Eitem 8 y prynhawn yma yw datganiad gan y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ar Ddiwrnod Rhyngwladol Pobl Anabl. Galwaf ar y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol, Jane Hutt.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae diwrnod rhyngwladol pobl anabl ar 3 Rhagfyr bob blwyddyn. Mae Llywodraeth Cymru yn ymwybodol iawn o bwysigrwydd nodi'r diwrnod hwn, gan ei fod yn ein helpu i dynnu sylw at faint o bobl yr effeithir arnyn nhw gan wahaniaethu ar sail anabledd.

Ers ei lansio gan y Cenhedloedd Unedig yn 1992, ar draws y byd i gyd, mae'r diwrnod hwn wedi cynrychioli cam hanfodol tuag at hyrwyddo cydraddoldeb i bobl anabl ac mae'n ein hatgoffa ni i weithio gyda'n gilydd i hyrwyddo hawliau dynol sylfaenol, a'r angen i bobl anabl gael rhyddid llwyr.

Eleni, y thema yw atebion trawsnewidiol ar gyfer datblygiad cynhwysol: swyddogaeth arloesedd wrth gynnal byd hygyrch a chyfartal. Gall technoleg addasol a chynorthwyol gynnig llawer o atebion i wneud yr amgylchfyd gwaith a chymdeithasol yn hygyrch i bawb. Bydd llawer ohonom yn gyfarwydd â rhai o'r technolegau hyn, ac roeddwn yn arbennig o falch o ganfod bod y fersiwn ddiweddaraf o'n meddalwedd prosesu geiriau bellach yn cynnwys swyddogaeth testun i leferydd a lleferydd i destun—dewisiadau a oedd yn ddrud iawn o'r blaen.

Rhaid i bob democratiaeth gynrychioliadol adlewyrchu'r holl gymunedau y maen nhw'n eu gwasanaethu yn llawn, ac rydym ni'n gwybod bod pobl anabl yn cael eu tangynrychioli'n enfawr ym mhob corff etholedig ledled Cymru. Gall pobl anabl wynebu costau llawer uwch wrth ymgeisio am swydd, a dyna pam yr ydym wedi creu'r mynediad at gronfa swydd etholedig. Gellir defnyddio'r gronfa hon i brynu offer a meddalwedd arbenigol addasol a chynorthwyol ac mae eisoes wedi gwneud gwahaniaeth materol i lawer o bobl a oedd yn ymgeisio yn yr etholiadau lleol diwethaf.

Rwy'n falch iawn o gael bod yn bresennol yn y digwyddiad Canolfan Byw'n Annibynnol Dewis yng Nghaerdydd ddydd Iau, 1 Rhagfyr gyda fy nghyd-Weinidog Julie Morgan, Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol. Mae Dewis yn sefydliad sy'n cael ei reoli gan bobl anabl. Mae'n darparu cymorth hanfodol i bobl anabl sy'n cael taliadau uniongyrchol. Yn eu digwyddiad, byddwn yn siarad am bwysigrwydd hanfodol gwreiddio'r model cymdeithasol o anabledd ym mhob rhan o'n cymdeithas ac ehangu'r defnydd o daliadau uniongyrchol.

Mae Llywodraeth Cymru yn eiriolwr pybyr dros hawl pobl i reoli eu bywyd eu hunain, ac i lawer o bobl anabl, gall cael taliadau uniongyrchol fod yn hanfodol er mwyn cyrraedd y nod yma. Mae'n hanfodol bod pobl sy'n cael cynnig taliadau uniongyrchol yn gwbl ymwybodol o'u budd-daliadau a'r gefnogaeth y gallan nhw eu cael i sicrhau eu bod yn gweithio. Yng Nghymru, penderfynwyd cynyddu'r nifer sy'n cael taliadau uniongyrchol ac rydym wedi ymrwymo i nodi a dileu'r holl rwystrau sy'n cyfyngu ar eu defnydd.

Yn ein rhaglen lywodraethu, rydym wedi ymrwymo i wella'r rhyngwyneb gofal iechyd a thaliadau uniongyrchol parhaus. Ar hyn o bryd, ni all unigolyn sy'n cael gofal iechyd cymunedol yng Nghymru ddewis cael taliadau uniongyrchol i'w alluogi i gynllunio ar gyfer diwallu ei anghenion cymdeithasol a'i anghenion gofal iechyd ei hun. Rydym wedi ymrwymo i newid hyn ac yn ddiweddar rydym wedi cynnal ymgynghoriad a gynigiodd sawl newid i ddeddfwriaeth sylfaenol mewn cysylltiad â gofal cymdeithasol a gofal iechyd parhaus y GIG yng Nghymru, a byddwn yn adrodd yn ôl maes o law.

Mae Llywodraeth Cymru wastad wedi cefnogi pobl anabl, ac fel y Gweinidog sydd â chyfrifoldeb am gyfiawnder cymdeithasol, rwy'n ymwybodol iawn bod llawer i'w wneud eto. Yn 2019, fe wnaethom ni lunio fframwaith ar gyfer byw'n annibynnol, ond mae ffordd bell i fynd eto. Gwyddom fod llawer o bobl anabl yn dal i gael eu hatal rhag gwneud penderfyniadau sylfaenol ynghylch eu bywydau eu hunain, fel pwy sy'n eu cynorthwyo gyda gofal personol, ac mae hyn yn gwbl annerbyniol.

Yn sgil trychineb COVID, a effeithiodd ar gynifer o bobl anabl, fe wnaethom gomisiynu'r adroddiad 'Drws ar Glo: Datgloi bywydau a hawliau pobl anabl yng Nghymru ar ôl COVID-19.' Roedd yr adroddiad hwn yn nodi'n gryf sut yr oedd pobl anabl yn aml yn cael eu rhoi mewn sefyllfa llawer mwy ansicr yn ystod y pandemig, a sut y cyfrannodd y sefyllfaoedd economaidd-gymdeithasol hyn at 68 y cant o farwolaethau COVID ymhlith ein cymuned anabl. O ganlyniad i'r adroddiad hwn, gwnaethom sefydlu'r tasglu hawliau anabledd, ac rwy'n falch o ddweud bod y tasglu a'i holl weithgorau yn cyfarfod yn rheolaidd, ac yn datblygu atebion i herio'r rhwystrau strwythurol, corfforol ac agweddol y mae pobl anabl yn eu hwynebu. Mae gan Lywodraeth Cymru a Phlaid Cymru benderfyniad ar y cyd i gryfhau hawliau pobl anabl ac i fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau y maen nhw'n parhau i'w hwynebu a gyda'i gilydd, byddwn yn sicrhau llwyddiant y tasglu dros hawliau anabledd.

Hybu a gwreiddio'r model cymdeithasol o anabledd, yn Llywodraeth Cymru a chyrff cyhoeddus ledled Cymru, yw blaenoriaeth gadarn y Llywodraeth hon. Trwy helpu'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau i ddeall eu rhan wrth ddileu'r rhwystrau y mae pobl anabl yn eu hwynebu, gall newid go iawn ddigwydd. Drwy gyd-gynhyrchu gyda'r tasglu, rydym wedi comisiynu Anabledd Cymru, sydd bellach yn cyflwyno digwyddiadau hyfforddi cyffrous ac arloesol, sydd eisoes yn gwneud gwahaniaeth.

Mae gan bobl anabl yr hawl i ddisgwyl i Lywodraeth Cymru a holl gyrff cyhoeddus Cymru fodelu'r newid hwn drwy eu hymddygiad eu hunain. Yn aml, mae pobl anabl yn gweld nad yw gwahaniaethu ar sail anabledd yn cael ei gymryd o ddifri i'r un graddau â mathau eraill o ragfarn. Rhaid i hyn newid. Dylem ni amlygu gwahaniaethu bob amser, sefyll yn erbyn arferion annerbyniol, a helpu i sicrhau bod lleisiau pobl anabl yn cael eu clywed. Rydym ni'n gweithredu drwy ddarparu arweinyddiaeth a modelau ymddygiad y mae gan bobl anabl yr hawl i'w disgwyl gan sefydliadau ac unigolion ledled Cymru.

Mae gennym dipyn o ffordd i fynd cyn y gallwn ddatgan bod pobl anabl wedi cael eu rhyddhau o'r gorthrwm sy'n cyfyngu ar gyfleoedd ar bob tro. A gallaf eich sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn ymrwymo'n llawn i gyrraedd y nod hollbwysig hwn. Hoffwn ddod i ben drwy ddiolch i'r fforwm cydraddoldeb anabledd, y tasglu hawliau anabledd, ac aelodau o'i weithgor, am eu dycnwch a'u hymrwymiad parhaus i hawliau anabledd. Diolch yn fawr.

Diolch, Gweinidog, am eich datganiad. Mae'n bleser cydnabod pwysigrwydd diwrnod rhyngwladol pobl anabl ac ymdrechion parhaus pawb sy'n gweithio, ddydd ar ôl dydd, i hyrwyddo, amddiffyn a hybu hawliau pobl sy'n byw gydag anableddau. Flwyddyn yn ôl, cawsom y datganiad hwn, fel y cawn bob amser, ac, yn y drafodaeth honno y llynedd, gofynnais i'r Gweinidog beth sydd wedi newid er gwell a beth mae hi wedi'i wneud i wella bywydau pobl anabl dros y 12 mis diwethaf. A allai ddweud hynny nawr?

Gofynnais hefyd a fyddai'r Gweinidog yn adolygu effeithiolrwydd yr amddiffyniadau deddfwriaethol a roddir i bobl anabl yng Nghymru, a byddwn yn gofyn iddi ystyried hyn gan ystyried profiadau pobl ddall yng Nghymru. Yn ddiweddar, cwrddais ag ymgyrchwyr i gefnogi gwaith Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol Pobl Ddall i dynnu sylw at yr hawl i gŵn tywys fynd i mewn i siopau, caffis a busnesau eraill. A gaf i ofyn i'r Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol ystyried a fu tresmasu ar hawliau'r rhai sy'n ddall, ac os felly, pa gamau y gallai eu cymryd i weithio gyda Chydffederasiwn Diwydiant Prydain a Ffederasiwn y Busnesau Bach i hyrwyddo safonau, parch a gwell dealltwriaeth? Mae'n syfrdanol yn 2022 y gallem barhau i weld byd lle mae siopau a busnesau yn dal i wrthod mynediad i bobl â chŵn tywys, hyd yn oed pan fo dyletswyddau cyfreithiol i ganiatáu mynediad. Os ydym ni eisiau gwneud pethau ystyrlon, gadewch i ni nodi'r her y mae pobl yn dal i'w hwynebu, a gwneud yr hyn a allwn i'w cywiro. Diolch Llywydd.

Diolch yn fawr, Altaf, a diolch yn fawr am eich cefnogaeth. Ydi, mae hwn yn ddatganiad blynyddol pwysig rwy'n ei wneud, a hoffwn adrodd ar rai o'r camau sydd wedi bod yn digwydd dros y flwyddyn ddiwethaf, sef gweithredu gyda phobl anabl. Rwy'n credu mai dyna'r pwynt pwysicaf. Mewn gwirionedd, rwy'n cyd-gadeirio'r tasglu hawliau anabledd gyda'r Athro Debbie Foster, ac ar y ffrydiau gwaith sydd bellach ar y gweill, hoffwn adrodd yn gyflym iawn ar rai o'r datblygiadau.

Fe'i sefydlwyd y llynedd, 2021, yn dilyn yr adroddiad 'Drws ar Glo: Datgloi bywydau a hawliau pobl anabl yng Nghymru ar ôl COVID-19', a grybwyllais yn fy natganiad. Fe wnaethom, o ran y tasglu hwnnw, ddiffinio nodau a gweithredoedd allweddol mewn gwirionedd i gyflawni gwelliannau. Dyna pam yr ydym ni'n gweithio i roi pobl anabl yn ganolog i'n cynlluniau o ran eu hawliau. Mae'r gwaith yr ydym ni wedi'i wneud mewn gwirionedd yn seiliedig ar y model cymdeithasol o anabledd, gan hefyd sicrhau bod popeth yr ydym ni'n ei wneud yn cael ei gyd-gynhyrchu. Mae gennym flaenoriaethau ar gyfer y tasglu hwn, ac mewn gwirionedd, ym mis Chwefror eleni, y ffrydiau gwaith y cytunwyd eu bod yn flaenoriaeth oedd: ymwreiddio a deall y model cymdeithasol o anabledd ledled Cymru; mynediad at wasanaethau, gan gynnwys cyfathrebu a thechnoleg; byw'n annibynnol, iechyd, llesiant a gofal cymdeithasol. Dyna'r blaenoriaethau allweddol gafodd eu nodi a'u cyd-gynhyrchu â phobl anabl. Mae ganddyn nhw weithgorau, sydd ar waith. Cynhaliwyd hyfforddiant, ac rwy'n credu i mi grybwyll yn gynharach y modiwl hyfforddi pwysig y mae Anabledd Cymru wedi'i ddatblygu. Mae'n ddiddorol hefyd bod y contract hwnnw o ran mynediad at wasanaethau, er enghraifft cyfathrebu a thechnoleg, hefyd yn dylanwadu ar yr holl weithgorau.

Mae'n hollol iawn eich bod wedi codi'r mater am anghenion pobl ddall ac â nam ar eu golwg. Roeddwn yn falch iawn o gael ymgysylltu â Chŵn Tywys mewn digwyddiad diweddar yn y Senedd. Rwyf wedi cyfarfod hefyd, drwy'r fforwm cydraddoldeb anabledd, gyda'n cydweithwyr o'r sector—RNIB ac eraill, Cŵn Tywys i'r Deillion. Mewn gwirionedd, un o'r cyfarfodydd pwysicaf a gawsom yn ddiweddar oedd ynghylch hygyrchedd trafnidiaeth, dan arweiniad y sector allweddol a'r gweithredwyr hawliau anabledd yn y maes hwn. Felly, rydym ni'n gwneud cynnydd. Mae'n ymwneud â dysgu a gwrando mewn gwirionedd a dylanwadu ar y rhai sydd â'r pŵer i wneud y newidiadau. Yn y cyfarfod hwn o ran trafnidiaeth, cyfarfu fy nghyd-Weinidog Lee Waters, y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd, hefyd â rhai o aelodau'r fforwm cydraddoldeb anabledd, a oedd yn sôn am bwysigrwydd eu grŵp mynediad hirsefydlog, sydd wrth gwrs yn dylanwadu ar bolisi, ac yn enwedig mewn cysylltiad â thrafnidiaeth. Ond wrth gwrs, mewn gwirionedd mae'n ymwneud ag anghenion pobl yn y gymuned, mewn mannau cyhoeddus, a dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig ein bod ni'n gweld hyn o ran y gwaith sy'n cael ei wneud gan y tasglu.

Felly, wyddoch chi, mae cynnydd yn cael ei wneud. Diolch i chi am eich pwyntiau heddiw. Ond hefyd, rwy'n credu bod y fforwm cydraddoldeb anabledd a'r tasglu'n dylanwadu ar ein hagenda hawliau dynol hefyd, gan eu bod yn rhan o'n grŵp cynghori ar hawliau dynol. Maen nhw hefyd yn ein cynghori ni—ac rwy'n credu bod hyn yn bwysig o ran yr hyn sydd wedi digwydd yn ystod yr wythnosau a'r misoedd diwethaf—ar yr argyfwng costau byw a'r effaith mae'n ei gael ar fywydau pobl anabl, a sut gallwn ni wedyn rannu hyn, nid yn unig gyda fy nghyd-Aelodau yn Llywodraeth Cymru, ond yr holl gyrff cyhoeddus hynny sydd â chyfrifoldeb.

Diolch am y datganiad, Weinidog. Yn ôl Sefydliad Iechyd y Byd, mae biliwn o bobl, neu 15 y cant o boblogaeth y byd, â rhyw fath o anabledd. Mae nodi Diwrnod Rhyngwladol Pobl Anabl nid yn unig yn gyfle i sicrhau ein bod yn cofio pwysigrwydd sicrhau tegwch a chyfle cyfartal i bobl anabl yma yng Nghymru, ond hefyd i'r biliwn o bobl ar draws y byd sy'n wynebu anghydraddoldebau ac anghyfiawnder o bob math o ddydd i ddydd. Dwi eisiau inni ddal ymlaen i'r elfen ryngwladol yna, a hefyd ddal ymlaen i'r ffaith bod yna fwlch, yn aml, rhwng profiadau pobl anabl a datganiadau'r rhai sydd mewn grym.

Mae'n rhaid sôn, â llygaid Cymru ar Qatar heddiw, a'n Gweinidog economi yno, am genhedloedd sydd ddim yn cydnabod anableddau yn gywir, ac felly ddim yn cefnogi pobl anabl yn ddigonol er gwaetha eu datganiadau am bolisïau blaengar—y bwlch yna eto rhwng rhethreg Llywodraethau a phrofiadau pobl anabl eu hunain. Mae Disability Rights UK, er enghraifft, wedi cwestiynu agwedd Qatar tuag at eu dinasyddion anabl, gan eu bod yn honni mai dim ond 0.5 y cant o'i phoblogaeth sydd yn anabl, sydd yn anghyson iawn â'r norm rhyngwladol o rhwng 15 i 25 y cant. A dywed Disability Rights UK mai haint a ffactorau genetig sy'n gyfrifol yn bennaf am anableddau yn ôl gwefan Llywodraeth Qatar, tra mai anafiadau sy'n achosi rhwng traean a 50 y cant o anableddau fel arfer.

Rŷn ni wedi clywed Llywodraeth Qatar heddiw yn cydnabod bod cannoedd o bobl wedi marw wrth wneud y gwaith adeiladu ar gyfer y cwpan byd hwn. Yna mae'n sicr, medd Disability Rights UK, bod yna filoedd yn fwy wedi dioddef anafiadau yn ystod y gwaith yma a fyddai wedi achosi anableddau. Mae eu tynged a'u hanghenion nhw yn gudd, tra bod yr hyn sydd yng ngolwg y byd yn sgleiniog, gyda'r cyfleusterau ar gyfer cefnogwyr anabl yn y cwpan byd hwn gyda'r gorau a fu erioed yn hanes y gystadleuaeth, sydd i'w groesawu wrth gwrs, ond clywed lleisiau pobl anabl a chydnabod eu profiad sy'n hollbwysig yn Qatar, fel yma yng Nghymru. Nid diffyg mynediad llythrennol yn unig i adeiladau ac yn blaen—er bod, wrth gwrs, angen edrych ar hynny—ond gwerthoedd cymdeithas, polisïau cymdeithasol ac economaidd sy'n cau pobl mas ac yn creu anghydraddoldeb a diffyg cyfleon i gyflawni potensial.

Mae Gweinidog yr Economi wedi datgan y bore yma bod y cysylltiadau rhwng Cymru a Qatar i gael eu datblygu. Os ydym o ddifri am yr ymrwymiad yn ein Deddf cenedlaethau'r dyfodol i fod yn genedl sy'n gyfrifol ar lefel fyd-eang a chyfrannu'n gadarnhaol at lesiant byd-eang, ydych chi'n cytuno, Weinidog, bod rhaid i ni ddwysystyried y math o wledydd rydym yn creu perthynas economaidd gyda nhw, os yw'n geiriau a'n dyheadau yn cyd-fynd gyda'n gweithredoedd? Ydych chi wedi cael sgwrs gyda'ch cyd-Weinidog am hynny, Weinidog?

Mae Plaid Cymru, fel gwnaethoch chi sôn, yn hynod falch o'r ymrwymiad yn ein cytundeb cydweithio gyda'r Llywodraeth i gryfhau hawliau pobl anabl yng Nghymru a mynd i'r afael â'r anghydraddoldebau y maent yn parhau i'w hwynebu, ac i sicrhau llwyddiant y tasglu hawliau anabledd a sefydlwyd i ymateb i'r adroddiad 'Drws ar Glo'. Roedd yr adroddiad hwnnw yn dangos yn glir bod hawliau, lles ac urddas pobl anabl, hyd yn oed mewn cenedl fel Cymru, yn llawer rhy fregus, ac ar gyfnod o argyfwng, yn aml yn cael eu hesgeuluso neu eu gadael ar ôl. Nawr, fel y sonioch chi, mae'r argyfwng costau byw a'r argyfwng economaidd yn taro pobl anabl yn galetach. Felly, hoffwn ofyn, Weinidog: sut yn benodol mae gwaith y tasglu yn sicrhau nad yw'r drws ar glo yn ystod yr argyfwng economaidd yma?

Rhywbeth arall byddwn i'n hoffi deall yw: gwnaethoch chi sôn hefyd am bwysigrwydd cyfraith a hawliau dynol rhyngwladol yn hyn o beth, felly a fyddai'n bosib cael rhyw fath o amserlen neu amserlun ar gyfer mewngorfforiaethu confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar hawliau pobl anabl, rhywbeth sydd wrth gwrs wedi cael ei addo yn y rhaglen ar gyfer Llywodraeth Cymru? Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr, Sioned Williams, a diolch i chi am daflu'r goleuni hwn ar y cyd-destun rhyngwladol, y cyd-destun byd-eang hwnnw o'r biliwn o bobl anabl ar draws y byd. Diolch am ganolbwyntio ar yr elfen ryngwladol honno, fel cenedl sy'n edrych tuag allan, ac yn wir, ennyn diddordeb ar draws y byd. Ac rwy'n credu bod tystiolaeth Disability Rights UK hefyd yn bwysig iawn o ran y sefyllfa yn Qatar a chwpan y byd. Oes, mae gennym gyfrifoldeb gwirioneddol nawr i'w ddatblygu. Byddaf yn trafod hyn gyda'r Gweinidog Economi ar ôl iddo ddychwelyd o ran y materion sydd wedi'u hamlygu. Mae hynny'n bwysig iawn, ac rwy'n siŵr y bydd cymaint o'r cyfrifoldeb a diddordeb ac ymgysylltiad y Cymry sydd allan yna nawr yn cael eu cyflwyno yn ôl i ni ac mi fyddwn ni'n cymryd rhan yn y ffordd yna.

Diolch, hefyd, am gydnabod ei bod yn dda bod hyn yn rhan o'n cytundeb cydweithredu, ein bod yn gweithio gyda'n gilydd i sicrhau bod y tasglu hawliau anabledd yn cyflawni. Rwy'n credu pan oedd pobl anabl yn teimlo eu bod wedi cael eu hynysu, nid oedd yn cael ei gydnabod yn llawn sut y cafodd COVID effaith arnyn nhw. Dyna pam y gwnaethom gomisiynu'r adroddiad hwn a dyna pam y mae'n bwysig ein bod yn cyflawni'r adroddiad hwnnw, yn debyg iawn i'r 'Cynllun Gweithredu Cymru Wrth-hiliol'—bod hyn yn ymwneud â gweithredu, gweithredu argymhellion, cyd-gynhyrchu ac ymgysylltu â phobl anabl i wneud hynny yng Nghymru. Yr ymateb a gawsom yng nghyfarfod ein tasglu diwethaf gan bobl anabl oedd eu bod, oeddent, yn gweld bod newid, ein bod yn sicrhau bod ein holl swyddogion a'n holl gyrff cyhoeddus yn deall beth mae'n ei olygu i fod yn anabl oherwydd cymdeithas, a bod yn rhaid i ni gael gwared ar y rhwystrau hynny.

Wrth gwrs, nawr mae pwysau ychwanegol penodol ar bobl anabl o ganlyniad i'r argyfwng costau byw, felly rwy'n credu bod hyn yn rhywbeth pan fyddwn ni—. Er enghraifft, mae cyfleoedd wedi bod i ehangu cyrhaeddiad ein cynllun cymorth tanwydd gaeaf, felly rydym yn estyn allan at bobl anabl, hefyd. Mae pobl sydd ar daliadau annibyniaeth bersonol a budd-daliadau anabledd wedi'u cynnwys yn ein cymorth tanwydd gaeaf, wedi'u cynnwys yn y cymhwysedd ehangach, ac mae hynny hefyd o ran lwfans gweini a lwfans gofalwyr, hefyd. Rydym ni'n edrych ar yr holl ddulliau eraill, ffyrdd a liferi yr ydym ni'n eu defnyddio i gefnogi'r bobl fwyaf agored i niwed, y rhai sydd fwyaf difreintiedig. Unwaith eto, mae ein cronfa cymorth dewisol, sy'n ei gwneud yn fwy hyblyg i gael cymorth brys. Mae hynny'n cynnwys, yn amlwg, estyn allan at bobl nad ydyn nhw ar y grid. Fe fydd hyn yn cynnwys pobl anabl drwy Gymru gyfan ym mhob cymuned; mae angen i ni estyn allan atyn nhw.

Rwy'n credu, hefyd, dim ond i gydnabod mai dyma pryd, o ran yr argyfwng costau byw, yr ydym yn siarad drwy'r fforwm cydraddoldeb anabledd beth mae'n ei olygu i bobl anabl, sut allwn ni gefnogi, a beth yw'r ymatebion gorau. Rydym wedi trafod hyn hefyd yng nghyngor partneriaeth y trydydd sector. Mae cydnabyddiaeth bod angen gwres ychwanegol ar gyfer pobl anabl, o ran cadw'r tymheredd yn sefydlog, angen defnyddio mwy o danwydd. Mae plant anabl a phobl ifanc yn aml mewn addysg arbenigol, lleoliadau seibiant, gydag apwyntiadau meddygol amlach, mynediad at drafnidiaeth—mae'r holl bethau hyn yn hanfodol o ran y ffordd rydym ni'n symud hyn ymlaen.

Mae'n bwysig iawn, fel y dywedais, bod pobl anabl ac aelodau fforwm cydraddoldeb anabledd yn weithgar yn ein grŵp cynghori ar hawliau dynol yr ydym wedi'i sefydlu. Rydych chi'n gwybod ein bod wedi ymrwymo o ran confensiwn y Cenhedloedd Unedig ar hawliau pobl anabl. Rydym wedi ymrwymo i ymgorffori confensiwn y Cenhedloedd Unedig, yn wir, nifer o gonfensiynau'r Cenhedloedd Unedig hynny, yng nghyfraith Cymru. Rydym wedi sefydlu grŵp cynghori ar hawliau dynol i ystyried hyn, gan gynnwys hawliau pobl hŷn hefyd, yn ogystal â'r Confensiwn ar Ddileu Pob Math o Wahaniaethu yn erbyn Menywod a dileu pob math o wahaniaethu ar sail hil. Ond erbyn hyn mae gennym grŵp cynghori sy'n cynnwys y bobl anabl hynny sydd—. Mae'n weithgor bach fel is-bwyllgor o'r grŵp cynghori ar hawliau dynol. Rydym ni'n bwriadu archwilio dewisiadau deddfwriaethol i gyflawni ein rhaglen, ond hefyd, rydym ni'n adolygu, sy'n bwysig yn fy marn i nawr a sut mae pobl yn byw nawr, gyda'r pwerau sydd gennym ni—. Rydym yn edrych ar adolygiad o'n dyletswydd cydraddoldeb yn y sector cyhoeddus yng Nghymru o ran adolygu'r rheoliadau y gwnaethom eu cyflwyno yn 2011.

Vikki Howells. A gawn ni ddad-dawelu Vikki os gwelwch yn dda?

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch i chi, Gweinidog, am eich datganiad yma heddiw ac am y gefnogaeth yr ydych chi wastad wedi ei dangos i bobl anabl. Mae gennyf i ychydig o gwestiynau yr hoffwn eu codi, yn gyntaf o ran y gronfa mynediad i swydd etholedig. Roeddwn yn falch o glywed cyfeiriad at y gronfa mynediad i swydd etholedig. Ychydig dros chwe mis sydd bellach ers y set ddiwethaf o etholiadau cyngor yng Nghymru. Pa asesiad a wnaed o ran llwyddiant y gronfa o ran cefnogi pobl ag anableddau i sefyll mewn etholiad ac, yn wir, i gael gwared ar rwystrau fel y gellir eu hethol mewn gwirionedd? Ac oes yna unrhyw elfennau o ddysgu a fydd yn cael eu hymgorffori cyn y set nesaf o etholiadau yng Nghymru?

Yn ail, mae gennyf gwestiwn ynghylch rhwystrau rhag cael mynediad at wasanaethau iechyd. Rwy'n ymdrin ag achos ar hyn o bryd lle mae etholwr sy'n hollol fyddar yn wynebu trafferthion o ran mynediad at wasanaethau meddyg teulu, gan fod eu meddyg teulu'n awyddus iddyn nhw gael eu brysbennu dros y ffôn, rhywbeth nad yw'n ymarferol i fy etholwr. Felly, hoffwn ofyn pa drafodaethau y gallech fod wedi'u cael gyda chyd-Weinidogion ar draws y Llywodraeth i sicrhau bod yr holl wasanaethau cyhoeddus yn cael eu darparu mewn fformat y gall pobl ag anableddau gael mynediad atyn nhw.

Ac yn olaf, Gweinidog—

Rydych chi wedi cael eich dau gwestiwn a'ch amser. Diolch, Vikki. 

Diolch.

Diolch yn fawr iawn yn wir, Vikki Howells, am y ddau gwestiwn pwysig yna. Mae'r etholiadau a chanlyniad yr etholiadau hynny'n bwysig. Mewn gwirionedd, mae hwn yn rhywbeth yr wyf yn rhannu'r cyfrifoldeb amdano gyda'r Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol; mae hi'n edrych ar hyn yn benodol o ran ein cronfa mynediad i swydd etholedig o ran amrywiaeth a'n rhaglen amrywiaeth a democratiaeth, ac rwy'n gwybod bod ganddi—. Mae arolwg wedi ei gynnal o gynghorwyr o'r etholiad diwethaf. Roedd cyflwyno'r gronfa mynediad i swydd etholedig Cymru—cynllun treialu honno—yn bwysig iawn ar gyfer yr etholiadau diwethaf. Mewn gwirionedd, fe wnaeth helpu'r etholiadau fis Mehefin diwethaf, yn 2021—roedd ar gael—ac etholiadau 2022 Mai eleni.

Ond hefyd, yn ddiddorol, Anabledd Cymru sy'n rheoli'r gronfa, ac fe gafodd 21 cais gan ymgeiswyr a oedd yn sefyll yn y Senedd y llynedd, ond hefyd etholiadau prif gynghorau, cynghorau tref a chymuned eleni. Deallaf i fod chwech o'r unigolion a gafodd y gefnogaeth wedi'u hethol yn llwyddiannus, i gyd i'r cynghorau cymuned. Dim ond camau cynnar iawn, iawn yw'r rhain, ac mae adolygiad o'r trefniadau yr ydym ni'n eu cyflawni, gan edrych ar agweddau cadarnhaol—adborth, eto, gan bobl anabl. Ond rwy'n credu bod gennym ymrwymiad nawr—. Wel, yn amlwg mae gennym ymrwymiad i'n rhaglen lywodraethol i archwilio ymestyn y gronfa mynediad i swydd etholedig. Mae'n rhaid i Gymru gael ei chynrychioli, onid oes, ar bob lefel o ddemocratiaeth, gan holl bobl Cymru, ac mae'n rhaid i bobl anabl fod yno, felly mae'n rhaid gwneud yn siŵr ein bod ni'n hyrwyddo hyn. Rydym yn cynnal gweithdai ym mis Rhagfyr eleni i edrych ar hyn ac i ddysgu, unwaith eto, oddi wrth bobl anabl am y gronfa a mynediad.

Rydych yn codi pwynt pwysig iawn ynglŷn â mynediad at wasanaethau iechyd. Rwyf wedi sôn am y tasglu anabledd, ac mae gennym weithgor, fel y soniais i, ffrwd waith ar fynediad at wasanaethau, ac mae hynny'n cynnwys cyfathrebu a thechnoleg. Felly, mae hyn yn hanfodol bwysig i'ch etholwr gael mynediad at wasanaethau meddygon teulu. Oherwydd y datganiad hwn heddiw, byddaf yn cyflwyno adborth ac yn codi'r mater hwn, nid yn unig drwy'r gweithgor gyda phobl anabl, ond yn uniongyrchol gyda'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol. 

Dywedwch yn eich datganiad fod 

'Llywodraeth Cymru yn eiriolwr pybyr dros hawl pobl i reoli eu bywyd eu hunain, ac i lawer o bobl anabl, gall cael taliadau uniongyrchol fod yn hanfodol er mwyn cyrraedd y nod yma.' 

Ond eto, er gwaethaf Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 sy'n rhoi sylw i hyn, ac yn ymgorffori llawer o fy Mil Aelod preifat, a gynigiwyd cyn hynny ar y materion hyn, mae rhyw 3 y cant yn unig o'r boblogaeth gymwys yng Nghymru ar hyn o bryd yn dal i gael taliadau uniongyrchol. Felly sut ydych chi'n ymateb i'r datganiad gan Anabledd Cymru, rwy'n dyfynnu:

'Nid ydym yn gweld strategaeth glir o daliadau uniongyrchol yn cefnogi pobl anabl i fynd â nhw ymlaen nac i fynd i'r afael ag unrhyw un o'r pryderon neu'r rhwystrau sy'n cael eu codi gan bobl anabl. Mae rhai pobl anabl nad ydyn nhw'n ymwybodol o fodolaeth taliadau uniongyrchol, na sut y gallan nhw gael gafael arnyn nhw'?

Fy ail bwynt, a'r un olaf yw, rydych yn dweud yn eich datganiad fod:

'Hybu a gwreiddio'r model cymdeithasol o anabledd, yn Llywodraeth Cymru a chyrff cyhoeddus ledled Cymru, yw blaenoriaeth gadarn y Llywodraeth hon.'

Sut ydych chi, felly, yn ymateb i bryder a fynegwyd heddiw gan Anabledd Cymru—pryder penodol nad oes dyletswydd ar awdurdodau lleol i sicrhau bod pobl yn ymwybodol o'r cymorth sydd ar gael; mae diffyg pwynt gwybodaeth hawdd ei gyrraedd i weld hawliau; er gwaethaf ymrwymiadau blaenorol, rydym yn dal i weld nad yw Cymru'n cyflawni ymrwymiadau o dan gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar hawliau pobl anabl; ac yn hollbwysig, nid oes ganddyn nhw wybodaeth glir ynghylch y ffrâm amser ar gyfer ymgorffori'r confensiwn, ac er— 

Diolch, Mark—rydych wedi mynd dros amser.

Fe orffennaf i.

—ac er eu bod yn disgrifio sefydlu'r tasglu hawliau anabledd fel arfer da, maen nhw'n dweud bod bwlch gweithredu rhwng y polisi a ddatblygwyd ac effaith hwnnw ar bobl anabl yng Nghymru?

Diolch yn fawr iawn, Mark Isherwood, a diolch am y cwestiynau pwysig iawn yna am daliadau uniongyrchol. Unwaith eto, fel yn y cwestiynau blaenorol rydw i wedi'u cael heddiw, mae llawer o'r rhain yn gyfrifoldebau sy'n cael eu rhannu â Gweinidogion eraill yn Llywodraeth Cymru. Felly, mae'r taliadau uniongyrchol yn dod o dan fy nghyd-Weinidog, Julie Morgan, y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol. Yn fy natganiad, rwy'n siarad am y ffaith ein bod ni gyda'n gilydd, yn mynd i siarad yn Dewis, y sefydliad annibynnol a reolir gan bobl anabl, am sut y gallwn wella'r niferoedd sy'n defnyddio taliadau uniongyrchol yng Nghymru.

Wyddoch chi, mae'n hanfodol bod modd cynnig taliadau uniongyrchol a'u bod yn cael eu defnyddio fel ffordd a ffefrir gan bobl ar gyfer byw eu bywydau, ac, fel y dywedais i, ei fod yn gyson iawn, fel y gwnaethoch chi, wrth gwrs, gydnabod, â'r model cymdeithasol o anabledd. Felly, rydym wedi cyd-gynhyrchu a chyhoeddi cyngor clir a chryno am daliadau uniongyrchol, ac mae hynny'n ceisio chwalu rhai o'r mythau a'r camsyniadau a allai fod wedi datblygu ynghylch taliadau uniongyrchol. Felly, mae'n ymrwymiad ac mae'n dda gallu cryfhau'r ymrwymiad drwy fy ymateb i'ch cwestiynau heddiw i ehangu'r defnydd o daliadau uniongyrchol.

Rwy'n credu ei bod hi hefyd yn gydnabyddiaeth fod hon yn alwad allweddol gan bobl anabl yng Nghymru, fel y dywedwch chi. Felly, yn amlwg, rydym yn croesawu unrhyw ddatganiadau neu unrhyw alwadau am weithredu gan Anabledd Cymru ac oddi wrth ein cydweithwyr yn y fforwm cydraddoldeb i bobl anabl. Wrth gwrs, gall taliadau uniongyrchol mewn gwirionedd helpu i ddiwallu anghenion unigol pobl o ran gofal a chefnogaeth, ac mae'n ddewis arall yn lle gofal neu gymorth sy'n cael ei drefnu gan awdurdodau lleol; mae'n rhoi mwy o ddewis i bobl, mwy o hyblygrwydd a mwy o reolaeth dros y gefnogaeth y gallan nhw ei gael. Felly, mae cael yr ymateb a'r gefnogaeth heddiw ar gyfer y camau yr ydym ni'n eu cymryd, eto ar draws y Llywodraeth, i gyflawni hyn yn hanfodol bwysig, ond mae angen i ni allu cefnogi pobl a gweithio gydag awdurdodau lleol i wneud yn siŵr—ac mae hyn yn ysbryd ac, yn wir, bwriad y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant.

Rwyf wedi ymateb i'r gwaith pwysig sydd wedi cael ei wneud gan ein grŵp cynghori ar hawliau dynol gyda'r gweithgor hwnnw sydd wedi'i sefydlu, ac mae Anabledd Cymru yn cael ei gynrychioli ar hynny o ran ymgorffori confensiynau'r Cenhedloedd Unedig i gyfraith Cymru. Mae'n daith hir, ond rydym ni'n gweithio i'w chyflawni.

Yn olaf, Laura Anne Jones.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Diolch am eich datganiad, Gweinidog, a diolch am bopeth sydd wedi'i wneud hyd yma, ond mae'n amlwg yn glir, fel yr ydym i gyd yn cydnabod yn y Siambr hon heddiw, bod mwy i'w wneud o hyd. Mae'r pwnc heddiw yn un pwysig. Roedd adroddiad 'Drws ar glo' y Senedd yn 2021 y gwnaethoch sôn amdano, Gweinidog, wedi dod â chanfyddiadau pryderus iawn i'r amlwg. Canfu'r adroddiad fod bron i 42 y cant o bobl anabl wedi profi lefelau canolig i uchel o bryder, o'i gymharu â 29 y cant o bobl nad ydyn nhw'n anabl.

Nid yw dod allan o'r pandemig, cael mynediad at chwaraeon a gweithgarwch corfforol, sydd wedi'i gydnabod ers amser maith yn weithgarwch credadwy ar gyfer mynd i'r afael ag unigrwydd, salwch meddwl ac ynysigrwydd, erioed wedi bod yn bwysicach. Mae data wedi dangos bod pobl anabl ddwywaith yn fwy tebygol o fod yn segur yn gorfforol, i raddau helaeth oherwydd diffyg cyfleusterau chwaraeon lleol addas. Fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar chwaraeon, byddwn yn cael tystiolaeth ar hyn cyn bo hir, ac edrychaf ymlaen at rannu hynny gyda chi a'r tasglu. 

Ond, Gweinidog, rwy'n eich cyfeirio at y gwaith a wnaed gan ffederasiwn Chwaraeon Anabledd Cymru—mae fy nghwestiwn ar hwn—a'r mentrau cadarnhaol y maen nhw yn eu cyflawni, megis cydweithio â Chwaraeon Cymru ar gyflawni'r prosiect 'insport', sy'n ceisio cefnogi'r sectorau chwaraeon a hamdden i ddarparu gwasanaethau sy'n cynnwys pobl anabl. Mae hyn yn cynnwys datblygu pecyn cymorth. Ar hyn o bryd mae 50 clwb allan o 5,000 o glybiau chwaraeon yng Nghymru wedi cyrraedd y lefel efydd honno. Gweinidog, mae hyn yn golygu mai dim ond 2.6 y cant o glybiau chwaraeon yng Nghymru sydd â'r achrediad chwaraeon pwysig hwn, ac nid yw hynny'n ddigon da. A minnau wedi gweithio i—

Bydd angen i chi ddod i ben nawr, os gwelwch yn dda. 

—clwb chwaraeon fy hun, y rhwystr mawr, yn amlwg, yw cyllid. Gweinidog, a fydd eich Llywodraeth yn ymrwymo heddiw, ar Ddiwrnod Rhyngwladol Pobl ag Anableddau, i gefnogi'r fenter insport hollbwysig hon sydd â'r potensial i wneud cymaint yn wahanol i lawer yn briodol ac yn ariannol? Ac os caf fi, Dirprwy Lywydd, sut ydych chi'n gweithio gyda'r Senedd Ieuenctid i sicrhau bod eu safbwynt nhw—bydd yn ddiddorol iawn wrth ddatblygu'r strategaeth? Diolch.

Diolch yn fawr, Laura Anne Jones. Fel y dywedais i fwy nag unwaith yn fy natganiad, yn amlwg mae angen gwneud mwy, ac mae'r dystiolaeth gyda 'Drws ar Glo: Datgloi bywydau a hawliau pobl anabl yng Nghymru ar ôl COVID-19', mae gennym ni'r tasglu, ac rydyn ni'n gweithio gyda'n gilydd. Felly, fe wnaf i gymryd yr hyn rydych chi wedi'i ddweud heddiw yn ôl, pan wnaethoch chi alw ar rôl Chwaraeon Anabledd Cymru, ac yn wir byddaf yn hapus iawn, eto, i weithio gyda fy nghyd-Aelod, Dawn Bowden ar hyn, oherwydd mae hyn mewn gwirionedd yn fater traws-Lywodraethol eto. Yn wir, rwy'n siŵr y bydd un ohonom ni neu'r ddwy ohonom eisiau ymuno â'r grŵp trawsbleidiol rywbryd.

Rwy'n falch iawn hefyd eich bod chi wedi sôn am leisiau pobl ifanc a phlant anabl er mwyn i ni allu edrych nid yn unig ar y Senedd Ieuenctid, ond y gwaith sy'n cael ei wneud gan Plant yng Nghymru—er enghraifft, yr arolygon maen nhw'n eu cynnal gyda phlant a phobl ifanc ar hyn o bryd. Mae'r comisiynydd plant newydd gwblhau ei hadolygiad a'i harolwg cyntaf gyda phlant a phobl ifanc, gan gynnwys plant a phobl ifanc anabl, felly byddaf yn dilyn i fyny ar bob un o'r pwyntiau hynny, yn amlwg. Diolch yn fawr iawn. Diolch. 

Diolch i'r Gweinidog.

Yn unol â Rheol Sefydlog 12.24, oni bai bod Aelod yn gwrthwynebu, caiff y ddau gynnig o dan eitemau 9 a 10, egwyddorion cyffredinol y Bil Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru) a'r penderfyniad ariannol, eu grwpio i'w trafod, ond gyda phleidleisiau ar wahân. Gwelaf nad oes unrhyw wrthwynebiad.