1. Pa drafodaethau diweddar y mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi’u cael ynghylch Bil Cymru? OAQ(5)0005(CG)[W]

Diolch am y cwestiwn. Bydd yr Aelod yn gwybod bod yr ateb hwn yn ddarostyngedig i gonfensiwn sefydledig swyddogion y gyfraith, ond mae Llywodraeth Cymru yn parhau’n ymrwymedig i sicrhau’r setliad gorau posibl i Gymru. I’r diben hwnnw, mae ein swyddogion yn parhau i ymgysylltu â swyddogion Llywodraeth y DU wrth i’r Bil fynd drwy Dŷ’r Arglwyddi. Gallaf ddweud hefyd fy mod wedi cyflwyno darlithoedd ar Fil Cymru a materion ehangach yn ymwneud â mynediad at gyfiawnder ym Mhrifysgol Caerdydd, Prifysgol De Cymru a chynhadledd ddiweddar Cymru’r Gyfraith ym Mangor, ac mae copïau o’r areithiau hyn, gyda’r holl fanylion am y cynnwys, ar gael o ofyn amdanynt.

Diolch i’r Cwnsler Cyffredinol am ei wahoddiad caredig i ddarllen ei areithiau, ac rwy’n siŵr y bydd nifer o’r Aelodau yn gwneud hynny, cymaint o Aelodau ag a fydd yn gofyn y cwestiynau, rwy’n siŵr. [Chwerthin.] Pan edrychwn ar Fil Cymru a datblygiadau diweddar, gyda’r consesiwn ar ddatganoli cyflog ac amodau athrawon, gwelwn fod y drws wedi cael ei agor ychydig, o leiaf, i welliannau yn Nhŷ’r Arglwyddi o’r Bil gwreiddiol, ac rwy’n siŵr y bydd y Llywodraeth yn croesawu hynny gymaint ag a wnaf innau. Ond mae’n dal i fod un mater nad yw wedi cael sylw sy’n gwneud y Bil hwn, yn fy marn i, yn anghynaliadwy ac yn anaddas ar gyfer y dyfodol, sef mater awdurdodaeth gyfreithiol. Mae’r Prif Weinidog wedi dweud yn glir iawn ei fod yn credu y gallwn sefydlu awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân neu benodol, a dyna fyddai’r ffordd orau ymlaen. Dywedodd hynny nos Lun ar ‘Sharp End’, a dyna pam roeddwn yn siomedig ddydd Llun yn Nhŷ’r Arglwyddi fod y llefarydd Llafur dros Gymru—nad yw yma, yn anffodus, er fy mod yn mynd i sôn amdani’n gwisgo’i het arall, sef y Farwnes Morgan o Drelái—wedi dweud ei bod yn gynamserol i sefydlu awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân. A gaf fi awgrymu i’r Cwnsler Cyffredinol, er na fydd yn ymateb i’r math hwn o adroddiad gwleidyddol, ond a gaf fi awgrymu wrtho mai’r math hwn o ddryswch gan y Llywodraeth a’r blaid lywodraethol sy’n golygu bod y Ceidwadwyr draw yno yn rhoi tri thro am un i chi ar ddyfodol cyfansoddiad y Deyrnas Unedig? Ond, ar gwestiwn cyfreithiol, a yw’n cytuno â mi fod y proffesiwn cyfreithiol o leiaf, wedi cytuno ar safbwynt ystyriol ar hyn erbyn hyn, a’u bod yn credu ei bod yn anochel y bydd gennym ddwy awdurdodaeth gyfreithiol, un ar gyfer Lloegr ac un ar gyfer Cymru?

Diolch i’r Aelod am y cwestiwn atodol, a phan fydd yn darllen fy araith fe wêl safbwyntiau go fanwl o fy meddwl fy hun ar fater awdurdodaeth gyfreithiol ac wrth gwrs, y cyfaddawd trosiannol a gyflwynwyd rwy’n meddwl, sef, ar hyn o bryd, y byddai awdurdodaeth benodol yn gwneud llawer iawn o synnwyr ac yn gwneud llawer i ddatrys yr anghysondebau sy’n bodoli. Rwy’n credu y bydd yr Aelod wedi fy nghlywed yn dweud o’r blaen am fy mhryderon ynglŷn â’r math hwn o fytholeg sydd wedi datblygu ynglŷn â’r syniad o awdurdodaeth, fel pe bai’n rhywbeth ar wahân i weinyddiaeth. Yn y gorffennol, pan oedd ond un ddeddfwrfa yng Nghymru a Lloegr, roedd yn gwneud synnwyr i gael un awdurdodaeth. Erbyn hyn mae gennym ddwy ddeddfwrfa. Rwy’n credu fy mod am roi rhybudd ymlaen llaw i chi ynglŷn â fy araith, ar gyfer pan fyddwch yn manteisio ar y cyfle i’w darllen—credaf ei bod yn anochel y byddwn yn symud tuag at awdurdodaeth benodol ac yn y pen draw, awdurdodaeth ar wahân.

Rwy’n siŵr y bydd yr Aelod hefyd wedi darllen gyda diddordeb y sylwadau a wnaed yn adroddiad diweddar Tŷ’r Arglwyddi ar Fil Cymru a’r sylwadau sy’n cael eu gwneud yno, a chredaf eu bod yn bwysig iawn, oherwydd nid yn unig eu bod yn gwneud nifer o sylwadau ynglŷn â bod y rhestr o gymalau cadw yn rhy helaeth a bod y prawf cyfreithiol sy’n llywodraethu pwerau’r Cynulliad mor gymhleth ac amwys fel ei fod yn rysáit ar gyfer dryswch ac ansicrwydd cyfreithiol, ond y pwynt allweddol y maent yn ei wneud mewn gwirionedd, a bachodd hynny fy sylw, oedd pan ddywedant fod y pwyllgor yn nodi nad oes unrhyw dystiolaeth o resymeg glir.

Credaf mai dyna’r broblem sylfaenol. Mae’n treiddio trwy Fil Cymru, nid yn unig o ran y rhestr o gymalau cadw, sy’n 35 tudalen, 195 o eitemau, ond hefyd o ran y ffordd o feddwl am y cysyniad o sut rydych yn gweinyddu ardal lle y mae gennych ddwy ddeddfwrfa a sut rydych yn sicrhau bod hynny’n effeithlon ac yn gyflenwol nid yn unig i’r ddeddfwrfa Gymreig, ond hefyd i’r ddeddfwrfa Seisnig.

Gallaf weld bod areithiau fy nghyfaill yn mynd i fod yn anrhegion poblogaidd iawn y Nadolig hwn, yn ddi-os. [Chwerthin.] Ond mae wedi crybwyll ei fod wedi cael amser eisoes i wneud peth gwaith darllen arall—adroddiad Tŷ’r Arglwyddi. Dylwn ddweud yn glir fod yna gyfle o hyd i wella’r Bil hwn os oes ewyllys i wneud hynny yn y camau sy’n weddill yn Nhŷ’r Arglwyddi, ac yn Nhŷ’r Cyffredin yn ogystal—i’w wneud yn rhywbeth sy’n ddefnyddiol i’r Senedd, i’r Cynulliad ac i’r Llywodraeth hefyd. Ond mae gwaith i’w wneud. A nododd, fel y gwnes i, eu bod yn dweud yn adroddiad Tŷ’r Arglwyddi gan y Pwyllgor Cyfansoddiadol yno, fod y diffyg eglurder ynglŷn â phennu ffiniau pwerau rhwng Senedd y DU a Chynulliad Cymru nid yn unig yn creu risg o ymgyfreitha yn y dyfodol, ond yr angen am ddeddfwriaeth bellach i egluro’r setliad? Nawr, dyna faint y gwaith sydd angen ei wneud. Felly, a yw’n cytuno gyda’u hasesiad y gallai hyn olygu mewn gwirionedd—oni bai bod y gwelliannau yn cael eu gwneud—mwy o ymgyfreitha a llai o eglurder?

Rwy’n sicr yn cytuno. Mae’r problemau sy’n gysylltiedig â’r model rhoi pwerau—ac rwy’n meddwl bod cytundeb ar yr angen i symud at fodel cadw pwerau—yn cael eu derbyn bron yn gyffredinol. Yr unig broblem yw bod model cadw pwerau yn dod yn hunandrechol os ceisiwch gadw unrhyw beth a phopeth a sinc y gegin yn fater a gedwir yn ôl. Yn yr amgylchiadau hynny, mae’n hunandrechol, ac unig ganlyniad hynny yw eich bod yn gorfod cael mwy a mwy o faterion wedi’u penderfynu yn y Goruchaf Lys mewn cryn dipyn o fanylder a chyda chryn dipyn o anhawster, ac nid yw’n rhoi yr hyn rydym i gyd ei eisiau mewn system ddeddfwriaethol, sef eglurder a sefydlogrwydd.

Rwy’n ymddiheuro, nid wyf wedi darllen holl areithiau’r Cwnsler Cyffredinol, ond mae’n bleser cael gofyn cwestiwn iddo. Mae’n rhagweld y cynnydd hwn mewn ymgyfreitha yn y Goruchaf Lys gydag anghytundeb ac ansicrwydd ynglŷn â sail Bil Cymru, yn ei ffurf bresennol o leiaf. Tybed pa ystyriaeth a roddodd i’r goblygiadau i’w swyddfa o ran adnoddau o ganlyniad i gynnydd o’r fath mewn ymgyfreitha.

Wel, po fwyaf o achosion sydd, y mwyaf o gostau a delir o’r pwrs cyhoeddus, ac mae hwnnw’n bendant yn rheswm arall pam y byddem eisiau eglurder a sefydlogrwydd, fel nad oes rhaid i faterion fynd i’r Goruchaf Lys ac fel nad oes rhaid cael dadleuon cyfreithiol braidd yn gymhleth a thimau o gyfreithwyr i’w datrys. Dyna un o’r pethau allweddol y ceisiwyd cael setliad cyfansoddiadol cliriach yn unswydd i’w hosgoi.