4. Pa asesiad y mae'r Gweinidog wedi'i wneud o'r ddarpariaeth o ddeintyddion yng nghanolbarth Cymru? OQ58168

Wel, dilyniant o'r cwestiwn diwethaf. Yn sicr, mae'r byrddau iechyd yn gyfrifol am gynllunio ac asesu darpariaeth ddeintyddol i ddiwallu anghenion y boblogaeth leol. Mae Llywodraeth Cymru yn gweithio ar ddiwygio'r contract deintyddol i ganolbwyntio ar atal a thriniaeth sy'n seiliedig ar angen er mwyn creu mwy o fynediad i gleifion GIG newydd.

Diolch am eich ateb, Weinidog. Ers blynyddoedd maith tynnais sylw'r Siambr hon at y ffaith nad yw fy etholwyr yn gallu cael gafael ar ddeintydd GIG lleol. Nawr, roedd hyn ymhell cyn i'r pandemig ddechrau, iawn—ymhell cyn i'r pandemig ddechrau. Yr hyn y mae fy etholwyr yn ei ddweud wrthyf yn awr yw, os byddant yn cysylltu â deintydd GIG, eu bod yn cael eu rhoi ar restr aros, y dywedir wrthynt y gallent fod hyd at dair blynedd, neu cânt gynnig deintydd, a gallai fod yn daith o ddwy awr at y deintydd agosaf ac yn ôl am nad oes gennym drafnidiaeth ar gael i ddarparu ar gyfer hynny. Weinidog, os caf ddweud—a chlywais eich ateb i Laura Anne Jones yn nodi bod mwy o ddeintyddion ar gael bellach—dyma'r wybodaeth sydd gennyf: mae 83 yn llai o ddeintyddion yn awr nag a oedd ar ddechrau'r pandemig. Rydych wedi sôn am y contract newydd, ond pan siaradaf â deintyddion, maent yn dweud rhywbeth gwahanol iawn wrthyf: maent yn dweud wrthyf nad yw contract newydd yn ddefnyddiol mewn gwirionedd gan ei fod yn tynnu'r ffocws oddi ar archwiliadau rheolaidd, mae'n gwneud i ddeintyddion ddewis rhwng cleifion blaenorol a chleifion newydd, mae'n talu deintyddion yn seiliedig ar ddata perfformiad sydd wedi dyddio, ac mae'r swm o arian sydd ar gael yn gostwng—15 y cant yn llai na'r hyn ydoedd chwe blynedd yn ôl mewn gwirionedd. Felly, a gaf fi ofyn ichi, a ydych yn cytuno â mi fod problem wirioneddol gyda chapasiti o ran gallu pobl i gael mynediad at ddeintydd GIG neu gofrestru gydag un? A beth arall a wnewch chi ac a wnaiff Llywodraeth Cymru, i sicrhau, ymhen dwy flynedd, nad wyf yn sefyll yma eto yn gofyn pryd y gall fy etholwyr gael deintydd GIG lleol?

Diolch, Russell. Rwy'n derbyn bod problem gyda chapasiti ar hyn o bryd, a dyna pam fy mod yn treulio cryn dipyn o fy amser yn awr yn ceisio mynd i'r afael â'r union fater hwn. Rydym yn gwneud cynnydd cyson gydag adfer gwasanaethau deintyddol. Ac er fy mod yn derbyn nad oedd yn wych cyn y pandemig, mae'r pandemig yn sicr wedi gwneud pethau gryn dipyn yn waeth, ac rydym yn dal i fod ymhell o fod yn 100 y cant o'r hyn yr oeddem yn ei wneud cyn y pandemig. Felly, mae'r rheini'n gyfyngiadau sydd y tu hwnt i reolaeth gwleidydd. Ac mae'n rhaid inni ddeall bod yn rhaid inni sicrhau bod pobl yn ddiogel pan fyddant yn cael triniaeth.

Nawr, bydd 89 y cant o werth y contract yn gweithredu o dan yr egwyddor diwygio deintyddol newydd honno, a'r hyn a fydd yn digwydd o ganlyniad i hynny, er enghraifft ym Mhowys, yw y gwelwn fynediad i tua 5,000 o bobl newydd allu dod i weld deintydd GIG. Credaf mai un o'r gwahaniaethau, os edrychwch ar yr hyn y mae'r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal yn ei gynnig yn y lle hwn—a'r hyn yr ydym i gyd wedi cael ein cyflyru i'w gredu dros y blynyddoedd yw bod rhaid ichi fynd am archwiliad bob chwe mis, ond nid yw NICE yn dweud hynny mwyach; nid fi yw'r unig un—mae NICE yn dweud ei fod yn dibynnu mewn gwirionedd ar ba mor iach yw eich dannedd. Felly, ni ddylai fod angen o reidrwydd ichi fynd am archwiliad bob chwe mis. Nawr, nid fi sy'n dweud hynny, fel y dywedaf; arbenigwyr clinigol sy'n dweud ein bod wedi gwario llawer o arian mewn gwirionedd, ac wedi treulio llawer o amser ar anfon pobl am archwiliad nad oedd mo'i angen o reidrwydd, ac roedd pobl a oedd angen archwiliad, ond na allent gael un o gwbl am na allent gael mynediad, yn cael eu gadael allan yn llwyr. A dyna un o'r rhesymau pam ein bod wedi dewis diwygio'r contract fel y gwnaethom.

Weinidog, dyma ni'n trafod dannedd eto. Fel llawer yn y Siambr hon, fe fyddwch yn gwybod fy mod wedi codi mater mynediad at ddeintyddiaeth dro ar ôl tro yng nghanolbarth a gorllewin Cymru dros y flwyddyn ddiwethaf. Rwy'n ddiolchgar i chi am yr arian i gefnogi deintydd ychwanegol yn Llandrindod, er, yn anffodus, ni chafwyd unrhyw ddatganiadau o ddiddordeb yn y rôl ers mis Chwefror.

Weinidog, deallaf mai rhan o'r ateb o bosibl fyddai cynyddu argaeledd therapyddion a nyrsys deintyddol. Deallaf y gall therapyddion deintyddol, er enghraifft, wneud llenwadau i blant a llenwadau sengl i oedolion. Felly, Weinidog, tybed pa gamau y gallech eu cymryd i gynyddu hyfforddiant mwy o therapyddion a nyrsys deintyddol i'n helpu yn y canolbarth a'r gorllewin. Ac a oes gennych unrhyw dargedau neu drothwyon a fyddai'n arwydd o welliant i gleifion? Diolch yn fawr iawn.

Diolch, Jane, a diolch am eich ffocws parhaus ar y mater hwn. Mae'n sicr yn cadw'r pwysau arnaf fi. Rwy'n falch o ddweud y bydd y contract newydd hwn, fel y dywedais, yn arwain at weld 5,000 o bobl ychwanegol nad ydynt yn gallu cael mynediad at ddeintyddion y GIG ym Mhowys ar hyn o bryd yn cael mynediad, a 13,000 o bobl yn ardal Hywel Dda.

Felly, rydym wedi rhoi arian ar y bwrdd, ond fel y nodwch, nid yw arian ar ei ben ei hun yn mynd i ddatrys hyn. Rhoesom £2 filiwn ar y bwrdd y llynedd a cheir cyllid rheolaidd o £2 filiwn, ond mewn gwirionedd, yr hyn a welwn yw nad yw deintyddion am ei gael, nid ydynt am chwarae. Ac felly, rydych yn llygad eich lle fod angen inni feddwl am ffyrdd newydd o wneud pethau, a dyna pam ein bod yn canolbwyntio ar ddefnyddio therapyddion deintyddol yn y ffordd a awgrymwch. Mae hyn yn sicr yn rhywbeth a godais gyda'r holl fyrddau iechyd yn fy arfarniadau blynyddol gyda hwy—rhywbeth a godais yr wythnos hon gyda chadeirydd bwrdd iechyd Powys. Yn sicr, un o'r pethau a welwn, er enghraifft, yw cynnydd o 74 o leoedd mewn hyfforddiant deintyddol sylfaenol. Felly, mae pethau'n gwella, ond rwy'n ceisio gweld a allwn wthio'n llawer pellach ar y bobl sy'n gallu gwneud llawer o'r gwaith y mae deintyddion wedi bod yn ei wneud yn y gorffennol.