraifft, mae gennym ni lwybr gwych yng ngharchar Caerdydd, lle'r oedd gennym ni ddrws troi, fel rydych chi'n ei alw, gyda phobl yn dod i mewn ac allan drwy'r amser. Rydym ni wedi gallu gweithio'n unigol iawn gyda nifer o unigolion—mae honno'n garfan fach iawn ohonyn nhw—i weld a yw'n gweithio, ac mae ymhell dros 90 y cant ohonyn nhw ar y llwybr bellach i beidio â dod yn ôl ac mewn tai parhaol. Felly, yr hyn y mae'n rhaid i ni ei wneud yw gwneud yr hyn sy'n gweithio. Felly, nid yw hyn yn ymwneud â fy nghyllideb tai; mae hyn yn ymwneud â mi yn gweithio gydag Eluned a chyd-Aelodau eraill ar draws Llywodraeth Cymru, gan ddefnyddio eu cyllidebau a'u staff i ddarparu'r gwasanaethau i bobl sydd hefyd â phroblemau tai. Os byddwn ni'n ei ystyried felly, yn y ffordd gyfannol honno, rydym yn mabwysiadu ymagwedd wahanol iawn ac mae'n gweithio.

Diolch, Weinidog. Cyn i ni symud ymlaen, galwaf ar Mabon ap Gwynfor.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Dwi am ymddiheuro i chi, Dirprwy Lywydd, am anghofio datgan diddordeb ar ddechrau'r drafodaeth a dechrau fy nghyfraniad i. Dwi eisiau tynnu eich sylw chi, os gwelwch yn dda, at fy natganiad o ddiddordeb am berchnogaeth eiddo, sydd, wrth gwrs, yn gyhoeddus. Diolch.