Galwaf nawr ar arweinwyr y pleidiau i holi’r Prif Weinidog ac, yn gyntaf, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, Andrew R.T. Davies.

Diolch i chi, Lywydd. Brif Weinidog, yn y cytundeb a gyrhaeddoch i ffurfio’r glymblaid rhwng Llafur a’r Democratiaid Rhyddfrydol sydd gennym fel Llywodraeth yma yng Nghymru heddiw, cafodd rhan o faniffesto’r Democratiaid Rhyddfrydol ynglŷn â lleihau maint dosbarthiadau ei chynnwys yn eich rhaglen lywodraethu. Cost hynny oedd tua £42 miliwn, neu £42 miliwn oedd yr amcangyfrif. Yn eich maniffesto eich hunain, fe ddywedoch y byddai’r Llywodraeth Lafur, pe câi ei hethol, yn darparu £100 miliwn i addysg dros oes y Cynulliad. A fydd y £42 miliwn hwn yn arian ychwanegol y bydd yn rhaid dod o hyd iddo er mwyn ei roi yn y gyllideb addysg, neu a yw’n rhan o’ch ymrwymiad cyfan o £100 miliwn?

Rydym yn falch o addo’r £100 miliwn fel prif addewid yn ein maniffesto etholiadol. Clustnodir yr arian ar gyfer gwella addysg. Mae’n fater yn awr, wrth gwrs, i’r Llywodraeth a’r Ysgrifennydd archwilio sut y gellir bwrw ymlaen ar fater maint dosbarthiadau.

Sylwaf nad ateboch y cwestiwn, oherwydd rwy’n credu ei bod yn bwysig deall hyn: a fyddwch yn darparu arian ychwanegol at ymrwymiad eich maniffesto i gyflawni’r ymrwymiad newydd hwn rydych wedi’i gynnwys yn eich rhaglen lywodraethu? Mae’n gwestiwn hollol deg, oherwydd byddwn yn gobeithio, cyn i chi gytuno i hyn, eich bod wedi’i roi drwy beiriant y gwasanaeth sifil, fel petai, a gweld beth fyddai’r ymrwymiad, oherwydd nid yw £42 miliwn yn swm bach o arian. Felly, mae’n ateb syml: a fydd £42 miliwn ychwanegol yn cael ei ddarparu i’r gyllideb addysg i gyflawni’r ymrwymiad hwn, neu a oes rhaid iddo ddod o’ch blaenoriaethau presennol a nodwyd gennych yn eich cyllideb eich hun?

Na, gellir cyflawni’r ymrwymiad y tu allan i’r pot o £100 miliwn.

Felly, bydd arian newydd yn dod i’r gyllideb addysg i gyflawni’r ymrwymiad hwn. Rwy’n credu mai dyna’r pwynt roeddech yn ei wneud. Ond mae eich ymgynghorydd addysg, David Reynolds, wedi nodi efallai nad dyna’r defnydd gorau o arian i godi lefelau cyrhaeddiad addysg. Ond os ydych yn ysgol, yn bennaeth, ac yn gorff llywodraethol, er mwyn bodloni’r gofyniad hwn, a fyddai’n golygu y bydd rhaid i chi greu ystafelloedd dosbarth ychwanegol, cael athrawon newydd, neu a fydd yn golygu isrannu dosbarthiadau’n unig i fodloni’r gofyniad sydd wedi’i dderbyn gan eich Llywodraeth? Credaf ei bod yn bwysig deall yn union sut y gweithredir hyn, fel bod llywodraethwyr a phenaethiaid yn gwybod (a) y bydd yr arian yn dod er mwyn cyflawni’r ymrwymiad, ond yn ail, y byddant yn gallu ei gyflawni o fewn yr ystadau ysgol presennol sydd ganddynt. Neu a fyddwch yn darparu arian cyfalaf ychwanegol ar gyfer unrhyw waith adeiladu y gallai fod ei angen?

Mae’r rhain yn faterion sy’n cael eu harchwilio wrth i ni geisio symud y polisi yn ei flaen. Un o’r pethau rydym yn ymfalchïo ynddynt yw’r ffaith ein bod wedi adeiladu cymaint o ysgolion newydd ledled Cymru, ein bod wedi adnewyddu cynifer o ysgolion ledled Cymru ac y bydd rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn parhau. Yn gynyddol ledled Cymru, rydym yn gweld mwy a mwy o blant, a mwy a mwy o athrawon, yn cael eu dysgu mewn cyfleusterau sy’n briodol ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, ar ôl cymaint o flynyddoedd yn y 1980au a’r 1990au o ddadfuddsoddi a thanfuddsoddi yn ein hysgolion.

Arweinydd grŵp UKIP, Neil Hamilton.

Diolch yn fawr iawn, Lywydd.

Nearly three years ago, the Prime Minister, David Cameron, described the congestion on the M4 corridor as like a foot on the windpipe of the Welsh economy. That coupled with the tolls on the Severn bridge, which act as a kind of tax on jobs and prosperity in south Wales, requires us to take immediate or very quick action, at any rate, to solve these two problems. As a result of the agreement that the Welsh Government has now reached with Plaid Cymru, it seems that we’ve kicked the solution to the problems of the M4 into the long grass. I wonder if the First Minister could perhaps put some kind of a timescale on coming up with a solution.

Wel, nid wyf yn cytuno ei fod wedi’i roi i’r naill ochr. Ceir cydnabyddiaeth gyffredinol fod angen ateb i’r problemau sy’n ymwneud â thwnelau Bryn-glas. Mae’r broses o ran y llwybr du’n parhau, ond mae angen ymchwiliad priodol i hynny—mae angen ei archwilio’n briodol. Rwy’n awyddus i opsiynau eraill gael eu harchwilio hefyd fel rhan o’r broses gyhoeddus honno. Rwyf o blaid y tryloywder y byddai hynny’n ei ddarparu.

O ran tollau’r Hafren, nid ni sy’n eu rheoli. Rydym yn credu mai ni ddylai eu rheoli a phe baem yn eu rheoli, byddem yn diddymu’r tollau.

Rwy’n derbyn yr ail bwynt a wnaeth y Prif Weinidog a chaiff gefnogaeth lawn fy mhlaid, yn sicr, wrth geisio cael gwared ar y cyfyngiad mawr hwn ar ddatblygu economaidd yn ne Cymru.

Ond o ran prosiect yr M4, aeth fy mhlaid i mewn i’r etholiad diwethaf ar sail cefnogi’r llwybr glas yn hytrach na’r llwybr du. Ein barn ni yw y byddai’r llwybr du yn well na dim llwybr, ac nid ydym am fod mewn sefyllfa, fel rydym wedi’i chael ers blynyddoedd lawer bellach mewn perthynas ag ehangu Maes Awyr Heathrow, lle ceir siarad diddiwedd a dim gweithredu. Felly, mae’n ymddangos i mi fod yr argymhelliad i orfodi ymchwiliad cyhoeddus pellach yn debygol o greu oedi diderfyn, fel na fydd y problemau ond yn gwaethygu fwyfwy. Felly, mae’r ateb i broblemau’r diwydiant dur wedi’i gyfyngu’n rhannol gan yr anhawster hwn hefyd.

Na, mae hwn yn ofyniad cyfreithiol; nid yw’n rhywbeth y gallwn ddianc rhagddo heb fygythiad o adolygiad barnwrol ac ni fyddem eisiau dianc rhagddo. Mae’n rhan o’r broses o symud ymlaen gydag ateb i broblem twnelau Bryn-glas. Nid wyf yn credu ei fod yn effeithio ar y diwydiant dur mewn unrhyw ffordd o fath yn y byd, ond mae’n iawn dweud, i lawer o fusnesau ac yn wir, pan edrychwyd ar ddod â digwyddiadau mawr i Gaerdydd, mae problem tagfeydd yn nhwnelau Bryn-glas yn codi.

Y broblem arall, wrth gwrs, os yw’r tollau ar bont Hafren yn diflannu, yw y byddai’r brêc naturiol ar draffig sy’n bodoli yno yn pentyrru ar dwnelau Bryn-glas, gan wneud y sefyllfa’n waeth. Felly, nid oes ateb hawdd ar wahân i edrych ar ffyrdd o osgoi’r twneli hynny.

Rwy’n derbyn rhesymeg hynny. Rwyf fi ond eisiau dweud wrth y Prif Weinidog ein bod wedi dod i’r lle hwn i fod yn adeiladol yn yr wrthblaid ac rydym am chwarae’r math o rôl y mae Plaid Cymru’n honni yn awr ei bod yn ei chwarae mewn perthynas â datblygu polisi Llywodraeth, ac felly rwyf eisiau dweud, o ran y llwybr du neu’r llwybr glas, fod fy mhlaid yn barod i gynnal trafodaethau gyda’r Llywodraeth. Fel y dywedais yn gynharach, rydym yn credu bod y llwybr du yn well na dim llwybr ac felly, os yw hwn yn angenrheidiol er mwyn dadflocio’r dagfa, yna rydym yn barod i chwarae ein rhan ynddo.

Rwy’n clywed yr hyn y mae arweinydd UKIP wedi’i ddweud. Mae’n bwysig fod y broses yn awr yn symud yn ei blaen. Mae’n bwysig fod y broses mor dryloyw â phosibl. Mae’n bwysig fod y Llywodraeth yn ufuddhau i’r gyfraith, a dyna pam y mae gennym y broses sydd gennym. Rwyf wedi edrych ar hyn yn eithaf manwl a’r casgliad rwyf wedi dod iddo yw ei bod yn anodd gweld dewis arall yn lle’r llwybr du. Mae gan eraill farn wahanol, ac mae’n bwysig felly fod y broses a ddilynir yn dryloyw ac yn cymryd yr amser priodol er mwyn i arolygydd adrodd a rhoi canfyddiadau sy’n dryloyw i bawb eu gweld.

Arweinydd yr wrthblaid, Leanne Wood.

Diolch, Lywydd. Wel, mae’n edrych fel pe baech yn mynd i allu taro bargen gydag UKIP, Brif Weinidog, ar ddyfodol y llwybr du. Diddorol iawn. [Chwerthin.]

Neithiwr, cafwyd dadl deledu ar refferendwm yr UE, a chwalodd y system cofrestru pleidleiswyr yn union cyn yr amser cau, sef hanner nos. A wnewch chi ymuno â mi ac eraill i alw am ymestyn yr amser i gofrestru pleidleiswyr ar-lein, er mwyn sicrhau bod cynifer o bobl â phosibl yn cael cymryd rhan yn y refferendwm ar yr hyn a fydd yn un o’r cwestiynau pwysicaf sy’n wynebu dyfodol ein gwlad?

Rwy’n cytuno’n llwyr â’r hyn y mae arweinydd yr wrthblaid wedi’i ddweud. Nid yw’n dderbyniol gwrthod hawl pobl i bleidleisio oherwydd problem dechnolegol. Rwyf yn y broses o ysgrifennu at y Prif Weinidog ynglŷn â hyn, er ei bod yn ymddangos ei fod wedi dynodi, yn gynharach y prynhawn yma, y byddai’r amser cau yn cael ei ymestyn. Mae’n bwysig yn awr, wrth gwrs, gwneud yn siŵr (a) fod hynny’n digwydd, a (b) ein bod yn deall sut y gall hynny ddigwydd.

Diolch yn fawr, Brif Weinidog. Fe fyddwch yn cofio sut y collodd cyn-weithwyr ASW yma yng Nghaerdydd eu pensiynau pan aeth eu cwmni i’r wal ychydig flynyddoedd yn ôl. Bodolaeth un o gyfarwyddebau’r UE yn 1980 y daeth fy nghyd-Aelod Adam Price o hyd iddi pan oedd yn AS Plaid Cymru, a orfododd y Llywodraeth—Llywodraeth Lafur oedd hi ar y pryd—i greu’r cynllun cymorth ariannol a’r gronfa diogelu pensiynau. Er nad aeth honno cyn belled ag y byddem wedi’i ddymuno—90 y cant yn unig o’r pensiwn a warantai ac nid oedd yn fynegrifol—o ystyried y marciau cwestiwn presennol dros ddyfodol pensiynau’r gweithwyr dur, heb y mesurau diogelu hanfodol hyn gan yr Undeb Ewropeaidd, a fyddech yn cytuno y byddai llawer o weithwyr yng Nghymru heddiw yn waeth eu byd nag y maent yn awr?

Byddwn, mae hynny’n gywir. Rwy’n credu mai o dan erthygl 8 y confensiwn y rhoddwyd y camau ar waith, os cofiaf yn iawn, yn y llys yn 2007. Ac ydi, mae’n gywir dweud, o ganlyniad i ddehongliad y llys o gyfraith Ewropeaidd, cafodd mesur diogelu pellach ei roi ar waith ar gyfer y pensiynwyr hynny. Mae’n wir yn enghraifft o’r modd y mae’r Undeb Ewropeaidd, yn y ffordd hon ymysg nifer o ffyrdd eraill, wedi diogelu a gwella hawliau gweithwyr yng Nghymru.

Diolch, Brif Weinidog. Nawr, mae llawer o’r ddadl hyd yn hyn wedi ymwneud mwy â chodi bwganod nag â darparu gwybodaeth gywir i bobl allu dewis yn wybodus ar ei sail. A wnewch chi ymuno â mi i gondemnio gwleidyddiaeth ‘chwiban y ci’ y dde eithafol sy’n ceisio cymell delweddaeth hiliol ac ecsbloetio ofnau pobl gyda datganiadau sy’n awgrymu bod pleidlais i aros yn yr Undeb Ewropeaidd yn cynyddu’r risg i fenywod o gael eu treisio?

Cefais fy syfrdanu a fy nychryn gan y sylw hwnnw. Nid wyf wedi fy synnu ganddo, ond mae arweinydd yr wrthblaid yn hollol gywir, mae’n sylw syfrdanol. Byddai’n gweddu’n dda i’r 1930au, mewn gwirionedd—gwleidyddiaeth y 1930au, a dweud y gwir, a rhai o’r pleidiau a fodolai bryd hynny. Y gwir amdani, yn anffodus, yw bod y ddadl ar ein haelodaeth o’r refferendwm Ewropeaidd wedi gorboethi—ac rwy’n dweud hyn: rwy’n credu ei fod yn wir ar y ddwy ochr yn Llundain. Mae’n dechrau edrych fel ffrae rhwng bechgyn ysgol fonedd ar y ddwy ochr, a chredaf fod pobl gyffredin a’u barn yn cael eu hanwybyddu. Wel, os caf ddweud, fel rhywun, fel hithau, a aeth i ysgol gyfun, sy’n cynrychioli hen gymuned lofaol, yn rhannol yn fy achos i o leiaf, ac sy’n cynrychioli pobl gyffredin sy’n gweithio, ni fyddwn yn dymuno ein gweld yn gadael a gweld y bobl hynny’n colli gwaith yn sgil y bleidlais?