Eitem 8 heddiw yw datganiad gan Gadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad ar y weithdrefn ar gyfer ymdrin â chwynion yn erbyn Aelodau o'r Senedd. Galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor, Vikki Howells.

Prynhawn da, a diolch, Ddirprwy Lywydd, am y cyfle i wneud y datganiad hwn heddiw. Mae’r pwyllgor heddiw wedi gosod gweithdrefn ddiwygiedig ar gyfer ymdrin â chwynion yn erbyn Aelodau o'r Senedd, ac adroddiad cysylltiedig. Daw’r weithdrefn i rym ar 18 Gorffennaf 2022.

Fel gwleidyddion etholedig, mae gennym gyfrifoldeb i sicrhau ein bod yn gosod y safonau ymddygiad uchaf, ac fel Cadeirydd y Pwyllgor Safonau Ymddygiad, nid yw hynny byth yn bell o fy meddwl. Mae’r weithdrefn ar gyfer ymdrin â chwynion yn erbyn Aelodau o’r Senedd yn rheoleiddio’r broses ar gyfer gwneud, ymchwilio a phenderfynu ar gwynion yn erbyn Aelodau, ac mae’n offeryn allweddol wrth nodi disgwyliadau ar gyfer y ffordd y dylai Aelodau ymddwyn. Rwy’n falch, felly, o allu gwneud y datganiad hwn heddiw, gan amlinellu sut y mae’r pwyllgor wedi diweddaru a gwella’r weithdrefn i wneud iddi weithio’n fwy effeithiol i bawb.

Yn ystod y pumed Senedd, cynhaliwyd adolygiad cynhwysfawr o’r cod ymddygiad ar gyfer Aelodau’r Senedd, a chymeradwywyd cod newydd i ddod i rym o ddechrau’r chweched Senedd. I ategu hyn, cytunodd y pwyllgor i ystyried y weithdrefn bresennol, ac i ystyried a oedd yn dal i fod yn addas i'r diben, fel ein gwaith cyntaf o sylwedd yn y chweched Senedd.

Cyhoeddodd y pwyllgor weithdrefn ddrafft i ymgynghori arni rhwng 19 Ionawr a 21 Chwefror 2022, a chafodd 11 o ymatebion. Mynychodd Comisiynydd Safonau y Senedd, Douglas Bain, sesiwn dystiolaeth lafar a gallodd roi cyngor technegol sylweddol, gan dynnu ar ei brofiad o Ogledd Iwerddon yn ogystal â Chymru. Hoffwn achub ar y cyfle hwn heddiw i ddiolch iddo ar ran y pwyllgor am ei gymorth.

Wrth adolygu’r weithdrefn yn sylweddol am y tro cyntaf ers ei chyflwyno, mae’r pwyllgor wedi ymdrechu i’w gwneud yn gliriach ac yn fwy hygyrch i’r cyhoedd. Rydym wedi cynhyrchu canllawiau esboniadol mewn iaith hawdd ei deall a hygyrch i gyd-fynd â'r weithdrefn. Mae hyn ar ffurf dogfen camau allweddol a siart lif, sy'n galluogi aelodau o'r cyhoedd i gael cipolwg ar sut y mae'r weithdrefn yn gweithio. Mae'r pwyllgor hefyd wedi cynhyrchu canllawiau mwy technegol ar weithrediad y weithdrefn i wella dealltwriaeth. Bydd hon yn ddogfen fyw y gellir ei diweddaru pryd bynnag y bydd cwestiynau neu faterion newydd yn codi. Bydd y broses ei hun hefyd yn fwy tryloyw i'r rhai sy'n ei dilyn, gan y bydd y comisiynydd a’r pwyllgor yn cysylltu â’r achwynydd a’r Aelod y cwynwyd amdanynt ar gerrig milltir y cytunwyd arnynt o’r newydd, i roi’r wybodaeth ddiweddaraf iddynt.

Er mwyn sicrhau bod digwyddiadau yn dal i fod yn ffres yn y meddwl a thystiolaeth ar gael yn rhwydd, mae'r pwyllgor wedi pennu amserlen o chwe mis ar gyfer gallu derbyn cwynion. Fodd bynnag, hoffwn roi sicrwydd y bydd y comisiynydd yn ystyried cwynion ynglŷn â digwyddiadau y tu hwnt i’r amserlen hon lle mae achos da dros oedi. Mae hyn yn sicrhau bod y weithdrefn yn gallu mynd i'r afael â chamweddau mynych, lle mae ymddygiad wedi bod yn digwydd dros gyfnod hwy o amser. Mae canllawiau pellach ar yr hyn a olygir wrth achos da wedi’u cynnwys yn y canllawiau.

Mae'r pwyllgor wedi dileu'r ddarpariaeth apelio yn y weithdrefn drwy benderfyniad mwyafrifol. Roedd hwn yn benderfyniad y gwnaethom ei ystyried yn ofalus iawn, gan edrych ar y prosesau mewn Seneddau eraill a phrofiadau’r Senedd ddiwethaf, lle defnyddiwyd y mecanwaith apelio am y tro cyntaf. Ceir nifer o gamau yn y broses sy’n galluogi mewnbwn a her a chodi’r pryderon a nodwyd fel sail ar gyfer apelio, o ystyried bod pob cwyn yn cael sylw gan y comisiynydd ac yn cael ei hystyried gan y pwyllgor, gyda’r adroddiad terfynol yn cael ei drafod yn y Cyfarfod Llawn. Mae gan yr Aelod y gwnaed y gŵyn amdanynt hawl i fynychu’r cyfarfod pwyllgor perthnasol er mwyn gwneud sylwadau. Fe wnaethom gryfhau cam gwrandawiadau llafar y weithdrefn, fel ei bod yn gliriach mai dyma’r cyfle i’r Aelod godi anghytundeb ynghylch y ffeithiau neu bryderon gweithdrefnol mewn perthynas ag ymchwiliad ac adroddiad y comisiynydd. Gall y pwyllgor hefyd gyfeirio materion a godwyd ar yr adeg hon yn ôl at y comisiynydd i’w hystyried ymhellach.

Y newid mawr olaf yw na fydd y comisiynydd bellach ond yn rhannu’r ffeithiau a sefydlwyd gyda’r achwynydd a’r Aelod y gwnaed y gŵyn amdanynt, a bydd y pwyllgor yn gyfrifol am anfon adroddiad y comisiynydd at yr Aelod y gwnaed y gŵyn amdanynt a’r achwynydd. Bydd hefyd yn ofynnol, ar y pwynt hwn, i’r pwyllgor nodi’r camau nesaf yn y broses i bawb sy'n gysylltiedig â'r mater, a gobeithiwn y bydd hynny'n cynyddu dealltwriaeth o’r broses ac yn mynd i’r afael â rhai o’r pryderon a rannwyd gyda ni ynghylch y gofid o beidio â gwybod beth sy'n digwydd yn ystod y broses gwyno.

Mae’r newidiadau eraill a wnaed gan y pwyllgor i’r weithdrefn wedi’u hamlinellu yn ein hadroddiad. Mae’r newidiadau hyn, gyda'i gilydd, yn creu dogfen sy’n llawer cliriach a haws ei deall na’r fersiwn flaenorol, ac maent hefyd yn ystyried profiadau’r comisiynydd safonau yn ei rolau blaenorol, yn ogystal â thystiolaeth ddefnyddiol gan gomisiynwyr eraill a rhanddeiliaid perthnasol.

Hoffwn ddiolch i bawb a gyfrannodd at yr ymchwiliad hwn am roi amser i ddarparu tystiolaeth werthfawr i ni, a sicrhau ein bod wedi gallu gwneud y weithdrefn yn addas i'r diben. Bydd aelodau’r pwyllgor ar gael i drafod unrhyw agwedd ar y weithdrefn ddiwygiedig gydag Aelodau mewn sesiynau galw heibio yr wythnos nesaf. Edrychaf ymlaen at ateb unrhyw gwestiynau sydd gan yr Aelodau yma yn awr.

Dim ond un Aelod sydd am siarad, a dwi'n galw Joyce Watson.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. A diolch, Gadeirydd, am fynd i'r afael â rhywbeth hynod o gymhleth ac anodd ei wneud.

Ond mae gennyf un cwestiwn, ac mae'n ymwneud â dileu'r ddarpariaeth apelio drwy benderfyniad mwyafrifol. Fel y gwyddoch, cefais gryn drafferth wrth apelio yn erbyn penderfyniad a aeth o blaid Gareth Bennett yn y Senedd ddiwethaf ac yn fy erbyn i. Arweiniodd at orfod dod â rhywun arall o’r tu allan i wrthdroi’r penderfyniad hwnnw, gan fy mod mewn sefyllfa lle dywedwyd wrthyf na chawn apelio ac y byddai’n rhaid i bobl eraill siarad ar fy rhan, a oedd yn gwbl anfoddhaol, fel yr oedd y canlyniad gan y comisiynydd safonau blaenorol, a gytunodd fod casineb at fenywod, rhywiaeth a’r holl bethau hynny'n dderbyniol. Bellach, gwn fod y mater hwnnw wedi'i ddatrys, ond os nad oes gan unigolion hawl i apelio, ac fel yn fy achos i, os mai'r tro cyntaf imi glywed am y penderfyniad hwnnw oedd pan wnaed yr adroddiad terfynol hwnnw—. Ni chefais gyfle rhwng gwneud cwyn a chanfod beth oedd y canlyniad i wybod beth yn union oedd yn digwydd. Felly, nodaf fod y pwynt hwnnw wedi'i godi yn yr hyn a wnewch. Ond ni fyddwn yn hoffi gweld sefyllfa debyg, ac ni fyddwn am i unrhyw un fynd drwy'r hyn y bu'n rhaid imi fynd drwyddo eto, sef herio comisiynydd safonau, ac mai'r unigolyn hwnnw yw'r un yr ydych yn dibynnu arnynt i gynnal y safonau y dylem fod yn gweithio oddi tanynt, a hynny'n gwbl briodol.

Hoffwn ddiolch i Joyce Watson am ei sylwadau yma heddiw, ac rwy’n cydymdeimlo’n fawr â’r sylwadau a wnaed gan yr Aelod. A’r hyn y byddwn yn ei ddweud mewn ymateb i hynny yw bod y materion y mae Joyce Watson wedi’u codi heddiw yn berthnasol i'r cod yn bennaf, y cod ymddygiad, a fu’n destun ymgynghoriad a thrafodaeth sylweddol yn ystod hanner olaf y Senedd ddiwethaf, a’r adolygiad o'r cod a gafwyd bryd hynny. Mae’r pwyllgor hwn yn bwriadu rhoi amser i’r cod hwnnw ymsefydlu, a’i adolygu yn nes ymlaen yn y Senedd hon, i sicrhau ei fod yn parhau i fod yn addas i'r diben, sy’n arfer da, wrth gwrs, ac i fynd i’r afael ag unrhyw faterion a allai fod wedi codi. A nodaf sylwadau’r Aelod, a gellir eu cynnwys yn yr adolygiad hwnnw.

Ac fel y mae Joyce Watson wedi’i nodi’n gwbl gywir, nid oedd y broses apelio erioed wedi’i bwriadu i gael ei defnyddio yn y ffordd y byddai Joyce wedi hoffi cael y cyfle i'w defnyddio. Mewn gwirionedd, dim ond ar seiliau gweithdrefnol penodol iawn y gellid bod wedi gwneud unrhyw apeliadau yn flaenorol, ac fe'u cynhaliwyd yn gyfan gwbl ar sylwadau ysgrifenedig yr Aelod y gwnaed y gŵyn amdanynt a phapurau a oedd yn bodoli eisoes yn ymwneud â'r gŵyn. Mewn gwirionedd, yn y pumed Senedd, pan ddefnyddiwyd y broses apelio am y tro cyntaf, canfuom fod pryderon wedi'u mynegi ynghylch pa mor gostus oedd y broses apelio honno, ac y gallai gael ei chamddefnyddio gan Aelodau i geisio gohirio canlyniad y broses. Ar gyfer yr apêl ddiweddaraf, er enghraifft, cymerodd 11 wythnos ar ôl i’r Aelod dderbyn adroddiad y pwyllgor i'r unigolyn annibynnol a oedd wedi ymgymhwyso yn y gyfraith ei dderbyn. A chan fod yr hawl apelio yn ddiamod ar gychwyn y broses, nid oedd unrhyw sancsiwn am wneud apêl nad oedd iddi deilyngdod. Gallai’r broses fod wedi cael ei defnyddio gan Aelod, nid yn y ffordd y byddai Joyce wedi hoffi ei defnyddio, ond i ohirio penderfyniad terfynol, er enghraifft yn achos cwyn yn codi tuag at ddiwedd tymor Senedd. A hoffwn gloi drwy ddweud hefyd mai ychydig llai na hanner yr ymatebwyr i'n hymgynghoriad a oedd yn cytuno y dylid dileu'r broses apelio honno, a hefyd nad oes proses apelio yn yr Alban.

Diolch i'r Cadeirydd.