3. Sut mae Llywodraeth Cymru yn cefnogi cymunedau i fynd i'r afael â chanlyniadau erydiad a achosir gan lifogydd? OQ57318

Mae Llywodraeth Cymru'n ariannu awdurdodau lleol i leihau'r perygl y mae erydu arfordirol yn ei beri i gymunedau. Fodd bynnag, cyfrifoldeb perchnogion glannau afonydd y mae eu heiddo'n ffinio â neu'n cynnwys y cwrs dŵr yw mynd i'r afael â chanlyniadau erydiad afonydd. Mae hon yn egwyddor sydd wedi'i hen sefydlu mewn cyfraith gyffredin.

Ysgrifennais atoch ar 7 Hydref, Weinidog, yn gofyn am gyfarfod i drafod problem preswylwyr yng Nghaerffili sy'n wynebu difrod posibl i'w cartrefi oherwydd erydiad afonydd. Er gwaethaf eich ateb, hoffwn drafod y senario gyda chi a gofyn am ymateb. Mae un grŵp o breswylwyr ar Celyn Avenue yng Nghaerffili wedi dioddef cynnydd mewn digwyddiadau erydu a llifogydd dilynol yn eu gerddi, sy'n cefnu ar lannau Nant yr Aber. Mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi dweud wrth y preswylwyr na allant gael unrhyw gyllid na chymorth llifogydd am mai eu gerddi, yn hytrach na'u cartrefi, sy'n cael eu heffeithio, felly ni roddir blaenoriaeth uchel i'r eiddo hyn yn ôl y model rheoli perygl llifogydd. Fodd bynnag, mae preswylwyr yn poeni y bydd llifogydd yn effeithio ar eu cartrefi yn y pen draw, gan fod Nant yr Aber yn codi a'i glannau'n erydu, nid yn unig ar eu heiddo ond o dan eu heiddo, nad yw'n rhan o'u heiddo, oherwydd y newid hinsawdd a chynnydd mewn glawiad. Dywed Cyfoeth Naturiol Cymru na allant wario arian cyhoeddus yn gyfreithiol ar liniaru ac atal erydiad afonydd, dim ond ar lifogydd, ac nad oes ganddynt bwerau statudol i wneud hynny ac mai dim ond o fewn y cylch gwaith a bennwyd ar eu cyfer gan Lywodraeth Cymru y gallant weithio. Mater allweddol yma yw bod cost atgyweirio ac adfer yr eiddo hynny ar Celyn Avenue yn uwch—yn llawer uwch—na'r hyn y gall y preswylwyr sy'n byw yno ei fforddio. Maent yn breswylwyr oedrannus, nid oes ganddynt arian—

Mae angen i chi ofyn y cwestiwn.

—i dalu amdano. Felly, byddwn yn croesawu cyfarfod â chi, Weinidog, i drafod y mater hwn, yn enwedig mewn perthynas ag erydiad hirdymor a chanlyniadau hynny i eiddo. Mae'n broblem nad oedd gennym beth amser yn ôl.

Wel, Hefin David, mae'n ddrwg iawn gennyf glywed am yr effaith y mae erydiad afonydd yn ei chael ar eich etholwyr. Rwy'n deall bod Cyfoeth Naturiol Cymru wedi cyfarfod â chi a'r preswylwyr yr effeithiwyd arnynt, ac rydych newydd amlinellu'r cyngor. Yn anffodus, rydych yn llygad eich lle; perchennog glannau'r afon sy'n gyfrifol. Perchennog glannau'r afon yw'r unigolyn y mae eu heiddo'n cynnwys y cwrs dŵr, neu y mae eu heiddo'n ffinio â'r cwrs dŵr neu uwchlaw'r cwrs dŵr. Mae honno wedi bod yn egwyddor sefydledig mewn cyfraith gyffredin yng Nghymru a Lloegr ers dros 200 mlynedd, felly nid yw hon yn gyfraith newydd mewn unrhyw ffordd. Mae canllaw wedi'i gyhoeddi gan Cyfoeth Naturiol Cymru, o'r enw 'Canllaw i’ch hawliau a’ch cyfrifoldebau fel perchennog glannau afon yng Nghymru'. Rydym yn buddsoddi arian i liniaru perygl llifogydd o afonydd, ond perygl llifogydd i eiddo yw hynny—rydych yn iawn—ac nid i erddi. Felly, rydych yn llygad eich lle. Rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â chi i drafod y mater, ond mae arnaf ofn fod eich rhagdybiaeth yn gywir. Bydd yn rhaid i'ch etholwyr ofyn am gyngor i weld a all eu hyswiriant neu eu benthycwyr eu cynorthwyo. Fel arall, mae arnaf ofn nad ydym yn siŵr sut i'w helpu, ond rwy'n fwy na pharod i gyfarfod â chi ac i archwilio a oes rhywbeth y gellid ei wneud.

Hoffwn ddechrau drwy ddatgan buddiant, gan fy mod yn gynghorydd yn sir Ddinbych tan fis Mai 2022. Mae arnaf ofn y byddaf yn parhau i rygnu ymlaen am hyn ac yn swnio fel record wedi torri gan fy mod wedi crybwyll y cwestiwn hwn unwaith neu ddwy yn barod. Mae cymunedau Trefnant a Thremeirchion yn dal i ymdrin â chanlyniadau'r llifogydd ofnadwy yn sgil storm Christoph ar ddechrau'r flwyddyn. Cafodd y cysylltiad hanfodol rhwng y ddwy gymuned yn fy etholaeth ei erydu a'i olchi ymaith. Ni fydd pont hanesyddol Llannerch yn cael ei hailgodi am flynyddoedd, a dim ond os gall Cyngor Sir Dinbych sicrhau'r miliynau o bunnoedd sydd ei angen i ariannu'r gwaith ailadeiladu. Felly, Weinidog, a wnewch chi ymrwymo eich Llywodraeth i ddarparu'r cyllid a gweithio gyda'r cyngor i ail-greu'r cyswllt cymunedol allweddol a'r llwybr teithio llesol hanfodol hwn cyn gynted â phosibl?

Nid wyf yn hollol sicr sut y mae hynny'n gysylltiedig ag erydiad cyrsiau dŵr ar lannau afonydd, ond os hoffai'r Aelod ysgrifennu ataf eto a gofyn am gyfarfod, rwy'n fwy na pharod i wneud hynny.

Mae nifer o gymunedau ar lannau Llŷn wedi gweld tirlithriadau sylweddol dros y ddwy flynedd diwethaf. Y mwyaf amlwg oedd y tirlithriad mawr yn Nefyn yn ôl ym mis Ebrill, ond mae eraill wedi bod yno ac ar draws yr arfordir ers hynny. Yn wir, mae'r British Geological Survey wedi clustnodi Nefyn fel parth perygl tirlithriad. Mae'r tirlithriadau yma yn bygwth bywydau ac eiddo, ac yn achos poen meddwl sylweddol i drigolion cymunedau glan morol. Pa sicrwydd felly fedrwch chi ei roi i drigolion Nefyn a'r glannau yno sydd o dan fygythiad o dirlithriadau fod y Llywodraeth a'r cyrff perthnasol yn ymgymryd â gwaith angenrheidiol i ddiogelu eiddo a bywyd yn y mannau o dan fygythiad fel Nefyn a chymunedau eraill Llŷn? Diolch.

Diolch am y cwestiwn.

Mae hwn yn faes cyfreithiol cymhleth iawn. Felly, weithiau, mae cwrs afon yn eiddo i rywun, weithiau mae cwrs yr afon gyfan yn eiddo iddo. Mae'n un o ffeithiau cyfraith gyffredin, serch hynny, fod glannau afon yn eiddo i'r adeiladau sydd wrth ymyl ac yn cynnwys y cwrs dŵr ei hun, oni bai ei bod yn bosibl dangos bod y cwrs dŵr cyfan yn eiddo i rywun. Felly, mae'n dibynnu ar y sefyllfa o ran perchnogaeth a sut beth yw'r seilwaith uwch eu pennau. Mae gennym risgiau amddiffyn rhag llifogydd ar gyfer eiddo ac ar gyfer seilwaith, ond nid ar gyfer gerddi a mathau eraill o dir, yn anffodus. Felly, mae arnaf ofn ei fod yn gwestiwn mwy cymhleth na hynny. Byddwn yn hapus i archwilio gyda'r Aelod beth yn union rydym yn edrych arno.

Yn anffodus, mae hwn yn ganlyniad i'r argyfwng newid hinsawdd rydym i gyd yn edrych arno. Rydym i gyd yn profi mwy o lawiad, gwyntoedd cryfach, problemau mawr iawn gyda stormydd. Felly, unwaith eto, rwy'n cydymdeimlo â'r bobl sy'n dioddef hyn. Mae ein system bresennol o amddiffyn rhag llifogydd, fel y dywedaf, yn cynnwys llifogydd i eiddo a seilwaith o'r fath, ond nid i'r math o erydiad y mae etholaethau Hefin David yn ei brofi. Byddwn yn hapus iawn i archwilio ymhellach gyda chi beth y gellir ei wneud mewn rhai amgylchiadau, ond mae arnaf ofn ei fod yn ddibynnol iawn ar batrymau perchnogaeth a materion eraill yn yr ardal.FootnoteLink

Gwybodaeth ychwanegol at y Cyfarfod Llawn (Saesneg yn unig)