Eitem 5 sydd nesaf, datganiad gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg ar werthuso a gwella addysg a dysg yng Nghymru. Galwaf ar y Gweinidog, Jeremy Miles.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Yn gyntaf, hoffwn i gymryd y cyfle hwn i  ddiolch i’r proffesiwn am eu hymrwymiad parhaus i ddiwygio’r cwricwlwm a blaenoriaethu lles eu dysgwyr, er gwaethaf yr heriau niferus maen nhw wedi eu hwynebu dros y blynyddoedd diwethaf. Mae Cymru ar daith uchelgeisiol i ddiwygio addysg, i godi safonau a dyheadau i bawb, fel y gall pawb gyrraedd eu potensial. Wrth wraidd ein diwygiadau, mae'r Cwricwlwm i Gymru yn galluogi ymarferwyr i gynllunio addysgu sy’n ennyn diddordeb dysgwyr, ac yn eu cefnogi a’u herio i symud ymlaen a chyflawni eu llawn botensial. Mae asesu disgyblion ac atebolrwydd cyhoeddus yn hanfodol i godi safonau a chefnogi ein rhaglen ddiwygio. Fodd bynnag, mae gan bob un ohonynt rôl wahanol iawn i'w chwarae. Mae asesu yn ymwneud gyda deall anghenion disgybl unigol; dylid ei ddefnyddio er budd disgyblion, i alluogi athrawon i addasu strategaethau addysgu i gefnogi cynnydd disgyblion. Mae atebolrwydd yn cynnwys barn ar berfformiad cyffredinol ac mae'n hanfodol er mwyn sicrhau hyder y cyhoedd.

Mae’r dystiolaeth yn glir bod effaith andwyol ar addysgu a dysgu pan fydd asesu ac atebolrwydd heb eu gwahanu. Mae ysgolion yn cwyno eu bod yn aml wedi drysu am yr hyn a ddisgwylir ganddynt a'u bod yn cael eu tynnu i gyfeiriadau gwrthgyferbyniol. Ddoe, cafodd ein canllawiau newydd ar wella ysgolion eu cyhoeddi er mwyn mynd i’r afael gyda hyn. Maen nhw'n darparu fframwaith clir ar gyfer gwerthuso, gwella ac atebolrwydd. Fel y byddech yn gobeithio ac yn disgwyl, rydym wedi rhoi'r dysgwr, ei les a’i gynnydd, wrth wraidd hyn. Mae'r canllawiau'n helpu i egluro'r gwahaniaeth rhwng asesu ac atebolrwydd, yn ogystal â'r gwahanol rolau a chwaraeir ganddynt, fel bod ysgolion yn glir ynghylch yr hyn sy'n ofynnol. Mae hefyd yn nodi sut y bydd rhieni a'r cyhoedd yn ehangach yn gallu cael gafael ar wybodaeth fwy cyfamserol, manwl a llawn gwybodaeth.

Ataliwyd categoreiddio cenedlaethol yn 2020, a chadarnhaodd y canllawiau y bydd yn cael ei ddisodli gan broses hunanarfarnu gadarn lle rhennir arfer da ac yr eir i'r afael â methiant ar frys. Mae'r OECD wedi nodi rôl amlwg ar gyfer hunanarfarnu fel nodwedd o systemau ysgolion sy'n perfformio'n dda. Maen nhw wedi disgrifio o'r blaen sut y bydd disodli categoreiddio cenedlaethol â system hunanwerthuso gadarn yn rhoi trosolwg llawer mwy manwl o gryfderau gwirioneddol a meysydd ar gyfer gwella ysgol o'i gymharu â'r system codio lliw. Rwy'n falch ein bod wedi gallu manteisio ar eu cyngor wrth ddatblygu'r broses hunanarfarnu newydd.

Hunanwerthuso ysgolion fydd y man cychwyn ar gyfer yr holl waith gwerthuso a gwella. Anogir ysgolion i ymgorffori adolygiadau gan gymheiriaid yn eu hunanwerthusiad er mwyn datblygu diwylliant o bartneriaeth ymhellach. Bydd consortia rhanbarthol ac awdurdodau lleol yn gweithio gyda phob ysgol i gytuno ar lefel o gymorth sydd ei hangen ar ysgolion a bydd yn cadarnhau i gyrff llywodraethu ysgolion y cymorth y byddan nhw'n ei ddarparu neu'n ei frocera. Bydd y dull hwn o wella ysgolion yn golygu y bydd angen i ysgolion barhau i fod yn agored ynghylch ble y maen nhw'n dymuno gwella, a chael mynediad at gymorth o ansawdd uchel gan gonsortia, awdurdodau lleol ac ysgolion eraill sydd wedi'u teilwra i'w hanghenion. Rwyf am iddyn nhw gydweithio â'i gilydd, nid i gystadlu er anfantais i'w dysgwyr. Bydd rhieni yn awr yn gallu cael gafael ar wybodaeth fwy diweddar, fanwl a llawn gwybodaeth drwy gael gafael ar grynodeb o flaenoriaethau gwella pob ysgol, a bydd cynlluniau datblygu pob ysgol hefyd ar gael i bawb eu gweld.

Mae sgyrsiau rhwng dysgwr, eu hathrawon a'u rhieni a'u gofalwyr yn allweddol. Rwyf felly wedi cyflwyno rheoliadau ar ddarparu gwybodaeth gan benaethiaid i rieni a gofalwyr, sy'n cynnwys disgwyliadau i ymgysylltu â rhieni a gofalwyr bob tymor, gan ganolbwyntio ar sut mae dysgwyr yn symud ymlaen, fel y gall y cartref a'r ysgol gefnogi gwelliant dysgwyr. Bydd atebolrwydd o fewn y system ysgolion yn parhau i gael ei gynnal drwy lywodraethu ysgolion yn effeithiol ac arolygu ysgolion yn fwy rheolaidd gan Estyn. O fis Medi ymlaen, bydd Estyn yn arolygu ysgolion o dan eu fframwaith newydd, sy'n cefnogi'r cwricwlwm newydd, gyda chynlluniau i gynyddu nifer yr arolygiadau o fis Medi 2024. Bydd yr ymrwymiad i gynyddu arolygiadau yn lleihau'r bwlch rhwng adrodd am ysgolion unigol, a sicrhau hefyd bod rhieni a dysgwyr yn gallu cael gwybodaeth gyfredol am eu hysgol.

Mae deialog broffesiynol effeithiol rhwng ymarferwyr ac ysgolion yn ffordd allweddol arall o godi safonau. Dyna pam ddoe y cyhoeddais gyfarwyddyd yn ei gwneud yn ofynnol i ymarferwyr weithio gyda'i gilydd o fewn a rhwng ysgolion a lleoliadau i ddatblygu a chynnal dealltwriaeth gyffredin o sut y dylai eu dysgwyr symud ymlaen. Mae'r trafodaethau hyn yn hanfodol i helpu dysgwyr i gael profiad cydgysylltiedig wrth iddyn nhw symud rhwng gwahanol ysgolion, ac i sicrhau tegwch ledled Cymru.

Ddechrau mis Mai, lansiwyd yr adnodd cenedlaethol ar gyfer gwerthuso a gwella Hwb, gan ddarparu canllawiau ac adnoddau ymarferol i ysgolion i gefnogi hunanarfarnu a gwella. Gan adeiladu ar hyn, rwyf hefyd wedi cyhoeddi deunyddiau ategol i ymarferwyr i gynorthwyo ysgolion wrth iddyn nhw gynllunio ar gyfer y flwyddyn nesaf. Mae hyn yn cynnwys canllawiau ymarferol ar werthuso a gwella, dylunio'r cwricwlwm, dilyniant ac asesu—sy'n hygyrch ar Hwb i unrhyw ymarferydd.

Rhaid inni sicrhau bod ein cwricwlwm trawsnewidiol yn cyflawni ar gyfer y genhedlaeth nesaf. Er mwyn cyflawni hyn, rhaid i'n cynnig dysgu proffesiynol fod yn hygyrch i bawb. Rydym yn parhau i weithio gydag athrawon ac eraill yn y system addysg i gwblhau ein hawl genedlaethol i ddysgu proffesiynol, yn barod ar gyfer yr hydref, y bydd arweinwyr ysgolion, athrawon a chynorthwywyr addysgu i gyd yn elwa arni. Cynnig gwirioneddol genedlaethol, ac un a fydd yn haws ei lywio. A chyn hynny, rwy'n disgwyl i'n consortia rhanbarthol ddarparu'r trefniadau mynediad cyffredin, fel y gall gweithiwr addysgu proffesiynol mewn unrhyw ran o Gymru gael mynediad ar-lein i'r cynnwys dysgu proffesiynol sydd ar gael gan y consortia mewn unrhyw ran arall o Gymru.

Ac er mwyn cefnogi ein hawl genedlaethol i ddysgu proffesiynol, rwyf hefyd yn ceisio parhau â'r diwrnod hyfforddiant mewn swydd ychwanegol yn y flwyddyn academaidd nesaf, er mwyn rhoi'r amser a'r lle sydd eu hangen ar arweinwyr ac ymarferwyr ysgolion i wneud hyn yn iawn, oherwydd rwyf i, ynghyd â'r proffesiwn, eisiau gweld system addysg sy'n cynnig safonau a dyheadau uchel i bawb.

Rwyf hefyd eisiau cofnodi ein diolch i holl staff yr ysgol am eu cadernid parhaus a'u gwaith caled, a dysgwyr hefyd. Gweinidog, hoffwn ddiolch ichi am eich datganiad heddiw, ac rydym yn croesawu rhannau ohono. Mae hwn wedi bod ac yn gyfnod anodd iawn i ddysgwyr. Mae'r ffordd yr ydym ni'n gwerthuso'r gwaith caled sy'n cael ei wneud gan ein hysgolion o'r pwys mwyaf fel y gallwn ni i gyd werthuso a gweld sut mae ysgolion yn symud ymlaen ac yn ymateb ar ôl y pandemig i gyfarwyddwyr newydd, i ganlyniadau PISA gwael ac i anghenion disgyblion. Mae'n rhaid imi anghytuno â chamau gweithredu'r Gweinidog i gael gwared ar y system bresennol o gategoreiddio ysgolion—y system goleuadau traffig fel y'i gelwir yn fwy cyffredin—sydd wedi bod yn ffordd hawdd a syml i rieni, i athrawon a swyddogion llywodraeth leol weld sut y mae ysgol yn perfformio. Yr unig broblem gyda'r system honno, Gweinidog, oedd nad oedd y naratif y tu ôl i'r rheswm pam y rhoddwyd lliw penodol i ysgol bob amser yn glir nac yn cael ei chyfleu'n ddigon da, yn wir, nid oedd yr hyn a oedd yn gyfystyr â lliw yr un fath ledled Cymru. Nid oedd cysondeb—pethau y gellid bod wedi'u newid yn hawdd. Nid yn unig yr oedd y codio lliw yn ffordd syml iawn i rieni weld sut yr oedd ysgol yn gwneud, roedd hefyd yn helpu awdurdodau lleol i benderfynu ble'r oedd angen adnoddau fwyaf, ac i glystyrau wybod lle yr oedd angen cymorth ychwanegol o fewn eu clystyrau eu hunain. Ac mae penaethiaid wedi dweud eu bod eisoes yn cydweithio ac nad ydyn nhw'n cystadlu, fel y mae eich datganiad yn awgrymu. 

Mae cyflwyno system hunanarfarnu, sy'n cyd-fynd â'ch system arfaethedig newydd, yn llawn risgiau, a hefyd, unwaith eto, yn cynyddu'r llwyth gwaith ar athrawon—rhywbeth na allaf ei gefnogi. Mae cael gwared ar yr hen system yn codi'r cwestiwn pam mae Llywodraeth Cymru yn benderfynol o symud i system newydd, sy'n caniatáu i ganlyniadau gwaeth gael eu claddu ac sy'n golygu y bydd llai o rieni'n gallu gweld yn glir sut mae'r Llywodraeth yn siomi eu plant a'r bobl ifanc o Gymru o ran bod â sgiliau sylfaenol, i ganlyniadau, i gefnogi ein pobl ifanc gyda'u hiechyd meddwl a'u lles. Pam na ellir cael rhyw fath o briodas rhwng y ddau syniad? Mae gosod cynlluniau a blaenoriaethau, fel yr ydym wedi amlinellu, yn dda, ond pam na allwn ni weld sut mae ysgolion yn gwneud hefyd? Pam na ellir cael y mesurydd syml hwnnw mwyach? Pam cael gwared ar hwnnw? Yn hytrach na newid system unwaith eto, efallai y byddai gwneud y system a oedd yno'n fwy effeithiol wedi bod yn syniad gwell, yn fy marn i.

Mae'n peri pryder i mi na fydd canlyniad y ffordd y mae ysgolion yn gwneud nawr yn glir o dan y system arfaethedig newydd, ac ni fydd rhieni'n gallu gweld yn glir iawn sut mae ysgol yn perfformio. Ni fydd pob rhiant eisiau darllen tudalennau a thudalennau o ddogfennau i weld sut mae eu hysgolion yn gwneud. Sut yr ydych chi, Gweinidog, yn mynd i sicrhau y caiff y ffordd y mae ysgolion yn gwneud ei chyfleu'n syml ac yn glir i rieni? Ymddengys ein bod yn canolbwyntio ar y negatifau yma, yn amlwg, hefyd, ond beth am yr ysgolion hynny sy'n gwneud yn dda sydd wedi gwella'n ddifrifol? Beth am yr ysgolion hynny a'u bod yn cael y gydnabyddiaeth am eu gwaith caled? Wyddoch chi, pan gawson nhw 'ardderchog' mewn adroddiad gan Estyn, roedd yn cael ei ddathlu yn yr ysgol; sut y bydd hynny'n cael ei ddisodli?

Gweinidog, rydym wedi sôn am werthuso nawr, ond hefyd, o ran gwella addysg yng Nghymru, er mwyn sicrhau ein bod yn gwella addysg a dysgu yng Nghymru, rhaid inni sicrhau bod ein dysgwyr yn teimlo cefnogaeth o ran eu haddysg a'u hiechyd meddwl a'u lles. O ran iechyd meddwl a lles, mae Llywodraeth Cymru hyd yma wedi gorwario a thangyflawni. Dywedwyd wrth arweinwyr ysgolion y byddant yn cael y cymorth a'r cymorth angenrheidiol i'w dysgwyr, ond nid yw ysgolion yn teimlo eu bod yn cael eu cefnogi o gwbl, yn enwedig ysgolion cynradd, o sgyrsiau yr wyf i wedi'u cael gydag arweinwyr ysgolion. Mae ein plant yn teimlo eu bod wedi'u llethu gan faint o amser dysgu y maen nhw wedi'i golli ac nid ydyn nhw'n teimlo'n gyfartal â'u cyfoedion. Ac rydym eisoes wedi clywed heddiw am effaith negyddol cludiant i'r ysgol, neu ddiffyg, neu bryderon ariannol eraill sydd i gyd yn achosi cynnydd enfawr mewn absenoldebau disgyblion. Yn sicr, dyna'r hyn y mae angen i ni ganolbwyntio arno ar hyn o bryd: cael ein plant yn ôl i ysgolion a sicrhau eu bod yn teimlo eu bod yn cael eu cefnogi.

Gweinidog, mae angen inni roi'r gorau i newid systemau i geisio cuddio diffygion eich Llywodraeth a mynd yn ôl at hanfodion lle'r ydym yn cael ein dysgwyr yn ôl i'r ysgol a chael y cymorth iechyd meddwl a lles i'r mannau lle mae ei angen. Gweinidog, pa gamau y mae'r Llywodraeth hon yn mynd i'w cymryd ar unwaith i gael ein pobl ifanc yn ôl i'r ysgol ac i sicrhau bod dysgwyr yn teimlo eu bod yn cael mwy o gefnogaeth, nid o hanner tymor mis Medi, ond ar hyn o bryd fel bod ein dysgwyr yn teimlo yn y lle gorau i ddechrau'r flwyddyn ysgol newydd ym mis Medi, gyda'r holl gymorth iechyd meddwl ac addysgol sydd ei angen arnynt? Diolch.

Diolch i'r Aelod am set eang o gwestiynau. Gobeithio y bydd yn maddau imi os cyfyngaf fy ymatebion i'r rheini sy'n berthnasol i'r datganiad. Ond rwy'n credu bod y cwestiwn gan yr Aelod yn dangos yn daclus iawn y dryswch sydd wrth wraidd y system mai bwriad y set hon o newidiadau yw dileu. Ar wahanol adegau yn ei chwestiynau, siaradodd am berfformiad, siaradodd am adroddiadau Estyn a siaradodd am y system gategoreiddio fel pe baen nhw yr un peth, a dyna'r union her y mae ysgolion wedi'i hwynebu. Oherwydd er i'r polisi gael ei gyflwyno mewn ffordd a fwriadwyd i gefnogi ysgolion i wella, yn ymarferol yr hyn y mae wedi'i olygu yw canolbwyntio ar y categoreiddio ar draul y cymorth sylfaenol y mae angen i ysgolion ei geisio, oherwydd mae anghymhelliad yn y system a grëir gan y dynodiad syml. Rwy'n cytuno â hi mewn gwirionedd fod symlrwydd yn ddymunol er mwyn sicrhau tryloywder, ond rwy'n credu mai system sy'n syml ac yn effeithiol yw'r hyn sydd ei hangen, ac rwy'n credu bod angen inni symud oddi wrth y trefniadau presennol er mwyn cyflawni hynny.

Rwy'n credu ei bod yn bwysig sicrhau bod gan rieni ffordd o ddeall yn hawdd sut mae ysgol eu plentyn yn datblygu, ac rwy'n credu, yn amlwg iawn, fod cael disgrifydd llinell uchaf yn ddangosydd annigonol i rieni o gynnydd ysgol ac, yn bwysicaf oll, y cymorth sydd ar gael i'w dysgwyr. Bydd rhiant sydd eisiau gwybod sut mae ysgol eu plentyn yn perfformio yn gallu edrych ar grynodeb hygyrch o gynllun datblygu'r ysgol, a hefyd yn gallu edrych, er enghraifft, ar ddata cymwysterau a'r ystod o wybodaeth sydd ar wefan Fy Ysgol, sy'n disgrifio, yn fanwl iawn, rwy'n credu, y mathau o bethau yr oedd yr Aelod yn gofyn amdanyn nhw yn ei chwestiwn, ac rwy'n credu y bydd yn darparu ffynhonnell wybodaeth gyfoethocach a hygyrch i rieni ddeall sut mae eu hysgolion yn gwneud. Ac mae hynny o safbwynt gwella ysgolion. Yn yr un modd, bydd ganddyn nhw, i'r rheini sy'n dymuno eu ceisio a'u darllen, adroddiad gan Estyn, sydd, mewn termau syml iawn, yn disgrifio, o safbwynt atebolrwydd, sut y mae'r ysgol honno'n gwneud yn llawer mwy eang. Felly, bydd ystod ehangach o wybodaeth hygyrch ar gael i rieni, y gymuned ac, yn wir, i bob un ohonom ni.

Gofynnodd am lwyth gwaith athrawon: gwn y bydd yn ymwybodol mai diwygiadau yw'r rhain yr ydym wedi bod yn ymgynghori arnyn nhw ers peth amser, ac felly mae athrawon yn ymwybodol iawn o'r set hon o newidiadau posibl. Nid oes dim yn y canllawiau sy'n ei gwneud yn ofynnol i ysgolion gymryd unrhyw gamau ar unwaith. Ac, yn wir, bydd hefyd yn gwybod, rwy'n siŵr, fod categoreiddio wedi'i ohirio yng Nghymru am y ddwy flynedd ddiwethaf, a'r hyn y mae'r canllawiau hyn yn ei wneud yw cadarnhau parhad sefyllfa lle nad yw categoreiddio'n berthnasol. Felly, rwy'n obeithiol iawn y bydd hynny, fel y mae wedi bod, yn cael derbyniad da gan y proffesiwn addysgu fel un sy'n diwallu anghenion dysgwyr heb osod llwyth gwaith gormodol arnyn nhw.

Diolch, Weinidog, am y datganiad heddiw. Dwi'n meddwl bod yna ddau beth mae rhieni yn hoffi clywed o ran plant mewn ysgolion: un ydy eu bod nhw'n datblygu hyd orau eu gallu nhw, a'n cael eu cefnogi i wneud hynny; a'r ail beth ydy eu bod nhw'n hapus yn yr ysgol. A dwi'n croesawu yn fawr yr un pwyslais yn y newid hwn, o ran ein bod ni ddim jest yn edrych ar y cynnydd academaidd, ond hefyd lles a llais dysgwyr, ac mae hynna i'w groesawu yn fawr. A hefyd y pwyslais—os ydych chi'n edrych ar y ddogfen 44 o dudalennau, neu fwy yn y Gymraeg—o ran lles ymarferwyr a dysgwyr, a dwi'n meddwl dyna'r newid sydd yn dod yn sgil hyn, a dyna oedd ar goll, dwi'n credu, yn y system oedd yn cael ei disgrifio fel goleuadau traffig. Ac oedd, mi oedd hi'n syml, ond mi oedd hi'n syml i gamddehongli beth oedd hynny'n ei olygu o ran eich plentyn chi, o ran sut oedden nhw’n cael eu cefnogi a pha mor hapus oedden nhw yn yr ysgol. A dwi'n gwybod, o ran siarad â nifer o athrawon sydd yn dysgu mewn rhai o'r ysgolion oedd wedi'u categoreiddio fel coch neu oren ac ati, nad dyna'r realiti; doedden nhw ddim yn ysgolion oedd yn methu, ond doedden nhw efallai ddim yn cyrraedd y pwynt yna. Wedyn, dwi'n meddwl mai symlrwydd—ydy, mae i'w groesawu, ond mae yna beryg gwirioneddol hefyd, os ydyn ni'n ei wneud o mor blunt â hynny, ein bod ni'n colli wedyn beth mae'n ei olygu o ran yr ysgol, a dyna lle dwi'n anghytuno â Laura Jones o ran hyn.

Dwi hefyd yn croesawu eich bod chi wedi sôn ynglŷn â rôl awdurdodau lleol rŵan yn hyn—bod angen cytuno o ran pa gymorth y bydd angen ei roi i ysgolion o ran cyrraedd y meini prawf. A'r hyn roeddwn i eisiau ei ofyn i chi: ydy hyn yn golygu y bydd ysgolion wedyn yn cael eu grymuso? Fydd yna fwy o oblygiadau, wedyn, ar awdurdodau lleol, er enghraifft, i fod yn cefnogi'r ysgolion hynny ymhellach, er mwyn gallu cyflawni yr hyn mae disgwyliadau—? Dwi'n meddwl yn benodol o ran anghenion dysgu ychwanegol, er enghraifft. Dŷn ni wedi trafod nifer o weithiau o ran, mewn rhai ardaloedd, y diffyg mynediad i anghenion dysgu ychwanegol yn y Gymraeg, er enghraifft, ac mae hyn yn rhywbeth mae ysgolion cynradd wedi'i godi efo fi, lle nad oes darpariaeth ar y funud. Ydy hyn felly yn mynd i rymuso'r ysgolion hynny, os ydyn nhw felly yn gweld bod hyn yn methu'r plant hynny sydd yn eu gofal nhw, a'u bod nhw felly yn teimlo nad ydyn nhw yn rhoi y cynnydd a'r lles hynny? Ydy hyn yn mynd i rymuso wedyn, ac oes yna oblygiadau yn mynd i fod os ydy awdurdodau lleol ddim yn darparu'r hyn mae ysgolion yn credu sy'n angenrheidiol er mwyn iddyn nhw gyrraedd y meini prawf?

Y cwestiwn arall sydd gen i ydy o ran Estyn. Dwi'n gweld eu bod nhw'n croesawu yn fawr y newidiadau hyn, yn edrych ymlaen at rai o'r newidiadau hyn, ond ydyn nhw yn barod i weithredu'r fframwaith newydd ar lefel genedlaethol o ran yr adnoddau ac ati? Oherwydd, yn amlwg, mae yna sail wahanol os ydych chi'n mynd i fod yn gwneud ymweliadau ad hoc ac ati. Mae o'n eithaf cyson o ran trefnu os ydy ysgol yn cael asesiad bob saith mlynedd, ond os oes angen mwy o gymorth ar ysgolion rŵan, ydy hynna'n golygu bod yna fwy o adnoddau eu hangen ar Estyn, a sut fydd Estyn yn cael eu cefnogi ar hyn?

Dwi'n croesawu'n fawr fod yna ddiwrnod hyfforddiant mewn swydd ychwanegol o ran hyn. Un o'r pethau dŷn ni'n ei glywed dro ar ôl tro ydy llwyth gwaith athrawon, a dwi'n croesawu, yn eich ymateb i Laura Anne Jones, eich bod chi wedi pwysleisio hefyd fod hon yn mynd i fod yn broses. A dwi'n ymwybodol bod rhai athrawon yn hunanasesu yn barod o ran ysgolion; mae o'n rhywbeth sydd yn gweithio'n dda rhwng llywodraethwyr. Ond o ran edrych ar beth o'r ieithwedd, mae un o'r pethau sydd wedi bod yn codi pryder, y syniad yma o fethu, yn dal i fod. Gwnaethoch chi sôn ynglŷn â 'failures addressed' ac ati. Onid ydyn ni'n trio symud yn ôl o'r syniad o fethu neu lwyddo, a'n bod ni yn trio sicrhau—? Ar wahân iddyn nhw fod mewn mesurau arbennig, onid yw'r prif beth trio cefnogi pob ysgol i gyrraedd gorau eu gallu? A dwi'n mynd nôl at y pwynt sylfaenol, felly: ble bydd yr oblygiadau yn disgyn os nad bai'r ysgol ydy o ei bod hi'n methu cyflawni, fod yr adnoddau ddim ar gael? Dwi'n meddwl bod yna botensial felly o ran deialog lot mwy agored o ran rhai o'r heriau mewn rhai ardaloedd o ran pam felly mae disgyblion yn methu â derbyn y gefnogaeth y maen nhw ei hangen.

Ond, yn bennaf oll, dwi'n meddwl bod hyn i'w groesawu, ond mae'n rhaid inni sicrhau dyw hyn ddim wedyn yn rhoi straen ychwanegol ar athrawon, ond yn cael ei weld fel rydych chi wedi ei gyflwyno fo inni, fel peth positif, cadarnhaol, sydd, gobeithio, yn mynd i roi y pwyslais ar les a pha mor hapus ydy plant yn yr ysgolion, ynghyd â'r ffaith eu bod nhw'n cael eu cefnogi i lwyddo i orau eu gallu, nid dim ond eu cefnogi i gyrraedd y graddau uchel hynny; efallai dyw'r gradd yna ddim y gorau ar gyfer y plentyn yna, o ran, os dydyn nhw ddim yn gallu cyrraedd yr A*, a bod y D neu beth bynnag yn mynd i fod y cyflawniad gorau posib, maen nhw'n hapus ac wedi eu cefnogi i gyrraedd hynny. Diolch.

Diolch i Heledd Fychan am y cwestiynau hynny a'r ffordd mae hi wedi croesawu'r diwygiadau. Rwy'n gwerthfawrogi hynny. Jest ar y pwynt wnaeth hi i gloi, mae cymwysterau yn dal yn mynd i fod yn bwysig, ac mae hynny'n rhan greiddiol o'r system, i sicrhau bod dysgwyr yn gadael yr ysgol gyda'r graddau a'r cymwysterau sydd y gorau posib iddyn nhw, ond nid dyna'r unig fesur. Mae mesurau helaethach na hynny hefyd, yn cynnwys rhai o ran llesiant, iechyd ac ati, fel roedd yr Aelod ei hunan yn sôn.

A'r hyn rwy'n credu sydd wrth wraidd y weledigaeth newydd hon yw mai, os hoffwch chi, eiddo'r disgybl yw'r broses o asesu; er budd y disgybl y mae honno'n cael ei defnyddio, nid er mwyn atebolrwydd yr ysgol. Felly, o ran darparu dysgu ac addysgu ddydd wrth ddydd neu dros gyfnod, neu hefyd impact o ran cohort, dyna beth yw pwrpas asesu. Mae'r atebolrwydd yn gwestiwn ar wahân i hynny.

Ond roedd yr Aelod yn gofyn sut mae hyn yn mynd i weithio o ran y berthynas rhwng yr ysgol a'r asiantaethau a'r cyrff eraill. Felly, wrth gwrs, mae'r corff llywodraethol yn atebol am berfformiad yr ysgol, a beth a welwn ni o dan y canllawiau newydd yw y bydd y consortia a'r gwasanaethau gwella safonau yn darparu adroddiad i'r llywodraethwyr o'r hyn maen nhw'n cytuno ei wneud ar ran yr ysgol, ac felly bydd y ddogfen honno ar gael, a bydd crynodeb o'r berthynas honno hefyd yn cael ei ddisgrifio mewn ffordd sydd yn hygyrch yng nghrynodeb y cynllun datblygu ysgol. Felly, bydd e'n glir beth yw'r berthynas rhwng yr ysgol a'r gwasanaeth gwella ysgol, a'r gair pwysig yn hynny yw mai gwasanaeth yw e, felly darparu gwasanaeth i'r ysgol yw swyddogaeth y cyrff hynny. Mae hyn yn caniatáu, rwy'n credu, arweinwyr ysgol—mae'n eu grymuso nhw, i ddefnyddio'r gair roedd yr Aelod yn ei ddefnyddio—i allu gwneud penderfyniadau sydd ddim yn cael eu cymylu, os hoffwch chi, gan feddwl, 'Ydy hyn yn golygu y byddaf i mewn categori melyn neu wyrdd?' Mae'n caniatáu rhyddid i wneud y penderfyniadau cywir heb y pwysau hynny. Dyna pam mae'r newidiadau yma mor bwysig.

O ran rôl Estyn yn hyn o beth, wrth gwrs, rôl atebolrwydd fydd gan Estyn. Byddwn ni'n ddibynnol ar yr ymchwiliadau y maen nhw'n eu gwneud yn yr ysgolion, a hefyd ymchwiliadau o ran adolygiadau thematig. Bydd y gwaith maen nhw'n ei wneud o ran hynny'n bwysig hefyd. Bydd y cynllun newydd, y patrwm newydd, yn dechrau ymhen rhyw ddwy flynedd, felly mae cyfnod o ddwy flynedd gyda ni o'r system bresennol cyn bod y patrwm o ymweld yn amlach gydag ysgol yn dechrau. Wrth gwrs, mae Estyn yn dal i beilota'r ffordd newydd o wneud ymweliadau ysgol, felly bydd cyfnod dros y flwyddyn nesaf o gadw hynny mewn golwg i sicrhau dyw e ddim yn disproportionate, ond mae'r gefnogaeth bellach wedi ei rhoi i Estyn fel bod yr adnoddau gyda nhw i sicrhau bod hyn yn bosib.

Ar yr ieithwedd, dyw beth rŷn ni'n sôn amdano heddiw ddim am eiliad yn dwyn pwyslais oddi wrth y syniad bod ysgolion yn gwneud eu gorau dros bob un disgybl. Ac, o bryd i'w gilydd, mae ysgolion eu hunain yn cydnabod dydyn nhw ddim yn cyrraedd y nod mewn rhai ffyrdd, ac mae eisiau cael trafodaeth agored am hynny. Felly, dwi ddim moyn defnyddio ieithwedd sy'n gosod bai ac sydd yn gyhuddgar, ond mae hefyd yn bwysig ein bod ni'n defnyddio ieithwedd sydd yn agored a hefyd yn annog ac yn cefnogi'r ysgol i edrych am y gefnogaeth sydd ei angen yn y maes, beth bynnag sydd angen pwyslais. Bydd gan bob ysgol bwyslais gwahanol, yn dibynnu ar eu perfformiad nhw. Dwi'n credu ei fod e'n bwysig bod hynny'n dal yn elfen greiddiol o'r hyn rŷn ni'n sôn amdano heddiw.

Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Rwy'n credu bod llawer i'w groesawu yn y dull newydd hwn yn sicr. Rwy'n gwerthfawrogi'r angen am dryloywder a bod yn agored, ond pan fydd ein hysgolion, ein dysgwyr a'n cymunedau mor amrywiol, gyda heriau gwahanol iawn, yr oedd elfennau o'r hen system gategoreiddio a allai fod braidd yn ostyngol, ac roedd hynny'n rhywbeth a welais ac a deimlais fy hun yn fy mlynyddoedd lawer yn y proffesiwn addysgu. Felly, roedd gennyf ddiddordeb arbennig mewn darllen y rhan o'r canllawiau ynghylch dilyniant dysgwyr ar gyfer unigolion, grwpiau ac ysgolion, gan fynd yn ôl at y syniad o werth ychwanegol, a oedd yn ffordd dda iawn, roeddwn i o'r farn, o fesur cynnydd disgyblion a chyrhaeddiad ysgolion sawl blwyddyn yn ôl. Felly, mae archwilio gwerth ychwanegol yn ffordd ddefnyddiol o fesur i ba raddau y mae bylchau cyrhaeddiad wedi'u cau ar gyfer ein disgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a'n disgyblion anghenion dysgu ychwanegol, er enghraifft, cipio teithiau unigol dysgwyr, canolbwyntio ar eu hanghenion a hefyd sicrhau tegwch. Gweinidog, a fyddech chi'n cytuno â mi mai dyma'r ffordd fwyaf cywir efallai o fesur a lleoli addysgu da, a sut y bydd y dull newydd hwn a welwn yn amlwg yma yn helpu i rannu'r math hwn o arfer gorau sy'n canolbwyntio ar y dysgwr?

Wel, rwyf bob amser yn wylaidd iawn pan fyddaf yn mynd at gwestiynau addysgu a dysgu gyda rhywun sy'n weithiwr addysgu proffesiynol, felly fe wnaf i roi'r cafeat hwnnw, os caf i, ac elfen o barch, mae'n debyg, am yr hyn yr wyf i ar fin ei ddweud. Ond rwy'n credu bod y pwynt hwnnw am daith y dysgwr unigol yn sylfaenol, ac, mewn rhai ffyrdd, efallai mai dyma'r rhan fwyaf radical o'r holl gyfres o ddiwygiadau yr ydym yn eu cyflwyno mewn gwahanol feysydd oherwydd ei bod yn cymryd i ffwrdd, onid yw, y pwynt amser hwnnw lle bernir bod lefel benodol o gynnydd wedi'i chyrraedd ai peidio, ac yn cydnabod bod pob dysgwr ar ei daith ei hun ac y bydd angen gwahanol fathau o gymorth a her arno, mewn gwirionedd, ar wahanol adegau ar ei daith. Rwy'n credu bod hynny'n gyffrous iawn. Mae hefyd, yn amlwg, yn newid sylweddol eithaf heriol, onid yw, felly rwy'n cydnabod hynny'n llwyr, a gwn y bydd yr Aelod wedi bod yn ymwybodol o'r adnoddau sydd wedi'u darparu i ysgolion yn ystod y flwyddyn ddiwethaf yn benodol fel bod dealltwriaeth gyffredin o sut i asesu a sut i ddiffinio dilyniant. Ac, fel yr oeddwn i'n ei ddweud yn fy natganiad agoriadol, mae'r rhwymedigaeth newydd honno ar ysgolion i ymgysylltu y tu allan i'w clystyrau, os mynnwch chi, i sicrhau bod y ddealltwriaeth honno ar draws y system o ba ddilyniant sydd, rwy'n credu, yn rhan bwysig iawn o hyn.

Ond boed hynny drwy—. Wel, mae ystod o ddata ar gael i'w mesur ar sail system gyfan ac ym mywyd myfyriwr unigol sut y maen nhw'n symud ymlaen, ac rwy'n credu bod un o'r—. Soniodd am y bwlch cyrhaeddiad; rwy'n credu mai un o'r agweddau mwyaf trawsnewidiol, rwy'n credu, o'r cwricwlwm newydd, fydd ei fod yn caniatáu inni ymgysylltu â dysgwyr a allai, efallai mewn amgylchiadau eraill, fod ychydig yn llai ymgysylltiedig nag y byddem ni'n dymuno iddyn nhw fod oherwydd y creadigrwydd sydd wrth wraidd y cwricwlwm, eich bod yn cymryd pwnc a allai fod yn gyfarwydd i'r myfyriwr unigol a'ch bod yn mynd â nhw ar daith o ymgysylltu a darganfod, ac rwy'n credu mai dyna'r allwedd i'n helpu i wneud llawer mwy o ran cau'r bwlch cyrhaeddiad y cyfeiriodd ato.

Wel, rwyf i yn sicr yn ymostwng i arbenigedd Vikki Howells ac yn cytuno â hi mai'r gwerth a ychwanegir gan ysgolion yw'r mesur pwysicaf, oherwydd gallech fod â phlentyn gwych yn dechrau yn yr ysgol yn bedair neu bump oed, yn wych mewn mathemateg—rydych chi eisiau sicrhau bod y dilyniant hwnnw'n parhau, neu fel arall byddan nhw'n eistedd yn y cefn yn achosi trafferth, oherwydd byddan nhw wedi diflasu. Ac, yn yr un modd, rydych chi eisiau sicrhau ein bod yn gwobrwyo'r ymdrech sy'n gysylltiedig ag addysgu plant llai abl; mae'n llawer anoddach nag addysgu plant mwy abl. Ac roedd hen system y tablau cynghrair a'r system liw, rwy'n credu, yn gwobrwyo'r mathau hynny o ysgolion a oedd yn gallu cadw i fynd heb lawer o ymdrech.

Felly, rwy'n cefnogi hyn mewn gwirionedd ac rwyf eisiau gwneud yn siŵr bod y dull newydd yn olrhain y gwerth a ychwanegir gan bob ysgol gyda phob disgybl. Nid ydyn nhw o reidrwydd yn mynd i gael eu cyhoeddi, ond mae'r system hunanwerthuso honno'n mynd i wobrwyo ysgolion mewn gwirionedd am yr ymdrech y maen nhw'n ei rhoi i bob person ifanc, fel bod pob plentyn yn cyrraedd hyd eithaf ei allu.

Diolch ichi am hynna ac rwy'n credu bod hynny wrth wraidd y diwygiadau. A bydd Estyn yn chwarae rhan bwysig iawn, o safbwynt arolygu atebolrwydd, wrth werthuso gallu'r ysgol ei hun i hunanwella, os mynnwch chi, yn y ffordd y mae'n cynllunio'r cwricwlwm, ac rwy'n credu bod hynny'n rhan gefnogol o'r dirwedd.

Rwyf eisiau mynd yn ôl, mewn ymateb i'r hyn y mae Jenny Rathbone yn ei ddweud, at y syniad hwnnw o gefnogaeth a her i bob dysgwr unigol. Nid yw'n ymwneud â chael dysgwyr a allai fod yn llai abl yn academaidd hyd at linell sylfaen; mae'n cefnogi ac yn herio pob dysgwr yn gyson—beth bynnag yw eich potensial, eich bod yn cyflawni hynny; beth bynnag yw eich diddordebau, eich bod yn cael cyfle i fynd ar drywydd y rheini. Ac mae'n ffordd bwrpasol iawn o fynd ati, sydd, rwy'n credu, yn gyffrous—yn eithaf heriol, rwy'n credu, hefyd, ar draws y system. Ond rwy'n credu, yn fy nhrafodaeth gydag athrawon, mewn ffordd, mai dyna pam mae'r cwricwlwm yn dal i gyffroi cynifer o weithwyr addysgu proffesiynol, oherwydd gallan nhw weld bod hynny'n dal yr allwedd, mewn ffordd, i sicrhau bod y daith gwerth ychwanegol honno i bob dysgwr unigol yn cael ei gwireddu.

Ac yn olaf, Buffy Williams.

Diolch, Dirprwy Lywydd, a diolch i'r Gweinidog am y datganiad heddiw. Fel y gwyddoch chi, cyn imi gael fy ethol i'r Senedd, bûm yn gweithio ym myd addysg am nifer o flynyddoedd. Mae'n un o'r swyddi mwyaf heriol i mi ei chael, ac rwy'n tynnu fy het i fy holl ffrindiau a'u cydweithwyr ym myd addysg sy'n gweithio i gefnogi ein plant a'n pobl ifanc, o ddydd i ddydd.

Wrth ymweld ag ysgolion yn y Rhondda, rwyf wedi clywed adborth cadarnhaol iawn i'r newidiadau y mae'r Gweinidog wedi'u cyflwyno dros y chweched Senedd. Yn fwy penodol, bydd yr ymreolaeth ehangach y mae'r Cwricwlwm i Gymru yn ei darparu, a'r newidiadau sydd eto i ddod, yn sicrhau ein bod yn parhau i weld gwelliant mewn addysg a dysgu yng Nghymru. Mae cynorthwywyr addysgu yn chwarae rhan hanfodol yn y gwaith o gefnogi'r gwaith o gyflawni'r newidiadau hyn. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y gwaith sydd wedi'i wneud, yn dilyn y datganiad ysgrifenedig a gyhoeddwyd ym mis Chwefror yn gynharach eleni, mewn cysylltiad â'r grŵp gorchwyl a gorffen ar weithgareddau i gefnogi'r rhai sy'n cynorthwyo addysgu?

Ydw, rwy'n cytuno yn llwyr â phwynt Buffy Williams am y rôl, y rôl hanfodol, y mae cynorthwywyr addysgu yn ei chwarae yn ein hysgolion heddiw ac, yn sicr, y bydd yn ei chwarae wrth gyflawni potensial y cwricwlwm newydd, yn ogystal â'r ystod o ddiwygiadau eraill, gyda llaw, mewn cysylltiad â'n diwygiadau anghenion dysgu ychwanegol ac amrywiaeth o rai eraill hefyd.

Rwy'n credu imi grybwyll yn y datganiad a roddais ym mis Mawrth ynglŷn ag uchelgais dyheadau a safonau uchel i bawb, y byddwn ni'n edrych ar rai o'r canllawiau sydd ar gael ynghylch sut i wneud defnydd llawn o'r cymorth y gall cynorthwywyr addysgu ei roi er mwyn ein helpu i sicrhau bod pob dysgwr, gan gynnwys y rhai o'r cefndiroedd mwyaf difreintiedig, yn cael y cyfleoedd gorau posibl yn yr ysgol. Felly, mae'r gwaith hwnnw ar y gweill ar hyn o bryd.

Ac o ran y set arall o gyhoeddiadau a wnes i yn gynharach yn y flwyddyn, fel y gŵyr yr Aelod, mae amrywiaeth o ffrydiau gwaith, os mynnwch chi, yn cael eu datblygu yn y gofod hwnnw. Felly, mae un yn ymwneud â sicrhau ein bod yn deall sut y caiff cynorthwywyr addysgu eu cyflogi mewn gwahanol awdurdodau ledled Cymru. Mae lefel uchel o amrywioldeb o ran manyleb swyddi a defnyddio, os caf ddefnyddio'r term hwnnw, cynorthwywyr addysgu, a bydd hynny'n ein galluogi ni i gael darlun mwy cydlynol a mwy cyson ledled Cymru, a fydd wedyn yn cefnogi ein huchelgeisiau cyffredin ar draws y system o wella telerau ac amodau ar gyfer cynorthwywyr addysgu.

Rwyf hefyd mewn sefyllfa i ddweud y bydd yr hawl genedlaethol i ddysgu proffesiynol, y bydd gan gynorthwywyr addysgu eu hunain hawl iddi, yn cael ei lansio cyn y flwyddyn ysgol nesaf, a fydd, yn fy marn i, yn gam sylweddol ymlaen o ran mynediad at ddysgu proffesiynol. Yn ogystal â hynny, mae'r gwaith yr ydym ni'n ei wneud i sicrhau bod llais cynorthwywyr addysgu yn cael ei glywed ar gyrff llywodraethu ysgolion, mae'r canllawiau mewn cysylltiad â hynny hefyd yn cael eu datblygu ar hyn o bryd. Felly, rwy'n credu ein bod yn gwneud cynnydd cyson a da yn y maes hwnnw. Mae'n amlwg bod llawer mwy i'w wneud, ond fel y gŵyr hi, rwyf wedi gosod agenda uchelgeisiol iawn yn y maes hwn, ac rydym yn gweithio tuag at hynny. 

Diolch i'r Gweinidog.