Dadl yw eitem 8 heddiw: cymeradwyo'r cynllun hawliau plant. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol i wneud y cynnig—Julie Morgan.

Cynnig NDM7858 Lesley Griffiths

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn cymeradwyo’r Cynllun Hawliau Plant diwygiedig drafft yn unol ag adran 3(6) o Fesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011.

2. Yn nodi y caiff y Cynllun Hawliau Plant diwygiedig ei gyhoeddi erbyn 31 Rhagfyr 2021 fan bellaf.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch. Ychydig wythnosau'n ôl, roedd hi'n Ddiwrnod Byd-eang y Plant y Cenhedloedd Unedig, a chefais y pleser mawr o fod yn y gynhadledd Cymru Ifanc, a ddaeth â phobl ifanc o bob rhan o Gymru at ei gilydd i gael sgwrs â Gweinidogion y Llywodraeth. Roedd yn fraint cael bod yn rhan o'r digwyddiad hwn. Rhoddodd gyfle i mi, ynghyd â'r Prif Weinidog a Gweinidogion eraill y Cabinet, gan gynnwys y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, glywed yn uniongyrchol gan blant a phobl ifanc am eu pryderon, eu problemau a'u gobeithion ar gyfer y dyfodol. Cynlluniwyd y gynhadledd gan bobl ifanc ar gyfer pobl ifanc, ac roedd y pynciau'n amrywio o newid hinsawdd ac iechyd meddwl a lles i faterion cydraddoldeb ac amrywiaeth, ac roedd y Dirprwy Weinidog iechyd meddwl yno hefyd yn y gynhadledd. Galluogodd y gynhadledd ddeialog onest ac uniongyrchol rhwng y Llywodraeth a phobl ifanc, a oedd yn hynod werthfawr.

Mae pwysigrwydd llais plant yn ganolog i gynllun hawliau plant drafft 2021, yr ydym yn ei drafod heddiw. Mae'n 10 mlynedd ers i ni gyflwyno Mesur Hawliau Plant a Phobl Ifanc (Cymru) 2011, sy'n gosod dyletswydd ar Weinidogion Cymru i roi sylw dyledus i ofynion Confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Mae hyn yn rhoi i blant hawl i fywyd, iechyd, addysg, chwarae ac i fod â theulu, yn ogystal ag amddiffyniad rhag trais, gwahaniaethu ac ataliad. Mae'r ddeddfwriaeth bwysig hon wedi sicrhau bod plant a hawliau plant yn ganolog i lunio polisïau a deddfwriaeth yma yng Nghymru. Fel y gŵyr yr Aelodau, mae'r Mesur yn nodi gofyniad i ni gyhoeddi cynllun hawliau plant. Mae'n iawn ein bod, 10 mlynedd ar ôl cyflwyno'r Mesur, yn ailedrych ar y cynllun ac yn adolygu ein trefniadau.

Cyn amlinellu rhai o'r newidiadau allweddol yn y cynllun diwygiedig, hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i'r Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg blaenorol am eu hymchwiliad i hawliau plant. Mae eu hadroddiad, a gyhoeddwyd ym mis Awst y llynedd, wedi bod yn ffynhonnell anhygoel o dystiolaeth i ni gan ein bod wedi diweddaru'r cynllun. Felly, pa ddull a gymerwyd i ddiweddaru'r cynllun? Edrychwyd yn fanwl ar 'Y Ffordd Gywir—Dull Hawliau Plant yng Nghymru' y comisiynydd plant, gan fabwysiadu'r pum ffordd o weithio. Mae'r cynllun diwygiedig, felly, wedi'i strwythuro o amgylch yr egwyddorion allweddol canlynol: sut i ymgorffori hawliau plant; sut i sicrhau cydraddoldeb a diffyg gwahaniaethu i bob plentyn; sut i rymuso plant; sut i hwyluso cyfranogiad ystyrlon; a sut i sefydlu strwythurau atebolrwydd clir. Mae strwythuro'r cynllun fel hyn yn helpu i integreiddio hawliau plant hyd yn oed ymhellach i'r broses o wneud penderfyniadau. Ymgynghorais ar y cynllun drafft rhwng Rhagfyr 2020 a Mawrth 2021, a hoffwn ddiolch i bawb a ymatebodd, yn enwedig y plant a'r bobl ifanc a gymerodd yr amser i rannu eu meddyliau gyda ni.

Fe wnaf dynnu sylw at rai o nodweddion allweddol y cynllun diwygiedig. Yn gyntaf, rydym ni wedi datblygu llawlyfr i roi cyngor a chymorth ymarferol i swyddogion Llywodraeth Cymru i ymgorffori hawliau plant yn eu gwaith o ddydd i ddydd. Mae'n rhoi canllaw cam wrth gam ar sut i gwblhau asesiad o'r effaith ar hawliau plant ac, fel y gŵyr yr Aelodau, rwy'n siŵr, mae'r asesiad o'r effaith ar hawliau plant, fel rhan o'r broses asesu effaith integredig, yn darparu fframwaith i swyddogion Llywodraeth Cymru ystyried a chofnodi a yw ein cynigion polisi yn cefnogi hawliau plant a phobl ifanc. Mae'n ein galluogi ni i nodi effeithiau posibl, yn gadarnhaol ac yn negyddol, ar blant â gwahanol brofiadau bywyd. Mae'r llawlyfr hefyd yn rhoi cyngor ac arweiniad ar sut i ymgysylltu â phlant a phobl ifanc, yn ogystal â dolenni i'r hyfforddiant a'r adnoddau diweddaraf. Bwriedir iddo fod yn adnodd hyblyg y gellir ei ddiweddaru pan fo angen, er mwyn sicrhau bod swyddogion a Gweinidogion yn gallu cael gafael ar y dystiolaeth ddiweddaraf. Er mwyn cefnogi tryloywder, gwnaethom gyhoeddi'r llawlyfr cyn y ddadl hon, a rhannwyd y ddolen gyda'r Aelodau. Yn dilyn adroddiad y pwyllgor, fe wnaethom symud yn gyflym i gyhoeddi asesiadau effaith hawliau plant wedi'u cwblhau ar wefan Llywodraeth Cymru, a gallaf gadarnhau y byddwn ni'n parhau.

Yn ail, rydym wedi datblygu model newydd i gefnogi Gweinidogion a swyddogion i ymgysylltu â phlant a phobl ifanc. Mae Erthygl 12 o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn yn rhoi'r hawl i blant ddweud eu dweud mewn materion sy'n effeithio arnyn nhw, ac i'w barn gael ei hystyried. Mae ein model yn ceisio galluogi llais y plentyn i gael ei glywed ar bob lefel o Lywodraeth—ar lefel weinidogol, o fewn adrannau'r Llywodraeth, ac o fewn timau polisi unigol. Ei nod yw hyrwyddo egwyddorion arfer da wrth weithio gyda phlant a phobl ifanc, gan sicrhau bod gwaith cyfranogol yn gynrychioliadol, yn adlewyrchu natur amrywiol plant a phobl ifanc yng Nghymru, ac yn annog swyddogion i weithio ar sail hirdymor gyda phlant a phobl ifanc i gynyddu dyfnder cyfranogiad ac ansawdd y mewnwelediad. Fel y gŵyr yr Aelodau, rwy'n siŵr, mae Gweinidogion yn cyfarfod â phlant a phobl ifanc yn rheolaidd, ond mae'r cynllun yn nodi'r disgwyliad y bydd pob Gweinidog a Dirprwy Weinidog yn cyfarfod â phlant a phobl ifanc bob blwyddyn. Mae hyn yn tynnu sylw at y gwerth a roddwn ar glywed llais plant a phobl ifanc ym mhob rhan o'r Llywodraeth.

Yn drydydd, rydym wedi cyhoeddi ein cynllun codi ymwybyddiaeth ar gyfer hawliau plant. Rydym yn gwybod na all plant a phobl ifanc gael eu hawliau a'u mwynhau oni bai eu bod nhw eu hunain a'r rhai o'u cwmpas yn gwybod am Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn a'u hawliau. Mae Erthygl 42 o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn yn nodi bod yn rhaid i lywodraethau weithio'n weithredol i sicrhau bod plant ac oedolion yn gwybod am y confensiwn. Mae nod ein cynllun yn mynd y tu hwnt i rannu gwybodaeth, ac yn ceisio grymuso plant a phobl ifanc i arfer eu hawliau fel dinasyddion Cymru a'r byd. Mae wedi'i anelu at blant, pobl ifanc, eu rhieni a'u gofalwyr, yn ogystal â gweithwyr proffesiynol sy'n gweithio gyda phlant a phobl ifanc. Rhan allweddol o'r cynllun hwn fydd ein gwaith gyda rhanddeiliaid allweddol, gan gynnwys y comisiynydd plant ac UNICEF, i ddatblygu gweledigaeth gyfunol, i wella ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. A bydd Diwrnod Byd-eang y Plant, a gynhelir ar 20 Tachwedd bob blwyddyn, yn ddyddiad pwysig i'w ddefnyddio i godi ymwybyddiaeth o hawliau plant ar draws y Llywodraeth a thu hwnt.

Ac yn bedwerydd, rydym wedi gwella'r broses adborth a chwyno ar gyfer pobl ifanc. Mae hyn yn rhywbeth a godwyd gan y pwyllgor plant, pobl ifanc ac addysg yn ei adroddiad. Rydym eisiau ei gwneud mor hawdd â phosibl i blant a phobl ifanc gael eu lleisiau wedi'u clywed. Rydym wir eisiau clywed ganddyn nhw am yr hyn yr ydym yn ei wneud yn dda a lle y gallwn ni wneud yn well.

A'r pumed maes yr hoffwn i sôn amdano yw'r pecyn cymorth i swyddogion a Gweinidogion gyflawni'r trefniadau hyn yn effeithiol. Mae hyn yn cynnwys modiwlau e-ddysgu ar gyfer holl staff Llywodraeth Cymru ar hawliau plant ac asesiadau o'r effaith ar hawliau plant, yn ogystal â gwahodd siaradwyr allanol i annerch swyddogion a Gweinidogion Llywodraeth Cymru ar faterion hawliau plant. Yn ddiweddar, rhoddodd y comisiynydd plant gyflwyniad craff i swyddogion i gyd-fynd â Diwrnod Byd-eang y Plant. Felly, gyda'i gilydd, mae'r trefniadau hyn yn ategu'r llawlyfr ar gyfer staff y soniais amdano yn gynharach.

Ac, yn olaf, ond yn hollbwysig, o ran atebolrwydd, rydym wedi ailddatgan ein hymrwymiad o fewn y cynllun hwn i adrodd ar gynnydd bob 2.5 mlynedd.

Felly, i gloi, rwy'n cymeradwyo'r cynllun diwygiedig hwn i chi. Mae'r trefniadau hyn, ynghyd â'r cymorth sydd ar gael, yn sail i'n hymrwymiad i hybu hawliau plant. Felly, rwy'n edrych ymlaen at wrando ar farn yr Aelodau. Diolch yn fawr.

Mae Ceidwadwyr Cymru yn croesawu cynllun hawliau plant drafft y Llywodraeth 2021, a byddwn ni'n cefnogi'r cynnig ger ein bron heddiw. Fodd bynnag, mae cafeat i'r pethau hyn bob amser, onid oes? Er ein bod ni'n croesawu'r cynllun hawliau plant, mae gennym ni bryderon gwirioneddol nad yw gweithredoedd Llywodraeth Cymru yn gwella hawliau plant Cymru.

Mae wedi bod yn 10 mlynedd ers i'r Senedd hon gyflwyno'r Mesur hawliau plant, sy'n

'gosod dyletswydd ar Weinidogion Llywodraeth Cymru i roi sylw dyledus i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn', eto, mae Gweinidogion Cymru yn parhau i ddiystyru'r ddyletswydd honno pryd bynnag y mae'n gyfleus iddyn nhw.

Bob blwyddyn, mae Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi cyllideb ond yn methu'n llwyr yn eu dyletswydd i gynnal asesiad trylwyr o'r effaith ar hawliau plant. Mae asesiadau o effaith ar hawliau plant yn adnoddau hanfodol i sicrhau bod holl bolisïau'r Llywodraeth yn cadw at gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn. Drwy fethu â chynnal asesiadau o'r effaith ar hawliau ar wariant cyhoeddus, nid oes gennym ni fawr ddim eglurder ynghylch sut mae penderfyniadau cyllidebol yn effeithio ar blant Cymru. Mae hyn wedi arwain at gondemniad gan y comisiynydd plant a phwyllgor plant y Senedd. Nododd adroddiad comisiynwyr plant y Deyrnas Unedig i Bwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, ac rwy'n dyfynnu:

'Mae Llywodraeth Cymru wedi torri llinellau cyllideb lle y byddai asesiad o effaith ar hawliau plant manwl wedi nodi'r effaith ar hawliau plant, er enghraifft, grantiau gwisgoedd ysgol a chyllid i ddysgwyr difreintiedig. Er i'r rhain gael eu gwrthdroi'n ddiweddarach, mae'n peri pryder bod y sefyllfaoedd hyn yn digwydd.'

Pwy a ŵyr beth fyddai wedi digwydd pe na bai'r comisiynydd plant wedi bod yno i sefyll dros blant Cymru. Ni fyddai'r penderfyniadau hyn wedi'u gwrthdroi, mae hynny'n sicr. Nid dim ond y methiant i gynnal asesiadau o effaith ar hawliau plant, sy'n peri pryder; mae llawer ohonom ni'n teimlo nad oes unrhyw werth i asesiadau o effaith ar hawliau plant Llywodraeth Cymru. Yn rhy aml o lawer, caiff asesiadau effaith integredig eu cyfleu fel asesiadau effaith hawliau plant—dull sy'n gwbl annigonol ac nid yw'n adlewyrchu gwir effaith penderfyniadau ar hawliau plant Cymru.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf, yn wir. Mae'n ddrwg gennyf i, roeddwn i wedi ymgolli'n llwyr.

Tybed a allech chi egluro: a yw Llywodraeth y DU yn gwneud asesiad o'r effaith ar hawliau plant pan fydd yn ystyried ei chyllideb?

Gan ei fod yn CCUHP, byddwn i'n dychmygu ei bod yn ffordd gyffredinol y mae pob Llywodraeth yn ymrwymo iddi. Felly, nid wyf i'n siŵr am fanylion Llywodraeth y DU, ond fy ngwaith i'n bennaf yw craffu ar Lywodraeth Cymru, a dyna'r hyn yr wyf i'n ceisio'i wneud, a pheidio â siarad gormod am Lywodraeth y DU, sef y duedd y dyddiau hyn.

Felly, ble oeddwn i? Drwy gydol y pandemig, mae hawliau plant wedi cael eu hanwybyddu ar y gorau ac ar eu gwaethaf wedi'u herydu. Plant a phobl ifanc sydd wedi dioddef fwyaf, ond eto nid ydyn nhw'n debygol o ddioddef salwch difrifol o COVID. Ar ddechrau'r argyfwng COVID, roedd ysgolion ar gau i helpu i atal lledaeniad y feirws. Ni chafodd unrhyw ystyriaeth ei rhoi i'r effaith a gafodd hyn ar blant. Methodd Llywodraeth Cymru â chynnal asesiadau hawliau ar unrhyw un o'i rheoliadau COVID. Pan effeithiodd mesurau'r Llywodraeth yn andwyol ar bobl ifanc, unwaith eto, cymerodd ymyriad y comisiynydd plant i wrthdroi'r penderfyniad i hepgor pobl ifanc 16 ac 17 oed o reoliadau diwygiedig sy'n caniatáu i bobl unigol ymuno â swigod estynedig aelwydydd. Byddai'r diofalwch hwn gan Lywodraeth Cymru wedi'i nodi cyn i'r ddeddfwriaeth gael ei chyflwyno, pe baen nhw wedi cynnal asesiadau o effaith ar hawliau plant. Hyd yn oed nawr, pan fydd y mwyafrif llethol o oedolion wedi'u brechu yn erbyn COVID, mae ysgolion yn dal i gau i leihau lledaeniad feirws nad yw'n cael fawr ddim effaith ar bobl ifanc. Sut mae hyn yn diogelu hawliau plant a phobl ifanc yng Nghymru?

Gobeithio, ochr yn ochr â'r cynllun hawliau plant, y bydd Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i gynnal gwerthusiadau o'r effaith ar hawliau plant. Bydd y gyllideb ddrafft yn cynnwys asesiadau o effaith ar hawliau plant a bydd wedi'i drafftio yn unol â Mesur hawliau plant 2011. Byddan nhw'n gwarantu ni fydd mwy o ysgolion yn cau oherwydd COVID ac yn ymrwymo i gynnal ymchwiliad cyhoeddus annibynnol yng Nghymru i'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru yn ymdrin â COVID-19. Mae'r ffordd y mae Llywodraeth Cymru wedi ymdrin â'r pandemig wedi cael cymaint o effaith ar blant fel bod angen ymchwiliad cyhoeddus yng Nghymru er mwyn dysgu'r gwersi a chryfhau hawliau plant yng Nghymru. Diolch yn fawr iawn.

Rwy'n croesawu'r cyfle i gyfrannu at y ddadl bwysig hon, a bydd Plaid Cymru yn cefnogi'r cynnig, oherwydd mae'n hanfodol ein bod ni'n diogelu ac yn hyrwyddo hawliau plant yng Nghymru, ac ni allwn ni gyfyngu ar wariant wrth wneud hynny. Gwyddom ni fod plant yng Nghymru o dan anfantais economaidd-gymdeithasol gan fod gennym ni'r gyfradd tlodi plant uchaf o unrhyw wlad yn y DU. Yn ôl y comisiynydd plant tlodi plant yw her fwyaf Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, nid yw hon yn her newydd, er ein bod ni'n gwybod bod pandemig COVID-19 ac effeithiau rheoliadau yn aml wedi ei gwneud yn anodd i lawer o blant a phobl ifanc wireddu'r hawliau y mae ganddyn nhw hawl iddyn nhw. Mae'r her y mae'r comisiynydd plant a llawer o sefydliadau plant yng Nghymru yn sôn amdani, wrth gwrs, wedi'i gwaethygu gan y cyni sydd wedi'i osod ar ein cenedl gan Lywodraethau Torïaidd olynol, ond mae llywodraethau Cymru hefyd yn aneffeithiol wrth fynd i'r afael â thlodi plant.

Er y bydd meysydd yn y cytundeb cydweithredu rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru nawr o gymorth enfawr i leddfu'r anfantais sy'n cael ei achosi gan dlodi, fel yr hawl i ofal plant am ddim i blant dwy flwydd oed a phrydau ysgol am ddim i bob plentyn ysgol gynradd, ni ddylem ni fod yn fodlon ar hynny'n unig. Ni allwn ni golli uchelgais wrth ddiogelu'r rhai sydd fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas ni—y rhai nad ydyn nhw ddim llai na dyfodol ein cenedl. Y polisïau hyn y mae wedi bod eu hangen arnom ni ers tipyn yw'r camau cyntaf. A phan glywaf i rai Aelodau ar feinciau eraill yn sôn am gost y camau hyn, mae'n fy ngwneud yn ddig ac mor rhwystredig, oherwydd wrth ymdrin â materion fel hyn, mae angen i ni siarad llai am gost a mwy am fuddsoddi—buddsoddi yn ein blaenoriaeth bwysicaf. Nid blaenoriaeth yn unig, ond y flaenoriaeth. Ac os nad ydym ni'n mabwysiadu'r meddylfryd hwnnw, yna ni fyddwn ni byth yn cyflawni'r hyn y mae'r cynnig ger ein bron yn ei gynrychioli: ymrwymiad gwirioneddol a rhwymol i glywed a chydnabod anghenion plant, ac i roi'r anghenion hynny wrth wraidd popeth a wnawn ni ac yr ydym ni eisiau'i gyflawni fel cenedl mewn termau cymdeithasol, economaidd, diwylliannol, sifil a gwleidyddol.

Un mater sydd wedi'i godi dro ar ôl tro gan adroddiadau a rhanddeiliaid wrth werthuso effeithiolrwydd Llywodraeth Cymru wrth weithredu CCUHP yw asesiadau o'r effaith ar hawliau plant, ac rydym ni wedi clywed ychydig amdano y prynhawn yma. Er bod asesiadau effaith, yn amlwg, yn adnoddau pwysig, mae'n rhaid iddyn nhw beidio â dod yn ymarfer ticio blychau, a dylen nhw, yn hytrach, ddylanwadu ar bolisi—dylanwadu'n ystyrlon ar bolisi.

Fel yr oeddem ni wedi clywed gan bwyllgor y Senedd—. Gwnaeth y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg ddarganfod bod asesiadau o'r effaith ar hawliau plant yn cael eu cynhyrchu'n llawer rhy hwyr yn y broses o ddatblygu polisi, sydd, wrth gwrs, nid yn unig yn niweidiol i hawliau plant a phobl ifanc, ond yn awgrymu nad yw hawliau plant bob amser yn gyrru penderfyniadau sy'n cael eu gwneud gan y Llywodraeth. Gan fod yr asesiadau effaith integredig hyn yn chwarae rhan yn y cynllun hawliau plant drafft y pleidleisir arno heddiw, rhaid i'r Llywodraeth ofalu i sicrhau bod yr asesiadau hyn yn cael eu cynnal yn briodol gyda gofal priodol er budd plant Cymru. Yn rhy aml, mae polisi blaengar a goleuedig yn syrthio wrth gyrraedd rhwystr gweithredu hwnnw.

Mae'r asesiadau effaith hyn hefyd yn cael eu defnyddio i ymdrin â materion gwahaniaethu ymhlith gwahanol grwpiau o blant. Rydym ni'n ymwybodol bod pobl ifanc yng Nghymru yn wynebu Islamoffobia, hiliaeth, anablaeth a mathau eraill o wahaniaethu drwy gydol eu hamser yn system addysg Cymru ac yn eu bywyd cymdeithasol ehangach. Mae arolygon ac adroddiadau diweddar wedi dangos bod hyn yn wir, megis y darlun erchyll a gafodd ei ddatgelu gan wefan Everyone's Invited, sy'n dangos sut mae rhai o'n disgyblion ysgol ni'n gorfod ymdrin â'r diwylliant ofnadwy hwn o gasineb at fenywod, aflonyddu rhywiol, cam-drin rhywiol ar-lein a gorfodaeth rywiol. Felly, o ystyried y cynnydd yn hyn a llawer o fathau eraill o droseddau casineb yn ein cymdeithas, gall llawer o bobl iau o grwpiau penodol fod yn arbennig o bryderus am eu diogelwch a'u hawliau. Ac mae'n bwysig bod y Llywodraeth yn rhoi cymorth penodol i'r grwpiau hyn o blant ac yn gwneud cyfiawnder â nhw o fewn asesiad effaith. Dylai diwydrwydd dyladwy hefyd gael ei dalu ynghylch pryd y mae bwlio'n croesi i'r diriogaeth honno o droseddau casineb, ac i sicrhau nad yw effaith gronnol gwahaniaethu ar bobl ifanc yn cyrraedd y pwynt lle mae'n drawma i berson ifanc ac yn brofiad niweidiol yn ystod plentyndod. Rydym ni'n ymwybodol bod cost ddynol ac economaidd trawma plentyndod yn rhy uchel ac yn para'n hir. Rhaid i ni wneud popeth o fewn ein gallu i'w atal ac nid dim ond ymdrin â'r materion hyn.

Nid oes modd cefnogi plant a phobl ifanc i wireddu eu hawliau fel dinasyddion Cymru a'r byd os nad ydyn nhw'n ymwybodol ohonyn nhw. Roedd y diffyg ymwybyddiaeth o hawliau plant ymhlith plant eu hunain a'r cyhoedd yn ehangach yn fater arall a gafodd ei godi gan adroddiad y pwyllgor. Felly, mae cynnal adolygiadau rheolaidd ar effeithiolrwydd y cynllun hwn yn allweddol i sicrhau bod ganddo'r cyrhaeddiad angenrheidiol ac yn rhoi canlyniadau boddhaol.

Un o'r pethau y gall y Senedd fod yn fwyaf balch ohono, wrth gwrs, yw'r Senedd Ieuenctid; gwnaethom ni ei chlywed hi'n cael ei hethol yma yr wythnos diwethaf—a'r penderfyniad i ostwng yr oedran pleidleisio i'n Senedd i 16 oed. Nid oes amheuaeth y bydd y camau hyn yn helpu'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau a llunwyr polisi i glywed safbwynt unigryw ein dinasyddion iau. Ond rwy'n gwybod, yn rhy aml o lawer, fod plant weithiau'n ceisio lleisio eu barn, ond nid yw eu barn yn cael ei gwerthfawrogi, ac mae hyn yn aml i'w weld pan fyddwn ni'n ystyried penderfyniadau i gau ysgolion, er enghraifft—

Mae angen i chi ddod i ben nawr.

Mae'n rhaid i'r sianeli sydd wedi'u hamlinellu er mwyn i'n pobl ifanc leisio eu barn fod yn ystyrlon. Mae creu sinigiaeth ac anobaith yn ein pobl ifanc yn anfaddeuol, bydd yn erydu ac yn gwneud nid yn unig unrhyw ymgyrch ymwybyddiaeth o hawliau a dulliau o gymryd rhan mewn penderfyniadau, ond hefyd yr holl egwyddor y mae'r cynllun hawliau plant hwn yn dibynnu arni yn ddiystyr. Diolch.

Dirprwy Lywydd, yn y gymdeithas orllewinol fodern, mae consensws cyffredinol bod gwahaniaeth amlwg rhwng plant ac oedolion, sy'n deillio o'r ffaith bod plant yn cael eu diffinio'n llai aeddfed yn gorfforol ac yn feddyliol. Fodd bynnag, nid yw hyn bob amser wedi digwydd, oherwydd, drwy gydol gwahanol gyfnodau mewn hanes, mewn gwahanol wledydd a diwylliannau, mae barn ar yr hyn y dylai plant ei wneud pan fyddan nhw'n oedrannau penodol, megis sut y maen nhw'n cael eu haddysgu a'u cymdeithasu, yn ogystal â pha oedran y maen nhw'n dod yn oedolyn cyfreithiol, wedi newid ac wedi bod yn wahanol. Er enghraifft, yn y DU, ni ddechreuodd plentyndod fel cyflwr sy'n wahanol i fod yn oedolyn gael ei gydnabod tan yr unfed ganrif ar bymtheg a'r ail ganrif ar bymtheg, pan ddechreuodd cymdeithas ymdrin â'r plentyn nid fel oedolyn bach, ond fel person o lefel aeddfedrwydd is y mae angen cariad a meithriniad oedolion arno. Parhaodd hyn i'r ddeunawfed ganrif ac arweiniodd at Ddeddf Atal Creulondeb i Blant, a'i Diogelu, 1889, siarter plant, a heddiw mae gennym ni Ddeddf amddiffyn plant 1989, sy'n rhoi'r cyfrifoldeb dros amddiffyn a meithrin plant ar y rhieni, ond cadarnhaodd y byddai'r wladwriaeth, pe baen nhw'n methu yn y cyfrifoldeb hwn, yn ymgymryd â'r swyddogaeth hon.

Rwy'n dweud hyn i gyd i wneud y pwynt bod plentyndod yn lluniad cymdeithasol, wedi'i greu gan oedolion, ac wedi'i bennu yn bennaf gan oedolion ac wedi'i ddylanwadu arno gan yr hyn y mae cymunedau oedolion yn credu sydd orau i'r plentyn o ran yr hyn y maen nhw'n yn ei ganfod yn gyfrifoldebau a'u hawliau eu hunain. Felly, y mae'r paradeim hwn nid yn unig yn dueddol o atgyfnerthu'r awdurdod y gallai oedolion ei gael dros blant, ond mae hefyd yn golygu bod hawliau plant yn aml yn cael eu gwrthod pan fyddan nhw'n gwrthdaro â normau hawliau dynol, a dyna pam yr wyf i'n gefnogwr brwd i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, gan ei fod yn dadlau y dylai plant cael eu trin fel bodau dynol yn eu rhinwedd eu hunain, gyda phwyslais arbennig ar ymgynghori â nhw bob amser ynghylch penderfyniadau sy'n effeithio ar eu bywydau. Rwy'n fodlon ac yn falch bod y cynllun hawliau plant yn ofyniad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i roi arni'i hun i sicrhau bod hyn yn digwydd yng Nghymru. Nid oes gwell enghraifft o hyn yn cael ei weithredu na Bil Plant (Cymru), a fydd yn helpu i ddiogelu hawliau plant drwy wahardd cosbi plant yn gorfforol. Nid oeddwn yn Aelod o'r Senedd pan gafodd y ddeddfwriaeth hon ei phasio, ond rwyf i mor falch o hynny, oherwydd lle'r oedd hawliau plant yn gwrthdaro â hawliau oedolion, rhoddodd ein Llywodraeth Cymru ac Aelodau'r Senedd yr un sylfaen iddyn nhw, ac ni allwn ni fyth danbrisio pa mor arwyddocaol, eithriadol a hanfodol oedd hyn, ac roedd yn arwydd clir o ymrwymiad Llywodraeth Cymru i Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn.

Rwy'n credu ein bod ni hefyd yn gweld hyn yn ein Senedd Ieuenctid yng Nghymru, sy'n cynrychioli pobl ifanc yn y cymunedau ac yn codi eu lleisiau, gan sicrhau nad yw polisïau a chynnydd yn cael eu gwneud iddyn nhw ond gyda nhw. Bydd ein Ewan Bodilly ni, sy'n aelod o Gyngor Ieuenctid Pen-y-bont ar Ogwr, yn cynrychioli etholaeth Pen-y-bont ar Ogwr, ac rwy'n edrych ymlaen at weithio gydag ef ar ei faterion allweddol, sy'n cynnwys gofal iechyd meddwl ieuenctid, yr argyfwng hinsawdd a ffioedd dysgu prifysgolion.

Felly, mae llawer o les yn cael ei wneud yng Nghymru, yn unol â CCUHP. Fodd bynnag, pan ddaw'n fater o hawliau digidol plant, y mae gennyf i awch amdanyn nhw, fel gyda llawer o wledydd eraill, dylem ni fod yn gwneud mwy. Ni allaf i grynhoi hyn yn well na'r athro Harvard Shoshana Zuboff, sy'n dweud:

'Bob dydd rydym ni'n anfon ein plant i'r byd llwfr newydd hwn o economeg gwyliadwriaeth, fel caneris diniwed i byllau glo y Cewri Technoleg. Mae dinasyddion a deddfwyr wedi sefyll yn dawel, wrth i systemau cudd o dracio, monitro a dylanwadu ddifetha bywydau preifat plant diniwed a'u teuluoedd, gan herio egwyddorion democrataidd hanfodol er elw a phŵer. Nid dyma'r ganrif ddigidol addawol y gwnaethom ni gytuno iddi.'

Mae hyn yn hynod wir yma yng Nghymru ar adegau hefyd. Faint ohonom ni sy'n ymwybodol bod data biometrig yn cael ei gasglu o blant mewn ysgolion gyda'u holion bysedd yn cael eu cyfnewid am brydau ysgol am ddim, neu'r apiau ystafell ddosbarth sy'n casglu nid yn unig ddata academaidd, ond hefyd data ymddygiadol ynghylch ein plant ni? Ac mae llawer o sôn yn y byd technoleg nawr am fanteision ac anfanteision microsglodynnu ein plant.

Ond mae rhywfaint o newyddion cadarnhaol, a hynny yw bod Pwyllgor y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn, ar 2 Mawrth, wedi mabwysiadu sylw cyffredinol Rhif 25 ar hawliau'r plant o ran yr amgylchedd digidol. Mae ei fabwysiadu'n egluro am y tro cyntaf bod hawliau plant yn berthnasol yn y byd digidol. Bu ymgynghori â saith cant a naw o blant a phobl ifanc rhwng naw a 22 oed mewn 26 gwlad a chwe chyfandir. Maen nhw eisiau cael byd digidol mwy preifat, a thryloyw, sy'n eu hamddiffyn, un sy'n briodol i'w hoedran ac sy'n galluogi eu diddordebau, eu perthnasoedd a'u cyfleoedd. Ac er nad yw sylwadau cyffredinol yn rhwymol ac nid ydyn nhw'n rhan o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau'r Plentyn ei hun, byddwn i'n gofyn i Lywodraeth Cymru wneud popeth o fewn ei gallu i ymgorffori hawliau digidol plant yng nghynllun hawliau plant 2021.

A hefyd hoffwn ddweud—hoffwn i fynegi fy nghefnogaeth i argymhelliad 15 yn adroddiad 'Hawliau Plant yng Nghymru' gan Bwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg y pumed Senedd, dan gadeiryddiaeth Lynne Neagle, a argymhellodd fod yn rhaid i awdurdodau lleol hefyd wneud yr asesiadau risg plant, yn enwedig pan fydd toriadau'n cael eu gwneud i wasanaethau fel teithio am ddim ar fysiau ysgol.

Ac yn olaf, a gaf i ofyn i Lywodraeth Cymru ystyried gofyn i bobl ifanc, o bosibl ein Haelodau o Senedd Ieuenctid Cymru, ynghylch eu barn ar hawliau digidol a hyrwyddo llythrennedd data, oherwydd beth yw cydsyniad os nad yw ein plant yn deall yr hyn y maen nhw'n ymrwymo iddo, ac os nad ydym ni fel oedolion a gwleidyddion yn deall chwaith? Mae'r plant eisiau ac angen bod ar-lein, ond mae angen iddyn nhw allu gwneud hynny'n ddiogel. Rhaid i bawb dan sylw ddyblu eu hymrwymiad i sicrhau bod eu hawliau, gan gynnwys eu hawliau i ddiogelwch a phreifatrwydd, yn cael eu cynnal. 

Galwaf ar y Ddirprwy Weinidog i ymateb i'r ddadl.

Diolch, a diolch i bawb, am eich cyfraniadau i'r ddadl heddiw ar y cynllun hawliau plant. Rwy'n ddiolchgar iawn am eich cefnogaeth barhaus a'ch gwaith craffu ar ein gwaith, oherwydd, fel y nododd yr Aelodau, mae hawliau plant nawr yn bwysicach nag erioed, gan ein bod ni wedi gweld yr effaith ddwys y mae'r pandemig wedi'i chael ar blant a phobl ifanc, oherwydd mae plant yn llai tebygol o fod yn weladwy ac yn llai tebygol y byddant yn cael eu clywed nag oedolion, ac, oni bai eu bod yn cael eu holi'n uniongyrchol, maen nhw'n annhebygol o ddweud wrthym ni sut mae polisïau'n effeithio arnyn nhw. Felly, hoffwn i ddiolch i'r Aelodau a gyfrannodd, a diolch yn fawr iawn i chi, Gareth, am eich cefnogaeth i'r cynllun, ac rwy'n ddiolchgar iawn am y gefnogaeth gref honno. Ond rwy'n nodi'r pwyntiau yr ydych hi'n eu gwneud. Ac, o ran y pandemig, hoffwn i wneud y pwynt bod Llywodraeth Cymru, ar y cyd â'r comisiynydd plant, wedi gwneud arolwg enfawr o farn plant a phobl ifanc. Rwy'n credu, gyda'r ddau arolwg, fod hynny'n cyfateb i tua 40,000 o bobl ifanc a ymatebodd ynghylch sut yr oedd y pandemig yn effeithio arnyn nhw. Ac fe ddylanwadodd hynny'n uniongyrchol ar sut y gweithredodd Llywodraeth Cymru bryd hynny mewn ymateb i'r pandemig. Felly, rwy'n credu ei bod hi braidd yn annheg, mewn gwirionedd, i ddweud nad oeddem ni'n gwrando ar blant yn ystod y pandemig, oherwydd yr oedd hynny'n rhan bwysig iawn o'n gwaith yn ystod y pandemig. Ac rwy'n awgrymu ei fod yn edrych ar gyllideb ddrafft 2021-22, i weld yr hyn y mae effeithiau'r plant yn ei wneud mewn cysylltiad â hynny. 

Sioned, hoffwn i ddweud gymaint yr oeddwn i'n gwerthfawrogi'ch cefnogaeth angerddol iawn i blant ac am yr hyn y gwnaethoch chi ei ddweud, ac rwy'n falch iawn o fod yn gweithio gyda'ch plaid i fynd i'r afael â phla tlodi plant. Ac rwyf i wir yn teimlo y bydd prydau ysgol am ddim ac ymestyn gofal plant i blant dwyflwydd oed, sy'n dod o dan fy mhortffolio, wir yn cael effaith ar dlodi plant yng Nghymru, ac rwyf i'n cydnabod yn llwyr ei fod yn llawer rhy uchel. Rwy'n nodi hefyd yr hyn a ddywedodd Sioned am y don o droseddau casineb a sut y mae'n rhaid i ni sefyll yn erbyn hynny. A hoffwn i dynnu sylw'r Aelodau at y strategaeth cydraddoldeb hiliol sy'n cael ei chynhyrchu gan Lywodraeth Cymru, sy'n heriol, yn bellgyrhaeddol, ac a fydd yn gwneud gwahaniaeth mawr iawn i blant yng Nghymru. 

Ac yna yn olaf, Sarah. Diolch yn fawr iawn, Sarah, am eich sylwadau. Rwy'n falch iawn o'ch cefnogaeth, yn enwedig am y gefnogaeth i gael gwared ar y gosb resymol i blant, a'r geiriau y gwnaethoch chi eu dweud am hynny. A hefyd y pwyntiau pwysig iawn y gwnaethoch chi am ddigidol, oherwydd mae'n bwysig; mae gwir angen i blant ifanc ddeall eu hawliau ar-lein, a byddwn i'n sicr yn hoffi manteisio ar y cynigion y gwnaeth hi ar ddiwedd ei haraith, ac efallai fod hynny'n rhywbeth y gallwn ni ei ystyried eto.

Felly, diolch yn fawr. Rwy'n gwybod fy mod yn dod i ddiwedd yr amser. Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfraniadau heddiw. Mae hawliau plant wrth wraidd Llywodraeth Cymru ac maen nhw'n dylanwadu ar bopeth a wnawn ac rydym ni'n bwriadu parhau i wneud hynny yn yr holl bolisïau yr ydym ni'n eu cyflwyno, a hoffwn i ddiolch i'r holl Aelodau ar draws y Siambr am eu cefnogaeth. Diolch.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Na. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

A daw hynny â ni at y cyfnod pleidleisio. Yn unol â Rheol Sefydlog 12.18, byddaf yn atal y cyfarfod dros dro cyn symud i'r cyfnod pleidleisio.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 17:55.

Ailymgynullodd y Senedd am 18:00, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.