2. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y prinder gweithwyr cymorth gofal yng Nghymru? OQ58157

Rydym yn cefnogi amrywiaeth o fentrau recriwtio. Rydym wedi cyflwyno'r cyflog byw gwirioneddol i weithwyr gofal a byddwn yn gwneud gwelliannau pellach i delerau ac amodau. Rydym yn llwyr gefnogi dulliau ar y cyd gan awdurdodau lleol a byrddau iechyd i wella llif cleifion o ysbytai i wasanaethau gofal yn y gymuned.

A gaf fi ddiolch i'r Gweinidog am yr ymateb hwnnw? Yn rhy aml, mae'r unig drafodaeth ar ofal cymdeithasol yn ymwneud â'i effaith ar ryddhau cleifion o'r ysbyty. Mae'n bwysicach o lawer na hynny; mae gofal cymdeithasol yn bwysig nid yn unig ar gyfer rhyddhau cleifion o'r ysbyty, ond ansawdd bywyd y bobl sy'n ei dderbyn, ac os caf fi ddweud, mae'n ymwneud ag atal pobl rhag gorfod mynd i'r ysbyty am eu bod wedi cael eu trin yn eu cartrefi eu hunain ac yn gallu byw bywydau da yn eu cartrefi eu hunain. Credaf weithiau ein bod yn meddwl bod y cyfan yn ymwneud ag iechyd—wel, mewn gwirionedd, fod y cyfan yn ymwneud ag ysbytai: 'Ar gyfer iechyd, gweler ysbytai; ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol, gweler iechyd.' A yw'r Gweinidog yn cytuno â mi fod angen inni wella'r broses o gadw a recriwtio drwy gyflogau ac amodau cyflogaeth, yn ogystal â chreu cyfradd gyflogau genedlaethol debyg i'r gyfradd ar gyfer nyrsys? 

Diolch i Mike Hedges am y cwestiwn atodol hwnnw. Yn amlwg, rwy'n cytuno ag ef ynglŷn â phwysigrwydd gofal cymdeithasol i bobl allu byw yn eu cartrefi eu hunain a byw bywydau hapus a chyflawn. Fel y gŵyr yr Aelod, rydym wedi sefydlu fforwm gwaith teg gofal cymdeithasol, sy'n cynnwys cyflogwyr, undebau a chyrff eraill, a gwnaethant ein cynghori ar sut i gyflwyno'r cyflog byw gwirioneddol. Eu camau nesaf yn awr fydd edrych ar sut y gallwn wella telerau ac amodau gweithwyr gofal cymdeithasol. Rwy'n credu ein bod i gyd yn gytûn nad oes amheuaeth o gwbl fod angen gwella telerau ac amodau gweithwyr gofal cymdeithasol. Rydym yn datblygu fframwaith cenedlaethol strategol ar gyfer gofal a chymorth a gomisiynir, a bydd hynny'n gosod safonau cenedlaethol. Rydym hefyd wedi ymrwymo i greu gwasanaeth gofal cenedlaethol lle byddai gofal am ddim lle mae ei angen. Rydym yn aros am yr adroddiad gan y grŵp arbenigol, sy'n edrych ar argymhellion ar gyfer y gwasanaeth gofal cenedlaethol, a chredaf y bydd gennym lawer mwy i'w ddweud ar y pwnc hwn ar ôl iddynt gyflwyno eu hadroddiad.

Ddirprwy Weinidog, rwyf wedi clywed gan nifer o ofalwyr yn fy rhanbarth sydd o dan bwysau ariannol sylweddol ac nid ydynt yn siŵr a fyddant yn gallu parhau â'u gwaith yn y sector am nad yw eu cyflogau'n ddigon i dalu eu biliau, yn enwedig eu biliau tanwydd. Clywais yn ddiweddar gan weithiwr gofal cartref sydd wedi gweithio fel gofalwr ers dros 30 mlynedd. Mae'r gofalwr yn gwario £90 yr wythnos yn bellach, ac yn defnyddio eu diwrnodau rhydd i gasglu cyfarpar diogelu personol cyn eu shifftiau. Tybed a wnewch chi ddweud wrthyf pa gamau pellach i'r rhai a gymerwyd yn gynharach eleni y byddai'r Llywodraeth yn eu hystyried i sicrhau ein bod yn recriwtio ac yn cadw ein staff gofal, ac yn arbennig, pa gamau y gallwn eu cymryd i gefnogi ein gweithwyr gofal gyda chostau tanwydd, ac rwy'n siŵr y byddech yn cytuno eu bod yn hanfodol mewn ardal wledig. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr iawn am y cwestiwn hwnnw, Jane Dodds. Yn sicr, gwyddom fod y pwysau ariannol y mae Jane yn ei ddisgrifio yn rhywbeth sy'n effeithio ar bawb yn y gymuned, ac yn benodol ar ofalwyr. Rwy'n siŵr bod Jane yn cyfeirio at ofalwyr a gofalwyr di-dâl hefyd. Gwn fod y gost o deithio rhwng gwahanol ymweliadau sy'n rhaid iddynt eu gwneud yn rhoi straen enfawr ar eu hadnoddau. Os caf gyfeirio at yr ateb a roddais i gwestiwn Mike Hedges, credaf ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn gwella eu telerau a'u hamodau, ac mae hynny, yn amlwg, yn cynnwys yr hyn y cânt eu talu am betrol i deithio rhwng gwahanol ymweliadau. Hefyd, rwy'n siŵr bod Jane yn ymwybodol o'r grant o £10 miliwn a roesom i awdurdodau lleol er mwyn eu galluogi i brynu ceir trydan a fyddai ar gael i ofalwyr cartref eu defnyddio, a hefyd i helpu i dalu am wersi gyrru i ofalwyr yn ogystal. Felly, rydym yn sicr yn rhoi blaenoriaeth i hyn ac mae yna bethau y byddwn yn edrych arnynt, yn sicr.

Diolch am godi'r mater hwn, Jane. Weinidog, yr wythnos diwethaf, adroddodd y BBC fod gweithwyr gofal yn ystyried rhoi'r gorau iddi oherwydd y cynnydd yng nghostau tanwydd, sy'n golygu bod teithiau'n eithriadol o ddrud. Mae Bethan Evans o Geredigion yn gyrru dros 600 milltir yr wythnos yn rheolaidd, i ymweld â chleientiaid yn eu cartrefi eu hunain ar draws gorllewin Cymru. Ar hyn o bryd, nid yw'r cynllun rhyddhad treth ar danwydd gwledig, sy'n tynnu 5c arall oddi ar y dreth ar danwydd, ond yn berthnasol mewn rhannau anghysbell o'r Alban, ynysoedd Scilly a llond llaw o ardaloedd gwledig yn Lloegr. Pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru wedi'u cael gyda Llywodraeth y DU ynglŷn â'r posibilrwydd o ymestyn y cynllun rhyddhad treth ar danwydd gwledig i rannau o Gymru, ac os nad yw hynny'n opsiwn, beth arall y gallech ei ystyried i leihau'r risg o golli gofalwyr fel Bethan? Diolch.

Mae hwn yn fater pwysig iawn. Yn amlwg, rydym yn croesawu unrhyw gamau sydd wedi bod mewn perthynas â'r dreth ar danwydd a byddem yn croesawu camau pellach. Unwaith eto, mae'n hanfodol bwysig fod gan ofalwyr, yn enwedig mewn lleoedd fel Ceredigion, fynediad at danwydd oherwydd mae'n gwbl angenrheidiol iddynt allu teithio i'r gwaith i helpu pobl sy'n agored i niwed. Felly, credaf fod arnom angen pecyn cyfan o fesurau er mwyn edrych ar hyn ac mae'n fater yr ydym yn ei drafod gyda'r awdurdodau lleol o ran yr hyn y gallwn ei wneud hefyd i gynyddu'r arian y mae awdurdodau lleol yn ei dalu fesul milltir i'r gofalwyr. Oherwydd mae rhai taliadau'n is na'r gost, felly mae llawer o waith i'w wneud yn hynny o beth.