– Senedd Cymru am 2:51 pm ar 8 Mawrth 2022.
Y datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol sydd nesaf, ar ddiweddariad ar COVID-19. Rwy'n galw ar y Gweinidog i wneud y datganiad hynny—Eluned Morgan.
Diolch yn fawr, Llywydd, a diolch am y cyfle i ddiweddaru'r tŷ yma ar y digwyddiadau diweddaraf o ran coronafeirws.
Diolch am y cyfle i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y sefyllfa bresennol o ran iechyd y cyhoedd, canlyniad yr adolygiad diweddaraf o'r rheoliadau coronafeirws, a'n cynlluniau ni i symud y tu hwnt i'r ymateb brys i'r pandemig wrth i ni symud i fyw'n ddiogel gyda coronafeirws yn y tymor hwy.
Rwy'n falch o adrodd bod achosion o coronafeirws yn parhau i fod ymhell o dan yr uchafbwynt y gwnaethom ni ei weld gydag omicron ledled Cymru. Mae'r ffigurau diweddaraf yn dangos bod gennym ni 178 o achosion fesul 100,000 o bobl yng Nghymru, ond mae hynny'n seiliedig ar brofion PCR cadarnhaol. Fel yr wyf i wedi dweud o'r blaen, fodd bynnag, mae angen i ni nawr ystyried amrywiaeth ehangach o fesurau i ddeall y darlun iechyd cyhoeddus y tu hwnt i brofion PCR yn unig. Ac un o'r ffyrdd gorau o wneud hyn yw arolwg rheolaidd y Swyddfa Ystadegau Gwladol o haint coronafeirws, sy'n cael ei gynnal ar hyn o bryd ledled y Deyrnas Unedig. Mae arolwg yr haint yn dangos bod heintiau yng Nghymru wedi bod yn gostwng yn ystod yr wythnosau diwethaf. Maen nhw hefyd yn dangos bod lefelau'r haint yng Nghymru yn parhau i fod yn is nag mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Mae sefyllfa iechyd y cyhoedd yn gwella'n gyson, diolch i waith caled pawb. Mae pobl yng Nghymru yn parhau i ddilyn y rheolau a gwneud yr holl bethau bach hynny sy'n helpu i gadw eu hunain a'u hanwyliaid yn ddiogel. Yr wythnos diwethaf, gwnaethom ni adolygu'r holl fesurau diogelu sydd gennym ar waith ar hyn o bryd a gwnaethom ni gytuno y bydd Cymru'n aros ar lefel rhybudd 0. Cyn belled â bod sefyllfa iechyd y cyhoedd yn parhau'n ffafriol, byddwn yn ceisio dileu'r holl fframweithiau cyfreithiol sydd wedi bod yn sail i'n hymateb i'r pandemig yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf ddiwedd mis Mawrth. Mae hyn yn golygu y bydd y gofyniad cyfreithiol i wisgo gorchuddion wyneb yn y lleoliadau sy'n weddill, y gofyniad i hunanynysu, a'r gofyniad i fusnesau gynnal asesiadau risg COVID penodol yn dod i ben.
Dirprwy Lywydd, mae'r mesurau hyn wedi ein cadw ni'n ddiogel am ddwy flynedd ac ni fyddwn ni'n rhoi'r gorau iddyn nhw. Nid ydym ni eisiau anghofio'r holl ymddygiad hynny sydd wedi helpu i'n hamddiffyn ni rhag y feirws ofnadwy hwn. Byddwn ni'n llunio canllawiau, byddwn ni'n cynghori pobl i barhau i wisgo gorchudd wyneb mewn rhai mannau, ac i hunanynysu am bum niwrnod os oes ganddyn nhw symptomau, i olchi eu dwylo'n rheolaidd, i gwrdd â phobl yn yr awyr agored, os yw'n bosibl, ac i gadw mannau dan do wedi'u hawyru'n dda. Rydym ni eisiau parhau i gadw ein gilydd yn ddiogel wrth i ni symud i gam nesaf ein hymateb, oherwydd nid yw'r pandemig wedi dod i ben eto. Ni fydd coronafeirws yn diflannu ar 28 Mawrth oherwydd nad oes gennym ni reoliadau mwyach.
Wrth i ni symud oddi wrth ddull sy'n seiliedig ar y gyfraith, byddwn ni hefyd yn gwneud newidiadau i brofi. Rhwng diwedd mis Mawrth a mis Mehefin, byddwn ni'n symud yn raddol mewn dull cam wrth gam o sefyllfa lle mae profion PCR a phrofion llif unffordd ar gael i bawb. Ni fydd profion PCR yn cael eu defnyddio mwyach ar gyfer profi symptomau. Yn hytrach, bydd profion llif unffordd ar gael i'w harchebu am ddim ar-lein i bobl â symptomau.
Dirprwy Lywydd, ddydd Gwener, gwnaethom ni gyhoeddi ein cynllun tymor hwy 'Gyda'n gilydd at ddyfodol mwy diogel', sy'n nodi sut y byddwn ni'n symud y tu hwnt i'r dull gweithredu mewn argyfwng rydym wedi bod yn ei ddilyn dros y ddwy flynedd ddiwethaf. Mae'n cadw'r ddwy dybiaeth gynllunio a gafodd eu disgrifio gennym ni gyntaf yn yr hydref—COVID sefydlog a COVID brys. Rydym ni'n gobeithio ac yn credu mai COVID sefydlog yw'r sefyllfa fwyaf tebygol ar gyfer y dyfodol.
Rŷn ni'n gobeithio y bydd ein brechlynnau’n parhau'n effeithiol ac na fydd y gwasanaeth iechyd yn cael ei lethu. Fe fydd ein hymateb iechyd cyhoeddus yn dilyn y protocolau presennol, sydd wedi eu hen sefydlu ar gyfer clefydau trosglwyddadwy. Bydd y gwaith o gadw golwg ar ac adrodd am COVID-19 yn digwydd ochr yn ochr â'r trefniadau adrodd ar gyfer heintiau anadlol. Fe fyddwn ni'n dechrau cyfuno ein rhaglen brechlyn lwyddiannus iawn ar gyfer COVID-19 gyda brechlynnau ataliol eraill i roi'r amddiffyniad gorau posibl, ar sail cyngor diweddaraf y JCVI a swyddfa Prif Swyddog Meddygol Cymru. Fe fydd y rhaglen yn parhau i ganolbwyntio ar ddiogelu'r bobl sydd yn fwyaf agored i niwed. Fe fyddwn ni'n cynnig brechiad atgyfnerthu yn yr wythnosau nesaf i bobl dros 75 oed, preswylwyr hŷn mewn cartrefi gofal a'r bobl fwyaf agored i niwed.
Fel y soniais i dair wythnos yn ôl, fe fyddwn ni'n cynnig brechlyn i bob plentyn rhwng pump ac 11 mlwydd oed yn nes ymlaen yn y mis. Cynnig rhagofalus yw hwn i gynyddu imiwnedd plant yn erbyn COVID-19 difrifol cyn inni weld unrhyw donnau posibl yn y dyfodol. Fe fydd hefyd yn rhoi'r siawns orau iddyn nhw o dymor yr hydref esmwyth ar ôl gwyliau'r haf. Dwi'n annog teuluoedd i drafod y cynnig hwn nawr. Mae rhagor o wybodaeth ar gael ar wefan Iechyd Cyhoeddus Cymru i'w helpu nhw i wneud y penderfyniad.
Hoffwn i ddweud unwaith eto, os nad ydych chi wedi cael eich brechu eto, dyw hi byth yn rhy hwyr. Mae bron i 6.9 miliwn dos o'r brechlyn wedi eu rhoi mewn ychydig dros flwyddyn. Mae'r rhaglen frechu wedi achub bywydau ac mae'n parhau i wanhau'r cysylltiad rhwng y feirws a salwch difrifol.
Dirprwy Lywydd, fe fyddwn ni hefyd yn paratoi ar gyfer y gwaethaf, gan obeithio, wrth gwrs, na fydd hyn yn digwydd. Dwi'n ymwybodol iawn o farn y Grŵp Cynghori Gwyddonol ar Argyfyngau a'r Grŵp Cynghori ar Fygythiadau Feirysau Anadlol Newydd a Datblygol fod amrywiolion yn debygol iawn o ymddangos yn y dyfodol ac y gallen nhw wneud mwy o niwed uniongyrchol na'r hyn rŷn ni wedi ei weld yn sgil amrywiolyn omicron.
O dan y senario brys, mae gyda ni gynlluniau wrth gefn i ymateb pe bai sefyllfa iechyd cyhoeddus yn gwaethygu. Mewn sefyllfa o'r fath, fe fyddem ni'n cymryd y camau angenrheidiol i ddiogelu iechyd pobl gan ehangu ein gwasanaeth profi, olrhain a diogelu, a chydweithredu i ddiogelu'r bobl fwyaf agored i niwed. Rŷn ni wedi gofyn i fyrddau iechyd gynllunio ar gyfer senario COVID brys rhag ofn. Yn y senario hon, byddai angen iddyn nhw roi'r gallu ychwanegol sydd yn y rhaglen frechu ar waith pe bai ymateb cyflym yn angenrheidiol unwaith eto.
Dirprwy Lywydd, dwi'n falch o allu dweud heddiw, diolch i'r rhaglen frechu wych ac i bobl ar draws Cymru am eu gwaith caled, eu haberth a'u hamynedd, ein bod ni ar fin gadael yr argyfwng iechyd cyhoeddus y tu ôl inni, a dechrau perthynas wahanol iawn, gobeithio, gyda'r feirws.
Llefarydd y Ceidwadwyr, Russell George.
Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am eich datganiad heddiw, Gweinidog. Rwy'n croesawu'n fawr y cyhoeddiad ddydd Gwener diwethaf ynghylch map ffyrdd i gael gwared ar gyfyngiadau, gyda'r rhan fwyaf o'r cyfyngiadau'n cael eu codi ddiwedd y mis hwn. Mae hyn yn newyddion da a chadarnhaol iawn yn wir, ac, wrth gwrs, fel Ceidwadwyr Cymru, rydym ni wedi bod yn galw am hyn ers sawl wythnos. Felly, rwy'n falch bod y Llywodraeth nawr wedi darparu'r map ffyrdd hwn a llacio'r cyfyngiadau. Yr hyn yr hoffwn i ei ddeall, Gweinidog, yw, o ystyried eich beirniadaeth o Lywodraeth y DU ynghylch codi cyfyngiadau pan wnaethon nhw—ac rwy'n dyfalu y gallwch chi gynnwys Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon yn y modd hwnnw hefyd, wrth iddyn nhw gyhoeddi'r un peth ar yr un adeg—a wnewch chi egluro pa dystiolaeth yr ydych chi wedi'i gweld i wneud y newidiadau hyn? Oherwydd pan ofynnais i chi yr wythnos diwethaf i ddileu'r holl gyfyngiadau, gwnaethoch chi ddweud:
'Yn wahanol i Loegr... rydym ni'n hoffi dilyn yr wyddoniaeth yn hytrach na'r wleidyddiaeth yma yng Nghymru'.
Ac yna, dri diwrnod yn ddiweddarach, ar ôl dweud hynny, gwnaethoch chi'r un peth eich hun. Felly, a allwch chi egluro'r wyddoniaeth a newidiodd eich sefyllfa yn y tridiau hynny yr wythnos diwethaf? Ar ôl 28 Mawrth, Gweinidog, rwy'n falch iawn y byddwn ni'n gweld diwedd y cyfyngiadau. A gaf i ofyn i chi pryd yr ydych chi'n rhagweld y bydd y cylch adolygu tair wythnos yn dod i ben? A fydd hynny'n parhau am beth amser? Pryd yr ydych yn disgwyl cyrraedd pwynt lle na fydd y cylchoedd tair wythnos hynny'n digwydd mwyach?
Mae Grŵp Cynghori Gwyddonol Llywodraeth y DU ar Argyfyngau yn dirwyn i ben. Efallai y byddwn i ond yn gofyn, a yw eich Llywodraeth yn gwneud yr un peth ar gyfer y gell cyngor technegol? Rwy'n sylweddoli y bydd rhai strwythurau'n dirwyn i ben ond y byddan nhw'n parhau'n segur. Mae elfennau o roi rhai o'r seilweithiau hyn mewn cyflwr segur, yn barod i ymateb—er nad ydym ni eisiau gweld hyn—pe bai'r cyfyngiadau'n dod yn ôl, neu os daw'r pandemig yn ôl ar unrhyw adeg hefyd. Ond mae gennyf i ddiddordeb mewn gwybod eich barn yn hynny o beth.
Byddai o ddiddordeb i mi wybod hefyd, Gweinidog, a yw Cabinet Llywodraeth Cymru wedi trafod a ddylai lefelau rhybudd COVID gael eu hailgyflwyno yn ystod y gaeaf nesaf, yn ystod misoedd y gaeaf hwnnw, pe bai achosion yn codi, yn enwedig o ystyried sylwadau'r Prif Weinidog ddydd Gwener diwethaf—ac nid wyf i'n anghytuno â'i sylwadau—nad yw'r pandemig ar ben ac y gallai fod amrywiadau mewn patrymau byd-eang am sawl blwyddyn i ddod. Rwy'n amlwg yn bryderus yma nad ydym ni eisiau bod mewn sefyllfa lle yr ydym ni nôl i gyfnod cyfyngiadau symud llawn y gaeaf nesaf, felly hoffwn i petai hynny'n cael ei dynnu oddi ar y bwrdd. Rwy'n gwerthfawrogi nad oes gennych chi bêl grisial, ond yr ydych chi'n gweithio ar ragdybiaethau ac yr ydych chi'n gweithio ar fodelu, ac yr ydym ni mewn lle gwahanol iawn i'r sefyllfa lle yr oeddem ni ynddi ym mis Mawrth 2020 gyda chymaint o ansicrwydd. A wnewch chi ddweud wrthyf i hefyd pa baratoadau y mae Llywodraeth Cymru yn eu gwneud nawr ar gyfer pandemigau yn y dyfodol, pe baen nhw'n codi, fel y byddai modd dysgu gwersi gwirioneddol am ledaeniad yn y gymuned a heintiau a gaiff eu trosglwyddo mewn ysbytai?
Rydym ni hefyd yn symud i gyfnod adfer o'r pandemig, ac o ystyried ei bod yn flwyddyn ers i'ch rhagflaenydd gyhoeddi cynllun adfer GIG Cymru, byddai gennyf i ddiddordeb mewn gwybod lle yr ydych chi arni o ran y canolfannau llawfeddygol sy'n rhydd o COVID-19 i helpu i fynd i'r afael â'r ôl-groniad cynyddol yng Nghymru. Ym mis Rhagfyr, nid oedd ffigurau aros yn dda o gwbl, gydag un o bob pedwar llwybr cleifion yn aros dros flwyddyn am driniaeth a 50,000 yn dal i aros am dros ddwy flynedd am driniaeth, sy'n syfrdanol. Roeddwn i'n croesawu'n fawr y cyhoeddiad ynglŷn â'r cynllun gaeaf ar gyfer canolfannau, ond nid ydym ni'n clywed llawer am hwn. O ystyried y ffaith ein bod ni allan o'r gaeaf yn dechnegol, lle mae byrddau iechyd arni o ran canolfannau sy'n rhydd o COVID-19, a pha amserlenni ydych yn gweithio iddyn nhw nawr er mwyn lleihau amseroedd aros blwyddyn a dwy flynedd? A fyddai modd i chi hefyd amlinellu'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd o ran sicrhau y bydd y grŵp COVID-19 Bereaved Families for Justice Cymru yn cael statws cyfranogiad craidd yn yr ymchwiliad cyhoeddus ledled y DU, o gofio bod Llywodraeth Cymru, yn hynod siomedig, wedi gwrthod cynnal ymchwiliad cyhoeddus i ystyried eich gweithredoedd yma yng Nghymru yn benodol?
Yn olaf—rwyf wedi gofyn hyn o'r blaen, a gobeithio y gallwch chi ateb y tro hwn—cyflwynodd Nicola Sturgeon a Boris Johnson eu cynlluniau i fyw gyda COVID a diwedd y cyfyngiadau i'w priod Seneddau, ond, yma yng Nghymru, gwnaed y sylwadau hynny'n gyntaf i newyddiadurwyr ac yna'n ddiweddarach yma yn ein Senedd. A wnewch chi egluro pam mae hyn yn parhau i ddigwydd yn rheolaidd? Diolch, Llywydd.
Diolch yn fawr. Diolch yn fawr iawn, Russell. Rwy'n falch eich bod chi'n croesawu codi'r cyfyngiadau. Wrth gwrs, ein gwaith ni yw cadw Cymru'n ddiogel. Mae Llywodraethau eraill yn cadw eu pobl eu hunain yn ddiogel, ond ein cyfrifoldeb ni yw gwneud hynny yn y ffordd yr ydym ni'n credu sy'n gywir i ni, a gwnawn ni hynny drwy geisio dilyn y dystiolaeth a'r wyddoniaeth bob tro. Ond rydym ni bob amser wedi bod yn glir iawn, mewn gwirionedd, y byddai bob amser yn wir y byddem ni'n mynd i'r un cyfeiriad â Llywodraeth y DU, mater o amseru yn unig ydoedd. Rydym ni'n credu bod yr amseru yr oeddem ni wedi'i gyhoeddi ddydd Gwener yn gweithio i ni. Rydym ni mewn sefyllfa lle nad ydym ni, wrth gwrs, yn codi'r cyfyngiadau hynny eto—rydym ni'n eu cadw yn eu lle am fis arall, i bob pwrpas. Bydd hynny'n ein harwain ni, gobeithio, at amser cynhesach. Gwyddom ni fod yna agwedd dymhorol ar ffurf y feirws a'r ffordd y mae'n taro ein cymunedau. Rydym ni'n gobeithio, wrth i bethau gynhesu, y byddwn ni mewn sefyllfa erbyn 24 Mehefin, wrth gwrs, lle na fydd unrhyw gyfyngiadau mwyach a bydd yn sefyllfa wahanol iawn. Felly, nid ydym ni'r un fath â Lloegr, a dyna'r rheswm pam yr ydym ni mewn lle gwahanol i Loegr.
Rydym ni wedi dechrau trafodaethau gyda TAC o ran sut y gallai hynny edrych yn y dyfodol, ac rydym ni'n awyddus iawn i sicrhau ein bod ni'n cadw seilwaith a fyddai'n ein galluogi ni i weithredu'n gyflym os byddem ni'n gweld amrywiolyn newydd a pheryglus. Wrth gwrs, caiff hyn ei wneud yn anoddach oherwydd y cyllid cyfyngedig yr ydym ni'n ei gael nawr gan Lywodraeth y DU. Yn sicr, o ran lefelau rhybudd COVID, byddwn i'n eu cadw wrth gefn yn barod ac, wrth gwrs, bydd angen i ni gadw llygad ar ddatblygiadau. Nid oes neb eisiau mynd yn ôl i'r cyfyngiadau symud, ond rwy'n credu ei bod yn anghyfrifol dweud na fyddem ni byth yn gwneud hynny. Nid oes gennym ni syniad beth sydd o'n blaenau, Russell, ac mae bob tro'n gwneud synnwyr i sicrhau bod gennych chi amrywiaeth o ddewisiadau ar gael i chi o ran gallu ymateb.
O ran y gwersi sydd wedi'u dysgu, rydym ni wedi bod yn ceisio dysgu gwersi yr holl ffordd yn ystod y pandemig. Rydym ni'n parhau i ddysgu'r gwersi hynny, ond, wrth gwrs, bydd mwy o wersi i'w dysgu, ac rwy'n siŵr y bydd rhai o'r rheini'n ymddangos yn ystod yr ymchwiliad. Gwnaethoch chi ofyn am statws cyfranogwr craidd teuluoedd sydd mewn profedigaeth COVID-19. Gwn i fod y Prif Weinidog wedi trafod y mater hwn gyda theuluoedd mewn profedigaeth COVID-19 dros gyfiawnder. Bydd yr ymchwiliad yn nodi'r broses ar gyfer dynodi statws craidd y cyfranogwr, ac nid ydym ni'n gwybod eto sut y bydd y cadeirydd yn gwneud hyn. Yr hyn na fyddem ni eisiau'i wneud yw gwneud unrhyw beth a fyddai'n achosi mwy o niwed na helpu'r sefyllfa honno yn y pen draw .
Yn sicr, o ran rhestrau aros, byddwn ni'n cyhoeddi ein cynllun gofal arfaethedig ym mis Ebrill ac, yn amlwg, byddwn ni'n ystyried sut y gallwn ni weld gwell cydweithredu rhanbarthol o ran ceisio mynd i'r afael â'r ôl-groniad hwnnw yr ydym ni wedi bod yn ei ystyried. A dim ond i bwysleisio hynny, mewn gwirionedd, yr oeddwn i'n meddwl bod y GIG wedi gwneud gwaith rhyfeddol ym mis Rhagfyr. Dim ond cynnydd o 0.2 y cant y gwnaethom ni ei weld ym mis Rhagfyr. Mae hynny er gwaethaf y ffaith ein bod ni wedi gofyn iddyn nhw ganolbwyntio ar y brechiad atgyfnerthu a'u gyflwyno'n gyflym iawn. Felly, rwy'n falch iawn, mewn gwirionedd, fod pethau eisoes yn symud yn y GIG. Wrth gwrs, mae gennym ni dipyn o ffordd i fynd. O ran ein ffigurau, wrth gwrs, yr ydym ni'n eu cyfrif nhw'n wahanol iawn i'r ffordd y maen nhw'n cyfrif eu rhestrau aros yn Lloegr. O ran yr adolygiad 21 diwrnod, rwy'n credu ei bod yn gwneud synnwyr i ni barhau â hyn. Rwy'n credu bod angen i ni ystyried a oes angen hynny y tu hwnt i 24 Mehefin.
Llefarydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth.
Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Dwi'n gobeithio bod hwn wedi bod yn ddatganiad arwyddocaol iawn, a beth dwi'n meddwl wrth hynny ydy dwi'n gobeithio mai hwn ydy'r datganiad mawr olaf sydd yn marcio dechrau y diwedd—dim ond dechrau y diwedd, wrth gwrs, nid diwedd y pandemig. Mi fydd yna droeon trwstan arall dwi'n siŵr, ond allwn ni ond gobeithio mai i'r cyfeiriad iawn y byddwn ni yn symud.
Oherwydd yr arwyddocâd yna, mae yna nifer o feysydd o gwestiynau y buaswn ni'n licio mynd ar eu holau nhw. Yn gyntaf, oes, mae gennym ni'r ddau senario—bod pethau'n aros yn gyson, neu fod pethau'n mynd yn urgent. Mae beth sy'n digwydd yn y pontio rhwng y ddau a beth ydy'r trosi yn ôl a blaen rhwng y ddau yn fater, dwi'n meddwl, y gallwn ni wneud efo rhywfaint yn rhagor o eglurhad arno fo. Yn benodol, wrth gwrs, dydi hi ddim yn dderbyniol bod y cyllid wedi cael ei dynnu gan Drysorlys Prydain, ond yn absenoldeb yr arian hwnnw, a oes yna gronfa yn barod i fynd gan Lywodraeth Cymru, easy-access, os liciwch chi, lle y byddai modd rhoi camau cefnogi yn ôl mewn lle pe baem ni'n gorfod cymryd cam yn ôl oherwydd amrywiolyn newydd? A hefyd, mae'r fframweithiau deddfwriaethol yn dod i ben mewn mater o wythnosau erbyn hyn; oes yna ddeddfwriaeth newydd fyddai angen ei hailgyflwyno, neu ei chyflwyno o'r newydd, er mwyn gallu ailgyflwyno mesurau diogelwch, mesurau rydyn ni'n gobeithio na fydd mo'u hangen, wrth gwrs?
Dwi'n meddwl fy mod i'n hapus efo'r hyn dwi wedi'i glywed gan y Gweinidog a'i thîm o ran bod profion yn mynd i barhau i fod am ddim. Er mwyn bod yn gwbl sicr o hynny, gaf i eglurhad o beth fydd yn digwydd i bobl sydd yn fregus? Mi fydd fferyllfeydd yn gwerthu profion. Gaf i sicrwydd llwyr na fydd rhaid i unrhyw un sydd angen prawf oherwydd eu bod nhw'n fregus orfod talu am brofion dan unrhyw amgylchiadau? Hefyd, un cwestiwn dwi wedi methu â chael ateb iddo fe mewn briefings gan y Gweinidog a'i swyddogion hyd yma ydy: pryd yn union gawn ni ddiffiniad o bwy fydd yn cael eu hystyried yn fregus yn y misoedd sydd i ddod? Achos dwi'n gwybod mai un o'r cwestiynau yr oeddwn i'n ei gael mwyaf rheolaidd ym misoedd cyntaf y pandemig oedd pobl yn gofyn, 'Ydw i'n fregus? Ydw i i fod ar y rhestr o bobl sy'n cael eu gwarchod?' Felly, mi fyddwn i'n gwerthfawrogi rhagor o wybodaeth am hynny.
Un ymateb dwi'n gwybod sydd o gonsérn i staff iechyd ydy awyru o fewn ystad yr NHS yng Nghymru. Rydyn ni wedi siarad llawer iawn am awyru mewn ysgolion yn benodol, ac ambell i leoliad arall, ond a gawn ni eglurhad o'r asesiad sydd wedi cael ei gynnal gan Lywodraeth Cymru o'r gwaith sydd wedi cael ei wneud ar ystad yr NHS—ysbytai, ac ati—i sicrhau diogelwch staff drwy gael digon o awyru drwy'r adeiladau hynny?
Mae dau fater arall. Gofynnais i'r Gweinidog yr wythnos diwethaf a fyddai'n fodlon ymuno â fy ngalwad i ar gyfer rhoi statws cyfranogwr craidd i Deuluoedd mewn Profedigaeth COVID-19 dros Gyfiawnder-Cymru yn ymchwiliad y DU. Roeddwn i a'r ymgyrch honno a llawer ohonom ni eisiau cael ymchwiliad sy'n benodol i Gymru; cafodd hynny ei rwystro gan Lywodraeth Cymru. Rwyf i wedi fy syfrdanu gan yr ymateb yr oeddem ni wedi'i glywed ychydig funudau'n ôl gan y Gweinidog, a dweud y gwir, a ddywedodd nad ydyn nhw eisiau ymyrryd rywsut yn ymchwiliad y DU. Rwy'n gofyn i'r Gweinidog eto heddiw: ymunwch â'n galwadau ni ar gyfer rhoi statws cyfranogwr craidd i ymgyrchwyr teuluoedd mewn profedigaeth COVID-19. Ydym, yr ydym ni'n gobeithio y bydd ymchwiliad y DU yn gwrando ar y cyhoedd yng Nghymru yn gyffredinol, a Llywodraeth Cymru, a ninnau fel gwrthbleidiau, a'r gwasanaethau iechyd a gofal yng Nghymru. Ond grŵp ymgyrchu yw hwn sydd â'i gwnsler cyfreithiol ei hun, sydd wedi mynd drwy'r gwaith diwyd o gasglu'r math o dystiolaeth sydd ei hangen arnom ni i sicrhau bod ymchwiliad y DU yn ei glywed. Felly, rwy'n gofyn i Lywodraeth Cymru eto: a wnewch chi ymuno â'n galwad? Rwyf i wedi ysgrifennu at ymchwiliad y DU yn gofyn bod hynny'n digwydd, a wnaiff y Gweinidog gefnogi'r alwad honno hefyd? Nid fel y rhyngweithio unigryw rhwng Cymru a'r ymchwiliad hwnnw, ond fel elfen bwysig iawn ohono.
Ac yn olaf, rydym ni'n dod at ddwy flynedd, neu yr ydym ni wedi cyrraedd pwynt dwy flynedd, ers i'r pandemig ddechrau. Mae gweithwyr iechyd a gofal yn arbennig a oedd wedi dal y feirws yn y dyddiau cynnar, ac efallai wedi bod yn agored i lwyth feirysol arbennig o drwm, oherwydd iddyn nhw fod ar y rheng flaen yn y GIG ac yn y gwasanaeth gofal. Maen nhw nawr yn wynebu'r posibilrwydd o gael eu cyflog wedi'i haneru—y rhai sy'n dal i ddioddef effeithiau dinistriol COVID hir hyd heddiw. Hyd y gwn i, mae cyfnod absenoldeb arbennig COVID yn dal i fod ar waith yn yr Alban i ddiogelu gweithwyr y GIG sydd yn y sefyllfa hon. Nid yw'n ddigon da nawr i droi o'r neilltu'r gweithwyr GIG hynny a oedd wedi rhoi eu hunain mewn perygl. Mae angen sicrwydd arnyn nhw na fyddan nhw'n gweld toriad yn eu cyflog, ac rwy'n gofyn i Lywodraeth Cymru ystyried y mater hwn fel mater o wir frys, er mwyn rhoi'r cymorth sydd ei angen ar staff gofalgar, gweithgar o fewn y GIG ar ôl iddyn nhw ofalu am eraill yn nyddiau tywyll cyntaf COVID ddwy flynedd yn ôl.
Diolch yn fawr, a dwi hefyd yn gobeithio mai hwn yw'r datganiad mawr olaf yn ymwneud â COVID, a gobeithio yn wir y gallwn ni fynd ymlaen a chanolbwyntio ar faterion eraill yn ymwneud â'r NHS yn y dyfodol.
Jest o ran absenoldeb arian, pe byddai'n rhaid inni ailgydio mewn rhai o'r mesurau yma yn y dyfodol, wrth gwrs, mae wastad arian yn y reserves a byddai angen imi wneud achos i'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol os byddai angen arian ar gyfer y dyfodol. Mae'r ddeddfwriaeth yn mynd i ddod i'w diwedd ar 24 Mawrth eleni. Rŷn ni wedi gwneud asesiad manwl o'r hyn a fydd yn stopio, jest i sicrhau bod dim byd sydd â sail ddeddfwriaethol ar ôl hynny, a'n bod ni'n gyffyrddus gyda'r sefyllfa yna. Wrth gwrs, bydd rhaid inni gadw llygad ar beth fydd yn digwydd yn y dyfodol. Beth dŷn ni ddim eisiau gweld yw sefyllfa lle byddai Llywodraeth Prydain yn ceisio defnyddio deddfwriaeth wahanol a fyddai yn ein stopio ni rhag cael y rôl rŷn ni wedi ei chael tan nawr.
O ran profion—.
Bydd y profion llif unffordd yn parhau i fod ar gael o fferyllfeydd tan 31 Mawrth. Mae trafodaethau'n cael eu cynnal gyda'n partneriaid i sicrhau bod y bobl hynny sy'n agored i niwed sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol yn gallu parhau i gael profion pan fydd eu hangen arnyn nhw ar ôl 31 Mawrth. Felly, mae cyfleuster i chi ffonio a chael y cymorth hwnnw, neu mae'n amlwg y gallwch chi archebu'r rheini ar-lein. Rydym ni hefyd yn gweithio gyda'n hybiau cymunedol a'n mannau casglu lleol i sicrhau y gall y rhai mwyaf agored i niwed barhau i gael profion yn bersonol o fis Ebrill ymlaen. Ac, wrth gwrs, byddwn ni'n symud i ddefnyddio profion llif unffordd ar gyfer unigolion symptomatig.
Jest o ran ventilation mewn ysbytai—
—mae llawer o adroddiadau ac asesiadau wedi'u gwneud o ran sicrhau bod pobl yn cymryd y sefyllfa honno o ddifrif, felly mae pob bwrdd iechyd yn gwybod yn union beth y mae angen iddo ei wneud yn y cyfnod hwn.
Rwyf i wedi rhoi ateb ar statws y cyfranogwyr craidd, ond rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn ein bod ni'n cefnogi ein gweithwyr iechyd a gofal ac yn rhoi'r cymorth meddygol sydd ei angen arnyn nhw. Roedden nhw ar y rheng flaen i ni, yr oedden nhw'n dioddef drosom ni ac, yn amlwg, yr ydym ni wedi rhoi llawer o gefnogaeth ar waith, yn enwedig o ran gweithwyr iechyd o ran iechyd meddwl ond hefyd o ran cymorth COVID hir. Ond rwy'n credu bod llawer mwy o waith i'w wneud yn hyn o beth, ac mae angen i ni sicrhau ein bod ni'n cefnogi'r bobl hyn a oedd yno i ni drwy gydol y pandemig.
Mae etholwr wedi cysylltu â mi yn dweud, 'Cafodd fy ngŵr ei frechiad COVID cyntaf yn yr Alban, yr ail yng Nghymru a'r brechiad atgyfnerthu yn Lloegr.' Eleni, mae wedi cael dau lythyr gydag apwyntiadau ar gyfer brechiad. Ar ôl iddo fynd ar drywydd y cyntaf, cafodd wybod, 'Yn anffodus, nid oes gennym ni'r awdurdod i gofnodi brechiadau sy'n cael eu rhoi y tu allan i ogledd Cymru gan ei fod y tu allan i'n hawdurdodaeth. Ar ôl cadarnhau'r system, nid oes un o'ch manylion brechu chi wedi'u trosglwyddo i ni o GIG Lloegr.' Dysgodd ef wedyn fod ei frechiad atgyfnerthu wedi'i gofnodi, mewn gwirionedd, ond nid ei frechiad cychwynnol yn yr Alban, ac nad oedd mecanwaith ar gyfer cofnodi hyn. Yna cafodd lythyr arall yn cynnig apwyntiad brechu iddo. Pan aeth ar drywydd hwn, cafodd ddewis optio allan, ond o ystyried ei fod yn debygol o fod yn gymwys i gael pedwerydd brechiad neu ail frechiad atgyfnerthu yn ddiweddarach yn y flwyddyn, nid yw hynny'n ddewis y mae'n fodlon ei dderbyn, ac ar ôl trafod, cytunwyd y byddai'n rhaid iddo atal ei gofnod tan fis Mehefin. Fel y dywedodd y wraig, mae Lloegr a'r Alban wedi datrys y broblem o bobl yn cael brechiadau mewn gwahanol leoedd. Pam na all Cymru ei reoli?
Pan es i ar drywydd hyn gyda'r bwrdd iechyd, dywedodd ei brif weithredwr, 'Cyfrifoldeb Llywodraeth Cymru yw'r system cofnodion brechu genedlaethol. Ni allwn ni newid y cofnod ar gyfer brechlynnau sy'n cael eu rhoi y tu allan i'n hardal ni. Rydym ni wedi codi'r mater hwn dro ar ôl tro ar lefel genedlaethol oherwydd y problemau y mae'n eu hachosi.' Sut yr ydych chi'n ymateb i fy etholwr yn unol â hynny?
Diolch yn fawr iawn, Mark. Mae hwn yn fater sydd wedi bod yn mynd rhagddo ers amser maith, felly er bod systemau Cymru a Lloegr yn siarad â'i gilydd a'u bod yn gallu cofnodi a gallwn ni wybod yn union a yw pobl wedi cael brechiad cyntaf ac ail frechiad yn Lloegr, nid yw'r system erioed wedi gweithio gyda'r Alban. Ac mae'r cyfrifoldeb am hynny a'r bobl sy'n arwain ar ochr ddigidol hyn gyda Lloegr, mewn gwirionedd, felly rydym ni wedi bod yn gofyn iddyn nhw geisio cywiro'r sefyllfa ers amser maith, ond rydym ni dal yn aros i hynny ddigwydd.
Fe hoffwn i ddweud ychydig am ein staff profi, olrhain a diogelu sydd wedi bod â rhan enfawr yn yr ymdrech i'n cadw ni'n ddiogel dros y blynyddoedd diwethaf. Maen nhw'n cael eu taflu ar y domen nawr ar yr hyn sy'n ymddangos fel y nesaf peth i ddim rhybudd. Fe wn i am weithwyr, er enghraifft, sydd newydd gael 48 awr o rybudd bod eu horiau nhw'n cael eu torri. Roedden nhw'n gwneud gwaith, a dweud y gwir, nad oedd llawer o neb yn awyddus i'w wneud, a'u gwobr nhw am hynny yw lleihad sydyn yn eu horiau nhw, sydd â goblygiadau difrifol i'w bywoliaeth, wrth gwrs, a'u hincwm nhw, mewn cyfnod y gwyddom ni bod yr argyfwng costau byw—nid yw e' ar ddod, mae yma gyda ni. Felly, os caiff y cynllun ei ddirwyn i ben, onid ydych chi o'r farn hefyd y dylai hynny ddigwydd yn raddol ac y dylai ddigwydd mewn ffordd sy'n cydnabod bod bywoliaeth pobl yn dibynnu ar y swyddi hyn, oherwydd roedden nhw i gyd yn arwyr y llynedd, ond nawr mae hi'n ymddangos eu bod nhw'n cael eu taflu ar y domen yn fympwyol iawn?
Diolch yn fawr iawn, ac mae'n rhaid i mi ddweud y byddwn innau'n ategu eich barn fod y rhain wedi dod yn weithwyr medrus iawn. Maen nhw wedi gwneud gwaith rhagorol i ni, ac yn sicr wedi cadw'r cyfraddau yn is nag y bydden nhw wedi bod fel arall, oherwydd eu hymdrechion aruthrol. Wrth gwrs, rydym ni'n amharod i adael i'r bobl hyn fynd. Mae hi'n amlwg y byddai adeg pan y byddai'n rhaid i'r gwaith hwn ddod i ben rywdro, ond, fel rydych chi'n ei ddweud, fe ddaeth y diwedd braidd yn swta i raglen a fu'n effeithiol iawn. Y broblem, wrth gwrs, yw i'r cyllid gael ei dorri gan Lywodraeth y DU, ac yn sicr fe fyddem ni wedi hoffi gweld hynny'n cael ei gyflwyno yn llawer mwy graddol na'r toriad y bu'n rhaid i ni ei orfodi, rwy'n ofni.
Diolch i'r Gweinidog.