Rŷm ni’n symud ymlaen i’r eitem nesaf ar yr agenda, sef datganiad gan Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes ar y Gymraeg. Rwy’n galw ar y Gweinidog, Alun Davies, i wneud ei ddatganiad.

Diolch yn fawr i chi, Lywydd. Mae’n bleser gen i gael y cyfle yma heddiw i wneud datganiad am fy nghynlluniau a fy mlaenoriaethau ar gyfer maes polisi’r Gymraeg dros y flwyddyn i ddod.

Fel rhywun sydd yn wastad wedi ymgyrchu dros nifer o flynyddoedd am ddyfodol llewyrchus i’r Gymraeg, mae’n anrhydedd cael arwain ar y portffolio iaith ar ran Llywodraeth Cymru. Rwy’n ffodus hefyd i gael cymryd yr awenau ar adeg gyffrous yn hanes yr iaith. Mae yna heriau o’n blaenau ni, ond gallwn ni hefyd wynebu’r heriau hynny gan wybod bod gennym ni gonglfeini cadarn yn eu lle.

Felly, wrth inni ystyried beth yw'r camau nesaf i’r Llywodraeth, mae’n bwysig ein bod ni’n dathlu'r hyn sydd wedi cael ei wneud hyd yma. Mae’n amserol hefyd nodi ein diolch i Gymdeithas Bêl-droed Cymru a’r tîm cenedlaethol am roi Cymru a’r Gymraeg ar y map gyda’u llwyddiant ysgubol ym mhencampwriaeth Ewro 2016. Mae gweld cwmnïau mawr rhyngwladol a’r cyfryngau Prydeinig yn defnyddio’r Gymraeg yn eu hymgyrchoedd cyfathrebu yn hwb mawr i hyder pob un ohonom ni, fel cenedl ddwyieithog. Byddwn yn edrych ar ffyrdd i fanteisio ar y diddordeb newydd yma yn y Gymraeg dros y misoedd nesaf.

Ein tasg yn awr yw gosod uchelgais o’r newydd sy’n adeiladau ar y seiliau sydd gennym ni ac yn cymryd camau mawr ymlaen. Mae ein maniffesto ni’n gosod uchelgais i gyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Ni fydd hynny’n dasg hawdd, ond credaf ei bod yn bwysig i ni hoelio ein meddyliau ar yr hyn rydym ni’n ceisio ei wneud. Mae’n gyfrifoldeb arnom ni fel Llywodraeth i osod cyfeiriad ond mae hefyd yn hanfodol i ni i gyd fel cenedl gyfan berchnogi’r her.

Felly, un o’r pethau cyntaf rwy’n bwriadu ei wneud eleni fel Gweinidog yw cynnal sgwrs neu drafodaeth genedlaethol ar ein gweledigaeth hirdymor ni. Daw strategaeth bum-mlynedd bresennol y Llywodraeth i ben ddiwedd mis Mawrth nesaf, felly rwy’n edrych ymlaen at gynnal trafodaeth eang dros y misoedd nesaf ym mhob un rhan o’n gwlad. Fy mwriad i yw cyhoeddi dogfen ymgynghori yn yr Eisteddfod yn ystod yr wythnosau nesaf.

Wrth edrych tuag at y dyfodol, rhaid inni hefyd ganolbwyntio ar y presennol. Rwy’n ymrwymo i barhau i gyflwyno rheoliadau safonau pellach i sectorau eraill sy’n dod o dan Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011 dros y flwyddyn nesaf. Rwyf hefyd yn cyhoeddi datganiad ysgrifenedig heddiw yn rhoi diweddariad ar safonau’r Gymraeg.

Yn ei ddatganiad ar ddechrau’r Cynulliad hwn, dywedodd y Prif Weinidog y bydd y Llywodraeth yn ceisio diwygio Mesur y Gymraeg. Cafodd y Mesur ei basio ar adeg pan oedd y setliad datganoli yn wahanol, felly mae’n amserol i ni adolygu’r Mesur a bydd y gwaith yn cychwyn yn ystod y flwyddyn yma. Mae’n rhy gynnar ar hyn o bryd i nodi manylion beth fydd yn y Bil newydd, ond rwy’n awyddus i edrych eto ar y Mesur er mwyn sicrhau fod y sylfaen ddeddfwriaethol ar gyfer y dyfodol yn addas, yn gyfredol a hefyd yn sicrhau bod y broses o wneud a gosod safonau yn llai biwrocrataidd.

Rwyf hefyd yn awyddus i ailedrych ar y broses o gynllunio addysg Gymraeg. Mae fy swyddogion i eisoes wedi bod yn trafod gydag awdurdodau lleol er mwyn datblygu canllawiau ar baratoi cynlluniau strategol newydd ar gyfer y tair blynedd nesaf. Y nod fydd sicrhau bod y cynlluniau yn arwain at weithredu pendant a chyflym mewn modd sy’n arwain at dwf mawr mewn addysg cyfrwng Cymraeg. Rwyf hefyd yn ymrwymo i weithredu’r blaenoriaethau ar gyfer addysg Gymraeg a gyhoeddwyd mewn datganiad ym mis Mawrth eleni. Mae gwaith hefyd wedi cychwyn ar ddatblygu cwricwlwm newydd i Gymru a fydd yn cynnwys un continwwm o ddysgu ar gyfer yr iaith Gymraeg.

Mae gan rieni rôl allweddol i’w chwarae yn natblygiadau ieithyddol y genhedlaeth nesaf o Gymry. Cychwynnodd rhaglen Cymraeg i Blant ym mis Ebrill eleni er mwyn annog a chefnogi rhieni a darpar rieni i ddefnyddio’r Gymraeg gyda’u plant. Byddwn yn sicrhau bod rhieni yn derbyn gwybodaeth am fanteision addysg Gymraeg ar adegau allweddol drwy’r daith o fagu plentyn.

Rwy’n edrych ymlaen at weld y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol yn cychwyn yn swyddogol ym mis Awst. Yr wythnos diwethaf, bues i yng nghynhadledd tiwtoriaid Cymraeg i oedolion, ac mae’n amlwg i mi fod yna ymroddiad gan y sector i symud ymlaen a bod yn rhan o gynllun eang o greu siaradwyr Cymraeg rhugl a hyderus.

Yn ogystal â sicrhau bod strwythurau addas yn eu lle ar gyfer cynllunio addysg, mae’n hanfodol hefyd ein bod ni’n cefnogi ein hadnodd pwysicaf, sef ein pobl ni—y siaradwyr Cymraeg ledled Cymru. Mae angen i ni barhau i gefnogi pobl i ddefnyddio’r Gymraeg mewn ffyrdd ymarferol, creadigol a hwyliog. Roedd yn fraint gen i agor canolfan Gymraeg newydd Tŷ’r Gwrhyd ym Mhontardawe yr wythnos diwethaf. Bydd Tŷ’r Gwrhyd yn ofod gwych i ddod â siaradwyr Cymraeg o bob oed at ei gilydd i’w defnyddio yn gymdeithasol.

Lywydd, mae prosiectau sy’n targedu defnydd iaith plant a phobl ifanc yn parhau i fod yn flaenoriaeth. Yn y flwyddyn nesaf, byddwn yn parhau i ddatblygu rhaglen siarter iaith ar draws Cymru sydd â’r nod o gefnogi ac annog defnydd anffurfiol o’r Gymraeg ymhlith plant a phobl ifanc. Byddwn hefyd yn gweithio gyda phobl ifanc a busnesau i danlinellu pwysigrwydd y Gymraeg fel sgìl ar gyfer y gweithle. Ond, yn fwy na dim, rydym am i’r Gymraeg fod yn rhywbeth sy’n gyfredol ac yn berthnasol i’r genhedlaeth ifanc—mae defnyddio cyd-destun fel cerddoriaeth, technoleg neu chwaraeon i godi proffil a balchder yn yr iaith yn rhywbeth a fydd yn parhau yn ganolog i’r gwaith hybu.

Dros y flwyddyn nesaf, byddwn ni hefyd yn cydweithio â’n partneriaid i helpu’r sector breifat i ymgorffori mwy o ddwyieithrwydd yn eu gwasanaethau a busnesau. Fel rydw i eisoes wedi sôn, mae cyffro’r pêl-droed wedi agor drws o ran profi gwerth y Gymraeg wrth farchnata, felly mae hwn yn gyfle euraidd i ni fanteisio arno fe.

Lywydd, dyna fy mlaenoriaethau i ar gyfer y flwyddyn nesaf. Rwy’n hyderus bod yna gefnogaeth ar draws y Siambr i sicrhau dyfodol cadarn i’r Gymraeg ac i sicrhau ein bod ni i gyd yn ymrwymo i gymryd penderfyniadau yn y lle hwn a fydd yn gyson â chyrraedd yr ymrwymiad hwnnw. Diolch yn fawr.

Mae uchelgais Llywodraeth Cymru o 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg yn nod i’w groesawu ac rwy’n falch eich gweld chi’n cadarnhau hyn eto heddiw. Er hynny, nid yw’r Llywodraeth eto wedi egluro sut mae’n bwriadu cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg o ychydig dros 0.5 miliwn yn 2011 i 1 filiwn erbyn 2050. Rwy’n gweld y byddwch chi’n cyhoeddi fod yna ymgynghoriad i fod, eto fyth, ar strategaeth newydd ac yn cymryd y bydd hwnnw yn cynnwys sut i gyrraedd y nod o 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg. Mae angen strategaeth, ond, yn bwysicach, mae angen cynllun gweithredu i fynd efo hwnnw. Rydym ni angen rŵan gweld ewyllys wleidyddol gryf a chadarn gan y Llywodraeth cyn iddi fynd yn rhy hwyr ar yr iaith Gymraeg.

Ni chyflawnwyd nodau blaenorol Llywodraeth Cymru o 5 y cant o gynnydd mewn siaradwyr Cymraeg rhwng cyfrifiadau 2001 a 2011 ac ni lwyddwyd i amddiffyn y nifer o gymunedau lle y mae dros 70 y cant yn siarad Cymraeg. Yn wir, gwelwyd cwymp o 2 y cant yn nifer y siaradwyr Cymraeg yn 2011 a chwymp yn nifer y cymunedau lle mae dros 70 y cant yn siarad Cymraeg. Mae angen eglurder ar sut mae’r Llywodraeth yn bwriadu cyrraedd y nod uchelgeisiol y tro yma. Yn bersonol, rwy’n meddwl ein bod ni wedi cael hen ddigon o ymgynghori. Rydym ni wedi cael un ymgynghoriad ar ôl y llall—sgwrs a gafwyd gan y Prif Weinidog, a beth sydd wedi dod yn sgil y sgwrs honno? Bydd pawb yn cofio’r Gynhadledd Fawr. Wel, nid ydw i ond yn gobeithio y bydd eich sgwrs chi yn arwain at weithredu y tro yma.

Rwy’n troi at nifer o’r materion eraill. Y safonau: diolch am y datganiad ysgrifenedig. Nid oes sôn am osod safonau ar gwmnïau telegyfathrebu—ffonau symudol ac yn y blaen. A ydych chi’n bwriadu gwneud hyn? Dyna ydy un o fy nghwestiynau cyntaf i. Yn y Cynulliad diwethaf, gwelwyd nifer o doriadau i gyllideb Comisiynydd y Gymraeg a byddai rhagor o doriadau yn ei gwneud hi’n anodd iawn i’r comisiynydd gyflawni ei chyfrifoldebau ynghylch y safonau. A ydych chi’n cytuno fod hyn yn bryder?

Addysg yw un o’r meysydd pwysicaf o ran cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg ar gyfer y dyfodol ac rydw i’n falch o’ch gweld chi yn cydnabod yr angen am un continwwm o ddysgu ar gyfer yr iaith Gymraeg. Mae’n ymddangos felly eich bod chi, o’r diwedd, am weithredu argymhellion yr Athro Sioned Davies, a gafodd eu gwneud yn wreiddiol dair blynedd yn ôl bellach, ac mae’n biti ein bod ni wedi colli gymaint o amser efo hyn. A ydych chi felly’n cytuno fod yr ymgynghoriad presennol gan Cymwysterau Cymru ynglŷn â chadw TGAU Cymraeg ail iaith yn ddibwrpas, ac y dylid ystyried dod â’r ymgynghoriad yna i ben ac yn hytrach symud i ddatblygu un cymhwyster cyn 2018?

Rydych chi’n sôn yn eich datganiad am weithredu’r blaenoriaethau ar gyfer addysg Gymraeg a gyhoeddwyd ym mis Mawrth eleni ac mi wnaeth y Prif Weinidog ddweud yn y datganiad hwnnw fod

‘Llywodraeth Cymru eisoes wedi cydnabod ei bod yn siomedig nad ydym wedi cyrraedd holl dargedau 2015 yn y Strategaeth.’

Ac wedyn mae o’n mynd ymlaen i ddweud:

‘mae’n bwysig cofio bod modelau gwahanol o ddarpariaeth yn bodoli yng Nghymru a bod cyrraedd targedau “cenedlaethol” yn dibynnu ar berfformiad awdurdodau lleol a darparwyr.’

Felly, pa gamau fyddwch chi’n eu cymryd i sicrhau bod pob awdurdod lleol yn mesur ac yn mynd i’r afael â’r galw am addysg Gymraeg ac yn cyfrannu at y targedau cenedlaethol?

A ydych chi’n cytuno fod angen datblygu marchnad llafur Cymraeg i ddarparu gwasanaethau, er enghraifft gwasanaethau addysg, iechyd a gofal yn y Gymraeg? Nid ydw i’n gweld cyfeiriad at hyn ond, yn fy marn i, mae hyn yn gam gweithredu hollbwysig ac mae angen eglurder ar bwy sy’n mynd i arwain ar y gwaith yma.

Rydych chi’n sôn hefyd am sicrhau bod rhieni yn derbyn gwybodaeth am fanteision addysg Gymraeg ar adegau allweddol drwy’r daith o fagu plentyn. A ydych chi’n cytuno fod angen sicrhau bod rhagor o blant ifanc yn cael y cyfle i dderbyn gofal plant drwy gyfrwng y Gymraeg er mwyn sicrhau bod targedau cenedlaethol addysg Gymraeg yn cael eu cyrraedd? A, gan eich bod chi yn sôn heddiw am bwysigrwydd Cymraeg i oedolion, a fedrwch chi ymrwymo i beidio â thorri cyllideb ar ei gyfer?

Rydych chi’n sôn yn eich datganiad am gydweithio efo partneriaid i helpu’r sector breifat i ymgorffori mwy o ddwyieithrwydd yn eu gwasanaethau. A fyddwch chi’n gweithredu, felly, eich addewidion maniffesto i sefydlu cronfa defnydd o’r Gymraeg, a gwadd busnesau i fuddsoddi yn y Gymraeg?

Ac, yn olaf, rwy’n gweld nad ydych yn sôn am y cysylltiad hollbwysig rhwng yr iaith a’r economi. Mae cydnabod pwysigrwydd cynnal economi gref yn y cymunedau a’r ardaloedd Cymraeg yn hanfodol, rwy’n credu, ond rwyf yn gobeithio y byddwch chi’n medru ymhelaethu ar hyn maes o law. Felly, diolch am y datganiad. Rydw i’n edrych ymlaen i weithio efo chi ar gynllun gweithredu cadarn ac effeithiol, ac amserlen glir er mwyn diogelu a chryfhau’r Gymraeg ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol. Rhaid cyflymu: yn wir, mae’n rhaid i ni garlamu ymlaen yn ddiymdroi cyn ei bod hi’n rhy hwyr i’r iaith Gymraeg.

Ni fuaswn i’n derbyn ambell bwynt rydych wedi ei wneud, ond rwy’n eich croesawu chi i’r swydd, fel llefarydd ar faterion iaith. Wrth wneud hynny, a gaf i ddweud hyn? Mi fydd y Llywodraeth yma yn gweithredu pob un rhan o’r maniffesto heb eithriad, ac mi fyddem ni yn gwneud hynny. Mae sut rydym yn gwneud hynny yn rhywbeth mi fydd—wel, y mae’r Prif Weinidog wedi dechrau’r job o esbonio hynny y prynhawn yma, gyda datganiad a blaenoriaethau’r Llywodraeth, ac mi fydd y Gweinidog Cyllid yn trafod y polisi cyllido ar gyfer y blynyddoedd nesaf, ac mi fydd sawl Gweinidog yn gwneud datganiadau fydd yn ymwneud â sut rydym yn datblygu gwasanaethau i gefnogi’r Gymraeg dros y blynyddoedd i ddod. Roedd yr Ysgrifennydd Addysg wedi gwneud hynny y prynhawn yma hefyd. Felly, mi fydd y Llywodraeth yn cydweithio ac yn gweithio, ac fydd pob un Gweinidog yn gweithio yn eu maes i sicrhau dyfodol a sicrhau cefnogaeth i’r Gymraeg. Nid yw’n fater i un Gweinidog, ac un Gweinidog yn unig, wneud hynny. Mae hwn yn rhan o Lywodraeth yn ei chyfanrwydd. Mi fyddwch chi’n gweld, fel rhan o’r gwaith hwnnw, na fydd dim ond datganiadau pellach ar iaith a’r economi, iaith yn y gweithlu a chynllunio’r gweithlu ar gyfer y dyfodol. Mi fydd hynny yn dod o Weinidogion gwahanol yn ystod y cyfnod nesaf.

Ond a gaf ateb cwpwl o’ch pwyntiau penodol? Pan fo’n dod at y safonau, mi fyddem ni yn cadw at yr amserlen i sicrhau bod y safonau yn dod gerbron y Cynulliad yma, ac mi fyddem ni yn cadw at yr amserlen sydd gyda ni i sicrhau bod hynny yn digwydd yn y ffordd rydym ni wedi’i datgan yn barod. Mi fyddaf i’n sicrhau bod y safonau sy’n dod gerbron y Cynulliad yma yn safonau rwy’n meddwl gall y Cynulliad eu cefnogi.

Mae yna ewyllys glir a chadarn, fel rydych wedi’i ddweud, yn y Llywodraeth yma, ac mae’r Llywodraeth yma yn mynd i arwain ar y gwaith yma. Ond a gaf i ddweud hyn yn hollol glir? Gall Llywodraeth ddim mynnu bod rhiant yn defnyddio unrhyw iaith benodol gyda phlentyn gyda’r nos, neu pan fo’r plentyn yn chwarae. Gall Llywodraeth ddim mynnu bod rhywun yn defnyddio’r Gymraeg yn y swyddfa bost. Gall Llywodraeth ddim mynnu bod rhywun yn defnyddio pa bynnag iaith lle bynnag y maen nhw. Mae hwn yn rhan o gynllun ar ein cyfer ni fel cenedl ac fel cymdeithas. Mae’n fater i bob un ohonom ni. Y peth rhwyddach yn y byd yw dod i fan hyn, i’r Siambr, a gwneud araith, a meddwl bod y job wedi’i wneud. Nid ydw i—[Torri ar draws.] Nid ydw i—[Torri ar draws.] Nid ydw i’n mynd i ddod i fan hyn a dim ond gwneud araith, ac nid ydw i chwaith yn mynd i ymddiheuro am gael sgwrs a chynnal trafodaeth gyda’n cenedl ni amboutu ddyfodol y Gymraeg. Rydw i’n credu dyna beth mae’r genedl eisiau ei weld, a dyna beth rydw i’n mynd i’w wneud. Ac rydw i’n mynd i arwain ar y drafodaeth yna; nid ydw i’n mynd i eistedd yn ôl ac aros i rywun arall wneud hynny, ac nid ydw i chwaith yn mynd i feddwl fod gen i yr hawl i gyhoeddi dogfen ymgynghori heb fynd trwy unrhyw fath o drafodaeth gyda’r wlad yma o gwbl. Nid ydw i’n mynd i wneud hynny. Fy steil i yw i fynd mas o’r Bae, i deithio o gwmpas Cymru, siarad gyda phobl yn ein cymunedau ar draws y wlad, ac wedyn dod yn ôl i fan hyn gyda rhywbeth rwy’n meddwl fydd â chefnogaeth pob rhan o Gymru. Ac nid ydw i’n mynd i ymddiheuro am hynny, ac rydw i’n meddwl, os ydym ni o ddifrif—a dyna’r gwahaniaeth, onid yw? Os ydym ni o ddifrif amboutu dyfodol y Gymraeg, mi fuasai pob un fan hyn yn cefnogi hynny.

Mae cymaint i fynd trwyddo yma, felly, jest i arbed tipyn bach o amser yma, rwy’n cytuno â beth a ddywedodd Sian Gwenllian ynglŷn â’r strategaeth a’r angen am gynllun. Rydym ni wedi cael strategaethau a chynlluniau o’r blaen, ac nid ydyn nhw wedi bod yn gweithio. Rydym ni wedi gweld cwymp yn nifer y bobl sy’n siarad Cymraeg yn yr ‘heartlands’, a nid oes digon o lefydd lleol yn ein hysgolion i’r bobl ifanc sydd eisiau cymryd eu haddysg drwy’r iaith Gymraeg.

Ond jest gair o gysur yma i chi, am unwaith: rwy’n deall pa mor galed fyddai hyn, achos mae cael strategaeth am rywbeth mor bersonol â dewis iaith yn beth anodd iawn. A phan ddywedoch chi am gael cefnogaeth gan bawb yng Nghymru dros unrhyw fath o beth da y mae’r Llywodraeth a’r Cynulliad yn trïo ei wneud, mae’n beth pwysig, ond nid esgus yw hynny, Weinidog, i beidio â gwneud dim byd neu ddim byd sydd yn gweithio.

A allaf i ddweud, jest cyn i fi ddechrau ar gwestiynau—? Fe ddywedoch chi rywbeth yn y datganiad Saesneg a golloch chi yn eich araith Gymraeg heddiw, sef, ‘to hear the language every day’. Dyna’r her sylfaenol am unrhyw lwyddiant i strategaeth dros y Gymraeg yma, rwy’n credu. Ac, yn anffodus, colloch chi hyn rywsut yn eich araith Gymraeg heddiw.

I fwrw ymlaen â’r safonau, rydych chi wedi sôn am amserlen, ond nid ydych chi wedi esbonio pam na ddaeth y safonau a gollom ni yn ystod y Cynulliad diwethaf—y trydydd ‘tranche’, rwy’n credu, yr un ynglŷn ag addysg—pam mae hynny wedi cymryd cymaint o amser i ddod yn ôl i’r Cynulliad i’w ailystyried. Ynglŷn â diwygio’r Mesur, rwy’n ddod yn ôl at hynny fel y peth olaf i’w ddweud. Ynglŷn â chynllunio addysg, rwy’n gweld eich bod chi wedi sôn am sut i greu twf mewn addysg Gymraeg, ond nid ydych wedi dweud lot am sut i godi safon Cymraeg yn ein hysgolion di-Gymraeg. Nawr, rwy’n gwybod eich bod chi wedi sôn am continwwm, a gwaith Sioned Davies, ac, wrth gwrs, mae Donaldson ar y gorwel hefyd, ond mae yna gyfnod hir yna, a hoffwn i wybod yn glou beth i’w wneud â’r safon ac agwedd rhai athrawon yn ein hysgolion di-Gymraeg.

Gan gadw llygad ar, ac ewyllys da dros, y cynlluniau Cymraeg i blant a Chymraeg i oedolion, achos cynlluniau eithaf newydd yw’r rhain—ond, ynglŷn â hybu’r iaith, ie, mae’n wir dweud mai ein hadnoddau pwysig yw siaradwyr, ond adnoddau mwy pwysig, yn fy marn i, yw ein dysgwyr, dysgwyr sy’n gallu bod yn fodelau rôl, a dangos i bobl—pobl fel ni, mewn ffordd—ei bod hi’n ffein i wneud camgymeriadau, ac i fwrw ymlaen a gwella, yn lle bod yn gywir y tro cyntaf. Achos, fel y dywedais ar y dechrau, peth personol yw iaith, ac mae pobl sy’n adnabod neu sy’n gallu’r iaith yn well na phobl eraill yn gallu bod yn broblem, yn lle yn gefnogaeth weithiau.

Ynglŷn â phobl ifanc, ie, rwy’n cytuno am annog defnydd anffurfiol o’r Gymraeg, a’r lle cyntaf i ddechrau hynny yw yn ein hysgolion, achos beth nid ydym yn ei glywed ar y coridorau yn ein hysgolion di-Gymraeg yw’r iaith o gwbl. Os ydym ni’n mynd i drïo perswadio, yn arbennig, bobl ifanc fod y Gymraeg yn beth go iawn, achos nid ydyn nhw yn clywed yr iaith yn un man arall, pam nad ydym ni yn ei chlywed yn anffurfiol mewn llefydd eraill? Ac, yn ogystal â’n hysgolion di-Gymraeg, hoffwn glywed rhywbeth oddi wrthych chi ynglŷn â’r stryd fawr, achos dyna lle mae plant a phobl ifanc yn clywed yr iaith yn anffurfiol.

Ynglŷn â busnesau, rydych chi wedi sôn am bartneriaid i helpu’r sector preifat i ymgorffori mwy o ddwyieithrwydd. Beth nad ydych chi wedi ei ddweud yw ble mae’r fantais. Rhaid i chi ddangos i’r busnesau bychain bod yna fantais fod yn ddwyieithog—neu’n dairieithog. Achos nid ydw strwythurau, a chynlluniau, a strategaethau yn helpu garej â dau ddyn yn gweithio yna. Mae’n rhaid i ni gael rhywbeth lot mwy ‘grass roots’ na beth ydym ni wedi ei gael ar hynny hyd yn hyn.

And, just to finish, I just want to talk about revising the Welsh language Measure. It’s an issue I’ve raised already, and it is probably controversial with some of the people in this Chamber. And I say this because I want our Welsh language standards to work. The Welsh Language Commissioner has great power to make sure that the Welsh language standards are imposed and that Welsh language rights are observed. What we don’t have is an equivalent where, perhaps, let’s just say a local authority—it could be any public body that’s affected by standards in the long run—are overzealous, not in the way that they introduce the standards, but in the way that they administer standards. There are always chances that they might overdo it.

The Welsh Language Commissioner does not have any powers, as far as I can see—[Interruption.] I don’t mean the introduction of standards, I mean you might have an individual in a particular department in a public service who might be overzealous in the way they insist that the standards are administered, if that’s the way to put it. Because I want these standards to work, I do not want them undermined by them being introduced inadvertently overzealously somewhere. I want them to work. I would like to see the Minister at some point at least talk about what kind of route that someone who feels that they have been disadvantaged by a standard being misapplied would have.

Because, if you have the right to enjoy the standards, you can go to the Welsh commissioner if they haven’t had that right enforced, but where perhaps someone has an obligation being placed upon them and they’ve got an issue with that, they’ve got nowhere to go under the current Measure. If you’re talking about English and Welsh being treated with equality in this place, we have to be wary of any accidents, and I mean accidents, happening that will undermine the value of Welsh language standards. I don’t know if I’m coming across clearly with what I’m hoping to get across there. It’s certainly not, ‘let’s make this English before Welsh’ in any way at all. But there will be people who accidently fall through the cracks on this and the Welsh Language Commissioner doesn’t have powers to deal with that at the moment, and that’s what I’m asking you to consider. Thank you. Diolch.

Diolch i chi a diolch am eich sylwadau. Rwy’n amlwg yn fodlon ystyried y materion y mae’r Aelod wedi’u codi. Rwyf i, fel Aelod, hefyd yn deall bod yna broses apelio yn erbyn penderfyniadau’r comisiynydd ac mae tribiwnlys y Gymraeg wedi’i sefydlu er mwyn gwrando ar unrhyw apêl yn erbyn y safonau. Os nad yw’r broses sydd gennym ni yn glir, mi fydd gan Aelodau—pob un Aelod—y cyfle i gynnig newidiadau pan fyddwn yn dod i drafod diwygio’r Mesur. Rwy’n hollol sicr yn fy meddwl i fy mod i eisiau gweld unrhyw fath o Fil newydd yn adlewyrchu’r strategaeth a’r weledigaeth sydd gyda ni.

Rwyf eisiau i’r weledigaeth ar gyfer y Gymraeg ddod yn gyntaf. Dyna pam rwy’n mynnu siarad â phobl ar draws y wlad yn gyntaf; siarad â phobl, rhannu profiadau, rhannu syniadau, rhannu gweledigaeth ar gyfer dyfodol yr iaith—iaith pob un ohonom ni—ac ar sail hynny gosod y strategaeth, ac ar sail y strategaeth dod i ddeddfu. Nid wyf eisiau dod i ddeddfu yn syth achos rwyf eisiau i’r profiad o’r drafodaeth rydym yn mynd i’w chael ar draws Cymru gyfoethogi’r fath o drafodaeth rydym yn ei chael fan hyn, ac wedyn ein bod yn deddfu pan fyddwn yn gwybod yn union sut rydym eisiau diwygio’r Mesur a ble rydym eisiau cyrraedd trwy ddeddfwriaeth yn y pen draw. Yn amlwg, byddaf yn hapus iawn i gael y drafodaeth ar y pryd.

A gaf i ddod yn ôl at un o’r prif bynciau roedd Suzy Davies wedi codi, sef y sefyllfa yn y byd addysg? Mae fy swyddogion i yn siarad ar hyn o bryd gydag awdurdodau lleol ar draws Cymru ynglŷn â’r cynlluniau addysg trwy gyfrwng y Gymraeg. Rwy’n glir yn fy meddwl i fy mod eisiau gweld cynlluniau sy’n mynd i arwain at dwf mawr yn y ddarpariaeth ar gyfer addysg trwy gyfrwng y Gymraeg ac rwyf eisiau gweld sut y mae awdurdodau lleol yn mynd i wneud hynny dros y blynyddoedd nesaf. Pan fyddaf yn dod i edrych ar y cynlluniau, mi fyddaf yn edrych arnyn nhw ac yn edrych ar sut maent yn cynyddu nifer y plant sy’n derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Gymraeg. Dyna sut byddaf yn edrych arnynt, a gobeithio yn cytuno ar y cynlluniau gydag awdurdodau lleol, achos trwy roi cyfle i bobl ddysgu trwy gyfrwng y Gymraeg mi fyddwn ni yn helpu creu mwy o siaradwyr Cymraeg yn y dyfodol, a thrwy wneud hynny rwy’n meddwl ein bod ni eisiau hybu’r iaith, a hybu’r iaith nid jest gyda’r busnesau bach y mae’r Aelod wedi’u trafod, ond hefyd pob un rhan o’r gymdeithas a’r gymuned. Rwyf ein heisiau ni fel cymuned a chymdeithas genedlaethol benderfynu ein bod ni eisiau gweld ein gwlad ni yn ddwyieithog, ac nid yw hynny yn fater i wleidyddion yn unig.

Diolch, Lywydd. Diolch i chi am eich datganiad, Weinidog, ac am eich datganiad ysgrifenedig yn gynharach. Mae pob un ohonom yn y Siambr hon eisiau gweld yr iaith Gymraeg yn goroesi a ffynnu.

I’m learning Welsh.

Mae dweud na fydd hi'n dasg hawdd cyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 yn danddatganiad. Mae amcangyfrifon yr arolwg blynyddol o'r boblogaeth yn dangos, yn ystod y Pedwerydd Cynulliad, bod canran y bobl sy'n dweud eu bod yn gallu siarad Cymraeg mewn gwirionedd wedi gostwng, felly mae gennym dalcen caled o'n blaenau. Edrychaf ymlaen at eich strategaeth ar gyfer y pum mlynedd nesaf, pan fyddwch yn ei chyhoeddi yn ystod yr haf. Rydym hefyd yn edrych ymlaen at weld eich newidiadau arfaethedig i Fesur y Gymraeg. Fodd bynnag, os ydym am gynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg, nid strategaethau na hyd yn oed deddfwriaeth sydd eu hangen arnom weithiau, er bod y ddau beth yn bwysig iawn, ond gwelliannau i addysg Gymraeg a mynediad at ddysgu, ac mae angen i ni roi'r hyder i bobl i ddysgu ein hiaith.

Nodaf y byddwch yn mireinio'r canllawiau ar y ddarpariaeth o gynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg. Mae hyn i'w groesawu hefyd, Weinidog, ond byddai llawer ohonom yn hoffi gweld cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg yn cael eu cryfhau. A oes gennych chi unrhyw gynlluniau i ddeddfu i roi sail fwy cadarn i gynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg? Weinidog, soniasoch am y cwricwlwm newydd a sut y bydd yn cynnwys un continwwm dysgu ar gyfer y Gymraeg ond dim byd am y ffordd yr addysgir yr iaith mewn gwirionedd. Mae llawer o bobl ifanc yn digalonni rhag dysgu Cymraeg oherwydd arferion addysgu gwael. Beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i wella'r ffordd y mae addysg Gymraeg yn cael ei chyflwyno?

O ran dysgu oedolion, er ein bod yn croesawu creu'r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol, beth mae eich Llywodraeth yn ei wneud i sicrhau bod cyrsiau iaith ar gael ym mhob ardal yng Nghymru o gofio'r pwysau ar ein sector addysg bellach a thoriadau i'r rhaglen Cymraeg i oedolion?

Yn olaf, Weinidog, rydych chi'n sôn am weithio gyda'ch partneriaid i helpu'r sector preifat i gynnig mwy o wasanaethau dwyieithog. Mae'n hanfodol ein bod yn mynd â'r sector preifat gyda ni. Beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i'w gwneud yn haws i'r sector preifat gynnig gwasanaethau yn Gymraeg? Diolch yn fawr iawn—diolch yn fawr.

Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod am ei sylwadau. A gaf i ddweud—? O ran datblygu'r strategaeth, fy mwriad eglur yw sicrhau bod gennym strategaeth hirdymor ar gyfer dyfodol y Gymraeg, nid un sydd ond yn ystyried y flwyddyn nesaf, y ddwy flynedd, y tair blynedd neu hyd yn oed y pum mlynedd nesaf. Rwyf eisiau edrych ar strategaeth a fydd yn mynd â ni drwy'r 20 mlynedd nesaf. Mae'r uchelgais i greu miliwn o siaradwyr Cymraeg yng Nghymru erbyn 2050 yn golygu bod gennym ddatganiad a gweledigaeth uchelgeisiol iawn, iawn, ond rwy'n credu bod angen inni gael gweledigaeth o newid yn y ffordd yr ydym yn gwneud pethau. Yr hyn y gallem ei wneud—a phe byddem yn dilyn cyngor rhai pobl dyna'r hyn y byddem yn ei wneud—fyddai dim ond rheoli dirywiad yr iaith, a gwneud hynny mewn modd a fyddai'n ein gwneud ni deimlo'n gynnes ac yn gyfforddus yma yn y Siambr hon. Nid dyna fy mwriad. Fy mwriad i yw cyfrannu at, ac arwain, sgwrs genedlaethol am sut y gallwn adfer y Gymraeg mewn cymunedau ar draws y wlad, sut y gallwn sicrhau bod Cymru yn genedl ddwyieithog mewn gwirionedd ac nid yn unig ar bapur neu mewn areithiau, a bod pobl yn cael y cyfle i ddysgu drwy gyfrwng y Gymraeg o'r blynyddoedd cynnar hyd at addysg uwch, ac y bydd hynny'n cael ei weld fel rhan o'n darpariaeth gyffredinol, ac nid rhywbeth sydd ar wahân iddi.

O ran y pwynt a wnaed ynglŷn ag addysgu, siaradodd yr Ysgrifennydd addysg yn gynharach am system addysg hunan-wella sy'n sicrhau y bydd yr holl addysgu yn cyrraedd y math o safon ac ansawdd yr ydym ni i gyd yn dymuno ei weld, boed hynny yn y Gymraeg neu mewn unrhyw bwnc arall.

Ond, gadewch i mi ddweud hyn: mae angen i ni sicrhau—ac mae hyn yn bwynt sylfaenol yr wyf eisiau ei wneud mewn ymateb i gwestiynau y prynhawn yma—os ydym ni'n mynd i greu cenedl ddwyieithog, mae'n rhywbeth y mae angen i'r genedl gyfan ei wneud gyda'n gilydd. Ni all gwleidydd fynnu hynny, ond gall gwleidyddion arwain hynny, a'r hyn yr wyf yn awyddus i ni ei wneud yw ein bod yn sicrhau yn bendant bod pobl yn cael y cyfle i ddysgu Cymraeg ac i gael addysg Gymraeg ym mhob rhan o'r wlad, ond wedyn bod gan bobl yr hyder a'r dymuniad i ddefnyddio'r iaith honno ar bob adeg, hefyd.

Ac, yn olaf, Eluned Morgan.

Diolch, Lywydd. A gaf i longyfarch y Gweinidog ar ei benodiad i’r portffolio pwysig yma? Rwyf eisiau canolbwyntio ar un mater yn arbennig, a’r mater yna yw’r wybodaeth am Gymraeg i oedolion.

Yn 2014-15, roedd £10 miliwn wedi cael ei wario ar ddysgu Cymraeg i oedolion. Roedd tua 14,000 o bobl wedi cymryd rhan yn y rhaglen yna, sy’n gweithio mas fel tua £700 y pen i’r bobl hynny a oedd yn cymryd rhan yn y cyrsiau. Ond, dim ond 10 y cant o’r rheini a oedd wedi cymryd rhan yn y cyrsiau a oedd wedi cael unrhyw fath o gymhwyster ar ddiwedd y cwrs. Ac rwy’n deall pam fod hynny’n bodoli; mae yna lot o oedolion sydd ddim eisiau’r ‘stress’ ychwanegol yn eu bywydau ac nid ydyn nhw eisiau cymryd yr arholiadau. Ond, fe fyddwn i’n licio gwybod sut mae’r Llywodraeth yn gallu bod yn hyderus am safon y dysgu a’r gwerth i drethdalwyr os nad yw pobl yn cymryd yr arholiadau hynny. Sut allwn ni fod yn glir bod y safonau hyn o ddysgu yn mynd i fod yn gyson trwy Gymru i gyd, a sut mae’r Canolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol yn mynd i sicrhau bod y system mewn lle fel ein bod ni’n gallu bod yn siŵr bod yna werth i drethdalwyr? Rwy’n meddwl bod angen inni sicrhau—ac rwy’n gobeithio bod y Gweinidog yn cytuno—bod angen inni gael safonau uchel a chyson ar draws Cymru yn yr ymdrech yma i gyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Diolch yn fawr.

Diolch i chi. Rwy’n gwerthfawrogi beth sydd y tu ôl i’r cwestiwn yma. Mae’n hynod o bwysig bod pobl yn cyrraedd lefel lle maen nhw’n gallu trafod, siarad a defnyddio’r Gymraeg. Rwy’n gweld pa mor bwysig ydy hynny—i gyfathrebu a theimlo’n hyderus i fod yn rhugl a gallu cyfathrebu trwy gyfrwng y Gymraeg.

Un o’r pethau rydym wedi ei wneud trwy sefydlu’r Canolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol yw hefyd creu pwyllgor craffu, sy’n cael ei arwain gan Steve Morris ym Mhrifysgol Abertawe, a fydd yn sicrhau bod y safonau sy’n cael eu darparu yn cyrraedd y fath o darged a’r nod y mae’r Aelod wedi disgrifio. Mae’n bwysig ein bod ni’n darparu cyrsiau sy’n addas ym mhob rhan o’r wlad; cyrsiau sy’n cyrraedd anghenion pobl ac yn y ffordd y mae pobl eisiau ei gweld, ac wedyn, cyrsiau sydd hefyd yn creu’r gallu i siarad a defnyddio a theimlo’n gyfforddus yn y Gymraeg. Dyna beth rwy’n hyderus bod y ganolfan genedlaethol eisiau ei weld.

Rwyf wedi cyfarfod prif swyddogion y ganolfan; rwyf i wedi siarad yn eu cynhadledd nhw yr wythnos diwethaf ac rwy’n hyderus iawn y bydd hyn yn arwain at fwy o bobl nid jest yn mynd ar gyrsiau Cymraeg, ond mwy o bobl yn siarad Cymraeg, a dyna nod pob un ohonom, rwy’n meddwl.

Diolch, Weinidog.