2. Sut mae'r Llywodraeth yn sicrhau bod gan awdurdodau lleol ddigon o gymorth ariannol i gyflawni eu dyletswyddau a'u rhwymedigaethau? OQ57945

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn yna, Llywydd. Rydym ni'n gwneud hynny trwy flaenoriaethu gwasanaethau llywodraeth leol yng nghyllideb Llywodraeth Cymru. Bydd awdurdodau lleol yn cael £5.1 biliwn gan Lywodraeth Cymru mewn cyllid refeniw craidd ac ardrethi annomestig i'w buddsoddi mewn gwasanaethau allweddol yn y flwyddyn ariannol hon, ynghyd ag £1.8 biliwn ychwanegol mewn grantiau refeniw a chyfalaf penodol.

Diolch yn fawr. O siarad ag arweinwyr cynghorau yn fy rhanbarth i, mae'n deg dweud bod llawer wedi eu synnu ar yr ochr orau gan y setliad ariannol diweddaraf. Felly, mae'n rhaid ei bod hi'n siomedig, o'ch safbwynt chi, i weld cyd-aelodau yn eich plaid ym mwrdeistref sirol Caerffili yn eistedd ar gronfa wrth gefn o £180 miliwn, cynnydd o £40 miliwn rhwng blynyddoedd ariannol 2019 a 2021. Mae hyn £22 miliwn yn fwy na'r hyn sydd gan Gyngor Caerdydd, sy'n llawer mwy, yn ei gronfeydd wrth gefn. Tra bod yr arian hwn yn cael ei gelcio, rydym ni'n gweld cyfleusterau hamdden yn cau, goleuadau stryd wedi'u diffodd a darpariaeth canolfannau gofal dydd ar gyfer oedolion ag anableddau dwys yn cael ei thorri'n sylweddol. Nid arian parod yw'r unig ateb i'r problemau hyn, ond, ym mhob achos bron, byddai'n helpu i leddfu'r sefyllfa ac adfer rhai gwasanaethau. Prif Weinidog, a ydych chi'n teimlo'n rhwystredig pan fyddwch chi'n darparu setliadau ariannol digonol i gyd-aelodau yn eich plaid mewn llywodraeth leol dim ond iddyn nhw eistedd ar y pentyrrau hyn o arian parod, fel rhyw fersiwn cyngor o Scrooge?

Wel, Llywydd, mae cyfres o resymau pam mae cynghorau yn dal arian wrth gefn. Bydd llawer iawn o'r arian hwnnw mewn cronfeydd wrth gefn wedi'u clustnodi. Mewn geiriau eraill, nid yw'n arian sydd ar gael i'r cyngor ei wario. Mae yno oherwydd bod ganddyn nhw raglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, er enghraifft, ac mae'r arian hwnnw eisoes wedi'i ddyrannu i wneud yn siŵr y gall y rhaglen honno fynd yn ei blaen. Ceir arian, oherwydd bod Llywodraeth y DU yn darparu setliadau i ni mor hwyr yn y flwyddyn, y mae'n rhaid i ni ei drosglwyddo i awdurdodau lleol yn ddiweddarach yn y flwyddyn hefyd yn y pen draw, ac, yn hytrach na'i ddefnyddio mewn ffordd aneffeithiol yn debyg i'r gronfa ffyniant gyffredin, maen nhw'n ei gadw fel y gallan nhw gynllunio i wneud y defnydd gorau o'r gwariant hwnnw. Felly, mae rhesymau pam mae awdurdodau lleol yn cadw arian wrth gefn, ac mae hynny yn wir am awdurdodau lleol o bob lliw gwleidyddol mewn sawl gwahanol ran o Gymru.

Rwy'n gweld bod y Pwyllgor Cyllid, y mae'r Aelod, wrth gwrs, yn Gadeirydd arno, yn dymuno cael adolygiad o'r cronfeydd wrth gefn sydd gan lywodraeth leol, ac, wrth gwrs, rydym ni'n hapus i wneud yn siŵr bod llywodraeth leol yn cadw'r cronfeydd wrth gefn sydd eu hangen arni yn unig at y mathau priodol o ddibenion. Yr hyn nad wyf i'n credu sy'n synhwyrol, Llywydd, ac rwyf i wedi edrych ar faniffesto Plaid Cymru ar gyfer ardal Caerffili, ac roeddwn i'n ddigon ffodus i fod yng Nghaerffili ddoe—. Rwy'n gweld bod y maniffesto yn ymrwymo cyngor Caerffili, sy'n cael ei redeg gan Blaid Cymru, i rewi'r dreth gyngor y flwyddyn nesaf—cam gweithredu gwirioneddol anghyfrifol fel y mae'n ymddangos i mi—ac yna i droi at gronfeydd wrth gefn ar gyfer gwariant rheolaidd ar wasanaethau ieuenctid. Eto, nid yw'n gam gweithredu yr oeddwn i'n meddwl y byddai unrhyw Gadeirydd Pwyllgor Cyllid yn fodlon ei argymell i'w gydweithwyr.

Wrth gwrs, un o'r dyletswyddau a'r rhwymedigaethau allweddol y bydd cynghorau yn ymgymryd ag ef nawr yw'r prydau ysgol am ddim, sy'n rhan o'r cytundeb cydweithredu, wrth gwrs, Prif Weinidog, sydd gennych chi gyda Phlaid Cymru dros y blynyddoedd nesaf. Ond, wrth gwrs, dim am flwyddyn neu ddwy y mae'r cyllid refeniw ar gyfer hynny wedi cael ei ymrwymo gan Lywodraeth Cymru, ac, fel y gwyddoch chi, Prif Weinidog, mae eich cyd-Aelodau ym Mhlaid Cymru wedi awgrymu efallai y dylai trethu twristiaid a threthu busnesau twristiaeth fod yn ffordd o ehangu prydau ysgol am ddim yn y dyfodol. Felly, a wnewch chi gadarnhau, Prif Weinidog, pa un a yw'n bolisi gan Lywodraeth Cymru i ystyried trethu twristiaid a busnesau twristiaeth i ariannu prydau ysgol am ddim ai peidio?

Llywydd, polisi Llywodraeth Cymru yw'r un a nodir yn y cytundeb cydweithredu rhwng fy mhlaid i a Phlaid Cymru, sef gwneud yn siŵr, yn ystod cyfnod y cytundeb hwnnw, ein bod ni'n gallu darparu pryd ysgol am ddim i bob plentyn mewn dosbarthiadau oedran cynradd yng Nghymru. Rwy'n falch iawn o'r ymrwymiad hwnnw, a bydd yn ymrwymiad sy'n gofyn am lawer iawn o ymdrech ar ran ein cydweithwyr mewn llywodraeth leol i wneud yn siŵr y gellir ei gyflawni. Ac mae'r cyllid a nodir yng nghyllideb Llywodraeth Cymru, sydd ar gyfer tair blynedd lawn yr adolygiad cynhwysfawr o wariant, yn rhoi sicrwydd y bydd y cyllid yno i gyflawni'r ymrwymiad hwnnw.

Mae'n siomedig dros ben gweld Plaid Cymru yn defnyddio cwestiynau i'r Prif Weinidog ar gyfer eu hymgyrch etholiadau lleol. Mae islaw urddas y Siambr hon i wneud hynny. Mae Peredur Owen Griffiths yn y fan yna yn darllen cwestiwn y mae'n amlwg iddo gael ei ysgrifennu gan arweinydd grŵp Plaid Cymru ar Gyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili. Gall wneud yn well na hynny. Rwy'n gwybod ei fod yn well na hynny. Ond nawr ei fod wedi fy nhynnu i mewn i hyn, gadewch i ni egluro yr hyn sy'n digwydd yng Nghaerffili. Mae eu cronfeydd wrth gefn yn cael eu defnyddio i adeiladu ac ailadeiladu ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, maen nhw'n cael eu defnyddio i adeiladu tai cyngor ac maen nhw'n cael eu defnyddio i sicrhau ein bod ni'n cyrraedd sero net erbyn 2030, a hefyd, i ddweud, bod rhaglen ail-lunio trefi o'r radd flaenaf yn cael ei gweld yng Nghaerffili, Bargoed a thu hwnt. Dyna pam mae Caerffili yn cadw cronfeydd wrth gefn. Ac rydym ni'n gwybod bod defnyddio cyfalaf i'w wario ar refeniw yn gamgymeriad ac y bydd yn arwain at gyni cyllidol. Yr hyn y mae Plaid Cymru yn ei wneud yng Nghaerffili yw ymddwyn fel Ceidwadwyr. Yr unig wir bleidlais y byddwch chi'n ei chael yw drwy bleidleisio dros Lafur yng Nghaerffili. Roedd y Prif Weinidog yno gyda mi ddoe, a wnaiff ef gefnogi'r farn honno?

Llywydd, roedd hi'n bleser mawr cael bod allan ar strydoedd Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili gyda Hefin David ddoe. Mae'n ergyd greulon y mae'n ei wneud tuag at Aelodau Plaid Cymru. Ond yr hyn y byddwn i'n ei ddweud wrtho, o'r sgyrsiau yr oeddwn i'n eu cael ac y gallwn i ei glywed ef yn eu cael gyda phobl ar garreg y drws ddoe, yw mai'r peth sydd bwysicaf i bobl yng Nghaerffili yw'r buddsoddiadau hynny y soniodd amdanyn nhw. Dro ar ôl tro, pan fyddwch chi'n cael sgyrsiau gyda phobl, y ffaith bod ganddyn nhw bobl ifanc yn eu teuluoedd sy'n ei chael hi'n anodd cael y tai sydd eu hangen arnyn nhw y cyfeirir ati. Mae rhaglen adeiladu tai cyngor Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili a chynghorau eraill a reolir gan Lafur ledled Cymru yn un o'r pethau sy'n cynnig gobaith i'r teuluoedd hynny, a chlywsom hynny yn gwbl eglur ar garreg y drws ddoe.