1. Pa drafodaethau y mae'r Prif Weinidog wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynghylch Cymru yn cael cyfran deg o fuddsoddiad seilwaith rheilffyrdd yn dilyn cymeradwyaeth adroddiad Hendy ar gyfer cynigion metro de-ddwyrain Cymru? OQ57341

Llywydd, rwy'n diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, ac yn croesawu cefnogaeth adolygiad Hendy i'n metro ac argymhellion comisiwn Burns. Bydd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd yn cyfarfod â Gweinidog y DU sy'n gyfrifol am yr adolygiad ar 15 Rhagfyr i drafod yr adroddiad, y diweddaraf mewn cyfres o gyfarfodydd yn ymwneud â'i waith.

Wel, mae hynny'n newyddion ardderchog, Prif Weinidog, oherwydd ei bod hi'n bedair blynedd bellach ers i Lywodraeth y DU benderfynu canslo trydaneiddio'r brif reilffordd i Abertawe. Pa mor hir mae'n ei gymryd i Lywodraeth y DU lunio eu cynllun amgen ar gyfer moderneiddio rhwydwaith rheilffyrdd Cymru? Ac rwy'n gobeithio, yn eich trafodaethau, a thrafodaethau Lee Waters gyda Llywodraeth y DU, fod dealltwriaeth lawn bod gan Gymru hawl i system reilffordd wedi'i moderneiddio yn union fel gweddill y Deyrnas Unedig.

Wel, rwy'n diolch i Jenny Rathbone am hynna. Wrth gwrs, dyna'r pwyntiau yr ydym ni'n eu gwneud dro ar ôl tro i Lywodraeth y DU. Yn syml, nid yw'r system bresennol yn gweithio i Gymru. Mae'r gwelliannau arfaethedig i'r rhwydwaith rheilffyrdd yn dal i ganolbwyntio ar fuddsoddi yn ne-ddwyrain Lloegr. Nid oes gennym ni unrhyw reolaeth drosto. Nid oes gennym ni lais yn y broses, ac mae'r broses ei hun yn anhryloyw, mae'n fiwrocrataidd ac mae'n araf, fel y mae Jenny Rathbone wedi ei ddweud.

Ac yna nid oes chwarae teg yma. Rydym ni'n sôn yn aml am HS2 yma yn y Siambr. Gyda'r rhaglen HS2, 100 y cant yw'r ffactor cymharedd sy'n ysgogi arian drwy fformiwla Barnett ar gyfer yr Alban. Ar gyfer Gogledd Iwerddon, mae'n 100 y cant. I Gymru, mae'n 0 y cant, er gwaethaf y ffaith nad yw HS2 yn dod i mewn i Gymru yn unman, ac mae dadansoddiad Llywodraeth y DU ei hun yn dangos ei fod yn fwy tebygol o wneud niwed economaidd i Gymru na gwneud lles economaidd.

Ac mae Jenny Rathbone, Llywydd, yn llygad ei lle i dynnu sylw at y ffaith, pan gafodd trydaneiddio prif reilffordd de Cymru ei ganslo gan y Llywodraeth Geidwadol mor bell yn ôl â 2017, fod Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar y pryd wedi gwneud llawer iawn o'r ffaith y byddai cyfres o achosion busnes yn cael eu cyflwyno i wella amseroedd teithio ar hyd y rheilffordd honno. Nid oes un o'r achosion busnes hynny, bedair blynedd yn ddiweddarach, wedi ei gwblhau.

Prif Weinidog, ar ôl cyfarfod â rhai o'r cydweithwyr sydd gennym ni yn Senedd San Steffan, mae Llywodraeth y DU yn cydnabod, wrth wella cysylltiadau trafnidiaeth, fel yr ydych chi, eu bod nhw'n rhan bwysig o helpu pobl i fanteisio ar gyfleoedd gwaith a chefnogi twf busnes ledled Cymru gyfan. Ac rwy'n cytuno yn llwyr â chi—mae codi'r gwastad yn bwysig iawn iddyn nhw, mor bwysig ag ydyw i bob un ohonom ni. Dyna pam maen nhw'n buddsoddi'r symiau uchaf erioed yn seilwaith rheilffyrdd Cymru, gan gynnwys mwy na £1.5 biliwn yn llwybr Cymru rhwng 2019 a 2024, £5.7 biliwn mewn trenau cyflym InterCity newydd ar brif reilffordd y Great Western, £125 miliwn mewn gwaith uwchraddio rheilffyrdd Cymoedd Cymru, a £50 miliwn mewn ailarwyddo ar brif reilffordd arfordir gogledd Cymru.

Dywedodd adroddiad Hendy, fel y gwnaethoch chi sôn—rwy'n ei werthfawrogi; rydych chi'n ei groesawu, ac rwyf innau'n ei groesawu hefyd—bod datganoli wedi bod yn dda i drafnidiaeth ac mae'r ddarpariaeth wedi cael ei datganoli, ond bod hyn wedi arwain at ddiffyg sylw i gysylltedd rhwng cenhedloedd y Deyrnas Unedig. Mae Llywodraeth y DU yn barod i gefnogi unrhyw gynllun seilwaith rheilffyrdd, gan gynnwys gorsafoedd newydd, gydag achos busnes cryf y tu ôl iddo. A wnewch chi, Prif Weinidog, groesawu ymrwymiad Prif Weinidog y DU i wella seilwaith trafnidiaeth yng Nghymru, ac a wnewch chi ymrwymo i gydweithio â Llywodraeth y DU ar gynigion Hendy i wella trafnidiaeth i gryfhau economi Cymru a darparu mwy o gysylltedd?

Wel, y rhan o gyfraniad yr Aelod yr oeddwn i'n cytuno â hi oedd ei chymeradwyaeth i adolygiad Hendy. Mae yn dweud yn wir, fel y dywed, fod datganoli wedi bod yn dda i drafnidiaeth, ac rwy'n credu bod hynny yn sail gadarn y gallwn ni obeithio bellach y bydd Llywodraeth y DU yn bwrw ymlaen a gweithredu'r cynigion. Oherwydd gadewch i ni fod yn eglur, Llywydd, yr hyn sydd gennym ni yw adroddiad wedi ei gomisiynu gan Lywodraeth y DU, ac sy'n dweud wrthi fod angen iddi fuddsoddi, bod angen iddi fuddsoddi yn iawn, ym mhrif reilffordd de Cymru, yn rheilffordd gogledd Cymru, er mwyn gwella cysylltedd. Rydym ni wedi cael addewid o ateb gan Lywodraeth y DU yn y flwyddyn newydd. Bryd hynny, yr hyn y bydd angen i ni ei weld yw buddsoddiad gwirioneddol—buddsoddiad gwirioneddol yn eu cyfrifoldebau, y mae adolygiad Hendy yn eu cyflwyno iddi, yn deg ac yn blaen. Ac os byddwn yn gweld y buddsoddiad hwnnw yn dod drwodd bryd hynny, yna byddaf yn barod i ymrwymo i rai o gynigion yr Aelod ynghylch mwy o fuddsoddiad. Yn sicr, nid ydym ni wedi ei weld hyd yn hyn. Rwy'n obeithiol y byddwn ni'n gweld, os yw Llywodraeth y DU yn barod i weithredu arno, fuddsoddiad o ganlyniad i'r adolygiad.

Rwy'n falch ei bod hi'n ymddangos bod rheilffordd metro de Cymru yn symud ymlaen o'r diwedd; rydym ni wedi bod yn ei thrafod ers blynyddoedd lawer. Rwy'n credu bod y Cwnsler Cyffredinol wedi dweud yn y gorffennol ei fod wedi disgrifio rheilffordd metro de Cymru fel rhyw fath o brosiect Loch Ness—nid oedd neb yn hollol siŵr a oedd yn bodoli ai peidio. Ond rwy'n falch, gyda chymeradwyaeth adroddiad Hendy bellach, efallai y bydd Nessie yn dod i fyny am ychydig o aer bellach ag y byddwn ni'n gweld ei fod yn bodoli mewn gwirionedd. Mae'r Athro Mark Barry wedi gwneud llawer o waith ar hyn, er mwyn cadw rheilffordd y metro ar y map gwleidyddol. Ac yn gynharach eleni, mewn cydweithrediad â phrifddinas-ranbarth Caerdydd, cyhoeddodd weledigaeth rheilffyrdd teithwyr. Mae'r ddogfen hon yn darparu enghreifftiau clir o adfywiad a datblygiad economaidd wedi ei alluogi gan drafnidiaeth. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o'r adroddiad hwnnw, a pha drafodaethau ydych chi wedi eu cael gyda Llywodraeth San Steffan i sicrhau y daw digon o arian i droi'r freuddwyd o fetro yn ne Cymru yn realiti? Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr. Llywydd, mae metro de Cymru yn cael ei ariannu gan Lywodraeth Cymru—gwerth £438 miliwn o fuddsoddiad y byddwn ni wedi ei roi ar waith er mwyn ei wireddu. Rwy'n talu teyrnged i waith Mark Barry, yn sicr, sydd wedi dadlau ers cyhyd dros well buddsoddiad yn y rheilffyrdd yn y rhan hon o dde Cymru, yn ne-orllewin Cymru, ac yn fwy cyffredinol hefyd. Mae gwaith metro de Cymru yn sicr wedi hen gychwyn—rwy'n gwybod o fy etholaeth fy hun, lle ceir tarfu anochel ar gymunedau lleol tra bod y buddsoddiad mawr hwnnw mewn trydaneiddio rheilffyrdd y Cymoedd yn digwydd. Ond mae pobl yn cydnabod bod y tarfu dros dro—cyn belled â'i fod yn cael ei reoli yn briodol—yn fuddsoddiad hirdymor yn y gwelliannau a ddaw yn sgil metro de Cymru: system gyfoes, ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain a fydd yn caniatáu i bobl adael y car gartref, i ddefnyddio'r cyfleusterau trafnidiaeth gyhoeddus newydd. Mae'n fuddsoddiad economaidd, mae'n fuddsoddiad yn nyfodol ein heconomi, ac mae'n fuddsoddiad sy'n gyson â'r her newid hinsawdd yr ydym yn gwybod ein bod ni'n ei hwynebu.