3. Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru'n eu cymryd er mwyn ceisio lleihau'r bwlch cyrhaeddiad rhwng disgyblion ysgol o wahanol gefndiroedd economaidd-gymdeithasol? OQ58412

Roedd fy natganiad llafar ar 22 Mawrth yn amlinellu fy mwriad i fynd i'r afael ag effaith tlodi ar gyrhaeddiad, ac rwyf wedi rhoi ystod o fesurau ar waith i wireddu'r uchelgais hwn.

Diolch, Weinidog. Fe fyddwch chi'n ymwybodol o adroddiad diweddar yr Education Policy Institute, sy'n dweud bod dim cynnydd wedi bod o ran lleihau'r bwlch rhwng disgyblion o wahanol gefndiroedd cymdeithasol dros y ddegawd diwethaf. Mae'r adroddiad yn dweud bod y disgyblion tlotaf ddwy flynedd y tu ôl i'w cyfoedion o gefndiroedd mwy llewyrchus, ar gyfartaledd. Rwy'n gwybod eich bod chi'n poeni am hyn, Weinidog; rydych chi wedi gwneud hynny'n hysbys. Ond, allwch chi esbonio i ni beth sydd wedi mynd o'i le a beth fyddwch chi'n ei wneud i daclo'r broblem, ynghyd â beth rydych chi wedi ei ddweud? Rwy'n deall yr heriau y gwnaeth llymder eu hachosi, ond dyw hyn ddim yn esbonio pam fod y sefyllfa yn waeth yng Nghymru nag yw e yn Lloegr. Allwch chi ddweud hefyd beth yw eich dadansoddiad o ran gwraidd y broblem? Ydy e achos bod ysgolion mewn ardaloedd tlotach heb yr un adnoddau a chyllid, neu a oes heriau mewn atynnu athrawon efallai i rai o'r ardaloedd hyn? Sut fyddwch chi'n targedu adnoddau a chyllid er mwyn cefnogi disgyblion sy'n wynebu anfanteision? Ac yn olaf, Weinidog, faint o flaenoriaeth fyddwch chi'n ei rhoi i geisio dysgu grwpiau sydd angen mwy o gefnogaeth mewn grwpiau sydd yn llai, plis? Diolch yn fawr.

Wel, mae amryw o gwestiynau pwysig iawn yng nghwestiwn yr Aelod. Mae'r adroddiad yn cydnabod bod y cefndir cymdeithasol yng Nghymru yn wahanol i'r cefndir cymdeithasol, ar gyfartaledd, yn Lloegr—hynny yw, bod lefelau o dlodi yn uwch yng Nghymru am resymau, efallai, sydd yn rhannol hanesyddol. Nid yw'r pwerau o ran trethi ac ati a gwariant ddim gyda ni i'n galluogi ni i fynd i'r afael â'r elfennau creiddiol hynny. Rydyn ni'n defnyddio'n hadnoddau ni i allu lliniaru effeithiau hynny y gorau y gallwn ni, ond mae heriau yn hynny o beth. Mae'r adroddiad yn dangos pethau pwysig i ni, ond mae'n cytuno â'n dadansoddiad ni eisoes, fel petai, o beth sydd angen ei wneud.

Yn y datganiad ym mis Mawrth, ac wedyn yn yr araith y gwnes i ei rhoi gyda'r Sefydliad Bevan, roedd rhaglen—byddwn i'n dweud rhaglen helaeth—o fesurau yn cael eu cysidro, ac rydym ni'n eu cymryd nhw. Felly, mae rhai o'r pethau hynny i wneud â sut rydym ni'n cefnogi'r gweithlu addysg i allu defnyddio strategaethau amgen, o ran hyfforddi athrawon, o ran sicrhau peer-to-peer support i arweinwyr ysgol ac o ran cefnogi ysgolion i allu recriwtio’r athrawon sydd eu hangen mewn ardaloedd sy'n fwy difreintiedig. Felly, mae ystod o bethau yn y maes hwnnw.

Wedyn, o ran cefnogi disgyblion a myfyrwyr yn uniongyrchol, mae cynlluniau o ran llefaredd a darllen, yn cynnwys cynllun mentora gyda phrifysgol i allu sicrhau bod lefelau llefaredd a darllen yn cynyddu. Ond mae hefyd yn edrych—ac efallai bod hyn yn mynd i wraidd y cwestiwn wnaethoch chi ei ofyn ar y diwedd—ar yr hyn sy'n digwydd eisoes ar lawr gwlad o ran setio. Hynny yw, pryd yn y llwybr ysgol ydyn ni'n rhannu a didoli disgyblion, ac wedyn oes achos i ni allu edrych eto ar hynny? Mae newid y system honno yn mynd i godi heriau, gyda llaw. Ond, mae'n sicr bod yn rhaid i ni edrych ar hynny.

O ran y cwestiwn o ran ariannu, wrth gwrs, mae gennym ni—rwyf wedi rhestru rhai ohonyn nhw eisoes heddiw—lot o gynlluniau sydd wedi'u targedu'n benodol iawn tuag at ysgolion ar sail y niferoedd o bobl ifanc difreintiedig. Felly, mae hynny wrth wraidd yr hyn rydym ni'n ei wneud beth bynnag. Ac mae'r EPI wedi dweud, er enghraifft, fod lot o'r pethau wnaethom ni yn sgil COVID wedi'u pwyso yn benodol tuag at blant a phobl ifanc sy'n ddifreintiedig.

Weinidog, canfu adroddiad ar gyfer Adran Addysg y DU yn 2015 fod yr ysgolion mwyaf llwyddiannus yn cefnogi cyrhaeddiad disgyblion difreintiedig, gan drin pob disgybl fel unigolyn sydd â heriau ac anghenion penodol. Roedd yr ysgolion llai llwyddiannus yn tueddu i edrych ar eu disgyblion difreintiedig fel grŵp yr oedd eu hamgylchedd cartref a diffyg mynediad at gyfleoedd yn cyfyngu ar eu gobaith o lwyddo. Mae’r ysgolion mwyaf llwyddiannus yn rhoi systemau effeithiol ar waith i nodi anghenion, dewis strategaethau, monitro cynnydd ac ymateb yn gyflym, gan ddarparu cymorth emosiynol helaeth i ddisgyblion ochr yn ochr â chefnogi eu cynnydd academaidd. Weinidog, a ydych chi'n cytuno mai’r dull unigol hwn sydd wedi’i dargedu yw’r mwyaf addas ar gyfer lleihau’r bwlch cyrhaeddiad rhwng disgyblion o wahanol gefndiroedd economaidd-gymdeithasol yma yng Nghymru? Diolch.

Rwy’n credu bod hynny’n rhan o’r ateb. A dweud y gwir, rwy’n credu’n gryf y bydd y cwricwlwm newydd yr ydym yn ei gyflwyno yng Nghymru, sydd wedi’i deilwra i anghenion dysgwyr unigol ac sy’n rhoi pob dysgwr yn y sefyllfa orau bosibl i gyflawni ei botensial ei hun, yn gam enfawr ymlaen i ni mewn gwirionedd. Bydd pawb ohonom yn siarad ag ysgolion yn ein hetholaethau a’n rhanbarthau. Yn fy mhrofiad i, mae ysgolion sydd â lefelau uchel o anfantais yn gyffrous iawn am y cyfleoedd a ddaw yn sgil y cwricwlwm oherwydd gallant weld bod yna ffordd efallai o ailennyn diddordeb rhai o’r bobl ifanc sydd wedi wynebu’r heriau mwyaf. Felly, rwy’n credu bod hynny’n bwysig iawn.

Gorffennais fy ateb i Delyth Jewell drwy gyfeirio at y gwaith a wnaethom mewn perthynas â COVID, ac rwy’n credu y byddwn yn darganfod—rydym eisoes yn darganfod—nad yw effaith hwnnw wedi'i theimlo'n gyfartal, a bod effaith sylweddol iawn ar y rhai mwyaf difreintiedig, ac felly mae'r cymorth a ddarparwyd gennym wedi ymwneud i raddau helaeth â sicrhau bod anghenion y dysgwr unigol yn cael eu diwallu a'u hadlewyrchu. Felly, nid oedd yn ymwneud â rhaglen dal i fyny generig; roedd yn ymwneud ag ailysgogi, ailadeiladu hyder, ail-ymgysylltu ar lefel sy'n addas i'r unigolyn.