4. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud o effaith technoleg ddigidol ar fynediad i gyfiawnder yng Nghymru? OQ57410

Diolch am y cwestiwn. Mae Llywodraeth Cymru yn asesu cynlluniau Llywodraeth y DU wrth iddynt godi i sicrhau bod ystyriaethau mynediad at gyfiawnder wedi cael eu hystyried yn llawn. Mae gan dechnoleg ddigidol botensial i ehangu mynediad at gyfiawnder, ond mae'n rhaid i'r system weithio'n galed i sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ôl.

Diolch i'r Cwnsler Cyffredinol am yr ateb hwnnw, ac fe fydd yn gwybod ein bod, yn ystod y pandemig, wedi gweld newid go iawn i ddefnyddio gwasanaethau ar-lein i ganiatáu i bobl gael mynediad at gyfiawnder ledled Cymru. Mae'n fater o anghenraid, ac mae wedi darparu rhai cyfleoedd. Hebddo, byddai llawer mwy o bobl yn cael eu heffeithio gan yr oedi a'r ôl-groniadau a welwn. Ond mae'n rhaid inni gofio nad oes gan bawb allu na modd o ddefnyddio'r gwasanaethau hyn. Yn wir, fel y dywedodd comisiwn Thomas, gall yn wir fod yn anos i'r rhai sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol gael mynediad at hawliau cyfreithiol. Felly, a gaf fi ofyn pa sgyrsiau y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'u cael gyda Gweinidogion yn y Weinyddiaeth Gyfiawnder i sicrhau eu bod yn ymwybodol o'r pwyslais rydym ni yng Nghymru yn ei roi ar sicrhau bod pob gwasanaeth llys ar gael i bobl heb sgiliau digidol, neu heb fynediad hawdd at blatfformau digidol, neu'n wir at y cymorth cyfreithiol sydd ei angen ochr yn ochr â mynediad digidol at gyfiawnder?

Diolch am y cwestiwn atodol. Rydych yn codi pwynt pwysig iawn sy'n un parhaus. Wrth gwrs, mae gennym strategaeth ddigidol i Gymru, sy'n un o ymrwymiadau ein rhaglen lywodraethu i'w gwneud yn glir i bobl nad ydynt yn gallu neu sy'n penderfynu peidio â chyfranogi'n ddigidol fod yna ffyrdd amgen o gael mynediad at wasanaethau cyhoeddus. Nawr, wrth gwrs, o fewn y system llysoedd ac yn sicr o fewn ein tribiwnlysoedd, credaf fod ein perfformiad wedi bod yn ddiguro, a gwneuthum sylwadau ar hyn yn ystod y drafodaeth ar adroddiad blynyddol llywydd Tribiwnlysoedd Cymru a sut y maent wedi gweithredu yn ddigidol yn ystod cyfnod COVID ac sut y maent wedi gallu gweithio'n effeithiol iawn, ac wrth gwrs, credaf fod rhai o'n tribiwnlysoedd yn arbennig o addas i'r mathau hynny o wrandawiadau. Ond mae'r pwynt yn gwbl gywir—mae gennym 7 y cant o bobl Cymru heb fynediad at y rhyngrwyd, ac mae gennym 23 y cant o bobl dros 16 oed yr aseswyd nad oes ganddynt y sgiliau digidol angenrheidiol. Felly, mae hwnnw'n bwynt pwysig iawn ynglŷn â mynediad, ac mae llawer o hyn hefyd wedi'i waethygu gan y ffaith ein bod wedi cau llysoedd Llywodraeth y DU, sydd wedi gwneud unigolion yn fwy a mwy dibynnol ar fynediad digidol, ond mae'n amlwg iawn fod llawer o fethiannau sy'n rhaid eu nodi o fewn y system. Rwyf wedi crybwyll hyn a gwn fod y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, Jane Hutt, hefyd wedi ei grybwyll, yn ogystal ag eraill, ar bob cyfle wrth y Weinyddiaeth Gyfiawnder—ein bod, wrth gwrs, yn cefnogi'r manteision y gellir eu cyflawni drwy fynediad digidol, ond yn yr un modd mae yna gwestiynau gwirioneddol yn codi o ran cydraddoldeb a sicrhau nad yw mynediad digidol yn mynd yn rhywbeth sy'n atal mynediad at gyfiawnder neu'n creu system ddwy haen o fynediad at gyfiawnder.

Weinidog, mae gan dechnoleg ddigidol botensial i ail-lunio'r ffordd y mae cyfiawnder yn gweithredu a sut y mae pobl yn cael mynediad ato. Mae'r gwasanaeth llysoedd a thribiwnlysoedd yn buddsoddi tua £1 biliwn i ddiwygio ei systemau gyda'r nod o gyflwyno technolegau newydd a ffyrdd modern o weithio yn y llysoedd, ac mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi creu cronfa arloesi gwerth £5 miliwn i hyrwyddo'r ffyrdd newydd hyn o ddarparu cymorth a chyngor cyfreithiol drwy ddulliau digidol. Mae'n amlwg y bydd hyn yn cael effaith ar lysoedd Cymru. Yn ychwanegol at hyn, a yw'r Gweinidog wedi asesu'r amrywiaeth o gyfleoedd i bobl ddefnyddio technoleg i hunanasesu eu problem i weld a yw'n broblem gyfreithiol ai peidio?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn atodol. Rydych yn codi nifer o bwyntiau diddorol. Y cyntaf—. Wrth gwrs, y pwynt olaf a godwch yw: a wyf fi fel Gweinidog wedi ystyried gwneud hynny? Wel, wrth gwrs, bydd yr Aelod yn ymwybodol, er gwaethaf ein cais, nad yw cyfiawnder wedi’i ddatganoli. Meddyliwch faint yn well y gallem gyflawni gweithrediadau digidol, cyfleusterau cyhoeddus, y gwasanaethau cyhoeddus sydd mor hanfodol mewn perthynas â materion cyfiawnder, pe bai cyfiawnder wedi'i ddatganoli. Nawr, mae hynny'n rhywbeth rwy'n edrych arno ar y cyd â'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol wrth gwrs, i ddangos sut y gallem weithredu system gyfiawnder a gwell mynediad a gwell cyfiawnder, yn fy marn i, mewn sefyllfa ddatganoledig. Felly, dyna un maes sydd ar y gweill. Wrth gwrs, mae’r Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi bod yn asesu hynny'n barhaus. Yn anffodus, mae'r ymwneud â ni ar hynny yn tueddu i fod braidd yn ysbeidiol. Rydym yn codi'r mater gyda Gweinidogion pan fyddwn yn siarad. Mae’n debyg na fydd yr Aelod yn synnu clywed bod rhwystrau mawr yn ein hwynebu o hyd o ran cael gafael ar ddata cyfiawnder sy'n ymwneud â Chymru. Nawr, sut rydych yn datblygu ac yn llunio polisi cymdeithasol a pholisi cyfiawnder os nad ydych hyd yn oed yn gwybod beth yw'r data yn eich gwlad eich hun? Ac rydym wedi codi hynny sawl tro ar bob lefel. Credaf fod y gwendidau wedi eu cydnabod o ran dadgyfuno argaeledd data, ond nid wyf yn gwybod beth sy'n digwydd ynglŷn â hynny.

Yr hyn yr hoffwn ei weld fyddai sefyllfa lle byddai mwy o ymgysylltu â ni, a mwy o lais gennym yn y defnydd o adnoddau yn y cyfuniad o wasanaethau cyhoeddus a gwasanaethau llys drwy'r defnydd o gyfleusterau digidol, ond ar hyn o bryd, rydym yn dal i fod yn ddibynnol iawn ar benderfyniadau'r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Er enghraifft, mae gennym lys cyfiawnder sifil mawr ym mhrifddinas Cymru yng Nghaerdydd nad yw’n addas at y diben. Mae'n cael ei gydnabod fel un nad yw'n addas at y diben; mae’r pwynt hwnnw wedi’i wneud dro ar ôl tro ac eto rydym yn dal i aros am benderfyniad ynghylch cael cyfleusterau llys priodol ar gyfer teuluoedd, ar gyfer cynrychiolwyr, gyda’r holl agweddau digidol a diogelwch sy’n ofynnol. Felly, fe gyfeirioch at y pwyntiau cywir, ond yn fy marn i mae llawer i'w wneud cyn y bydd gan y Weinyddiaeth Gyfiawnder raglen gynhwysfawr ar ddefnyddio technoleg ddigidol, a chyn y bydd yn cydnabod angen parhaus y rheini nad oes ganddynt fynediad digidol o'r fath.