3. Sut y mae Llywodraeth Cymru yn monitro effeithiolrwydd ei strategaethau i wella iechyd y cyhoedd yng Nghymru? OAQ(5)0259(FM)

Rydym ni wedi ymrwymo i ddefnyddio amrywiaeth o ddulliau gwerthuso i sicrhau bod ein dull yn cael effaith gadarnhaol ar fywydau pobl yng Nghymru.

Diolch yn fawr iawn, Brif Weinidog. Mae ffigur Llywodraeth Cymru yn datgelu bod mwy na 60,000 o bobl wedi mynychu gwasanaethau triniaeth cyffuriau ac alcohol rhwng mis Ionawr a mis Mawrth eleni, ac mai dim ond 13 y cant a gwblhaodd y driniaeth yn llwyddiannus. Mae hynny'n golygu na chwblhaodd 87 y cant o bobl y driniaeth. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i adolygu effeithiolrwydd y gwasanaethau triniaeth cyffuriau ac alcohol yng Nghymru, sy’n amlwg yn methu â helpu mwyafrif y rhai sydd eu hangen nhw yma?

Rydym ni’n gwybod pan ddaw i adsefydlu yn dilyn cymryd cyffuriau, ei bod hi’n ffordd hirfaith i lawer iawn o bobl. I rai, nid ydynt yn llwyddo ar y cyfle cyntaf i roi'r gorau i'r arfer. Rydym ni’n gwybod i lawer ei bod yn broses sy'n cymryd cryn amser. Os edrychwn ni ar ein strategaeth camddefnyddio sylweddau, daeth yr adolygiad o honno i'r casgliad bod prif elfennau'r strategaeth wedi cael eu gweithredu. Fe wnaeth nodi nifer o feysydd lle byddai gwaith ychwanegol yn sicrhau mwy o fuddion, a chafodd camau gweithredu eu cynnwys yng nghynllun cyflawni ar gamddefnyddio sylweddau 2013-15, er mwyn bwrw ymlaen â'r argymhellion hynny.

Brif Weinidog, mae eich agenda ataliol yn bwysig i sicrhau iechyd y cyhoedd da i bobl yng Nghymru. Mae brechiadau yn rhan o'r agenda ataliol hwnnw, ac yn yr achos hwn yn benodol, brechiadau rhag y ffliw. Rydym ni wedi gweld gwelliannau o ran y nifer sy’n manteisio, ond ceir her i staff rheng flaen y GIG o hyd. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i sicrhau bod staff rheng flaen y GIG yn cynyddu’r nifer sy'n manteisio ar frechiadau rhag y ffliw i sicrhau y gallant gyflawni?

Gwn fod meddygfeydd teulu yn arbennig wedi bod yn arbennig o ragweithiol o ran sicrhau bod pobl yn ymwybodol o frechiadau rhag y ffliw, ac yn ymwybodol yn arbennig o frechiadau rhag y ffliw sydd ar gael am ddim i grwpiau agored i niwed. Ac mae hynny wedi bod yn llwyddiannus dros y blynyddoedd diwethaf, a diolchaf i feddygfeydd teulu—a fferyllwyr, o ran hynny—am y gwaith y maen nhw wedi ei wneud.

Brif Weinidog, byddwch yn ymwybodol, yn naturiol, fod graddfeydd ysmygu wedi gostwng dros y blynyddoedd, yn rhannol wrth gwrs achos bod deddfwriaeth wedi dod ger bron achos roedd y niferoedd a oedd yn ysmygu yn dal yn ystyfnig o uchel nes i ni gael y gwaharddiad yna ar ysmygu mewn adeiladau cyhoeddus. Yn yr un amser, yn y degawd diwethaf, mae graddfeydd gordewdra wedi codi yn lle disgyn. A fuasech chi’n cytuno bod mesurau deddfwriaethol megis treth ar siwgr ac isafswm pris ar uned o alcohol hefyd yn gallu cael lle i weithio yn yr holl agenda gordewdra? Ac a fyddech chi’n cytuno y buasai’r ddau fesur yna yn cryfhau unrhyw Ddeddf ar iechyd y cyhoedd yng Nghymru?

Byddwn. Ynglŷn ag alcohol, wrth gwrs, rydym ni’n croesawu’r ffaith bod llysoedd yn yr Alban wedi caniatáu beth mae Llywodraeth yr Alban eisiau ei wneud, ac mae hyn yn rhywbeth rydym yn ei astudio nawr yng Nghymru. Y broblem yw, wrth gwrs, cynlluniau Llywodraeth y Deyrnas Unedig ar hyn o bryd i symud y mater hwn o Gaerdydd i Lundain, ac felly byddai pwerau’r Cynulliad Cenedlaethol i greu deddfwriaeth ynglŷn â hyn yn cael eu cwtogi. Nid yw hynny, wrth gwrs, yn rhywbeth i’w groesawu.

Brif Weinidog, cyflwynwyd Bil Iechyd y Cyhoedd (Cymru) i’r Cynulliad Cenedlaethol ar 7 Tachwedd. Os caiff ei basio, bydd y Bil, ymhlith pethau eraill, yn creu cofrestr genedlaethol o fanwerthwyr cynhyrchion tybaco a nicotin, yn creu cynllun trwyddedu ar gyfer gweithdrefnau arbennig fel aciwbigo, tyllu'r corff, electrolysis a thatŵio, a bydd yn ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus gynnal asesiadau o effaith ar iechyd o dan amgylchiadau penodedig, yn ogystal â’i gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol baratoi strategaeth leol ar gyfer cyfleusterau toiledau at ddefnydd y cyhoedd. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn ceisio deddfu cyfreithiau sydd, â chanddynt wrth eu gwraidd, fesurau i fonitro gweithgareddau ar lawr gwlad yn systematig. Pa gyngor fyddai'r Prif Weinidog yn ei gynnig i Aelodau fel yr Aelod dros Ddwyrain De Cymru gyferbyn, pan fyddant yn dod i bleidleisio ar y Bil Iechyd y Cyhoedd (Cymru), os ydynt yn dymuno i Lywodraeth Cymru fonitro effeithiolrwydd y strategaethau yr ydym ni’n eu pasio mewn cyfraith yn y lle hwn?

Rwy’n cymryd bod yr Aelod yn cyfeirio at yr Aelod a ofynnodd y cwestiwn yn wreiddiol.

Ydw yn wir.

Wel, mae'n hynod bwysig, wrth gwrs, bod yr Aelodau’n deall bod y Bil iechyd y cyhoedd yn rhan o strategaeth gyffredinol i wella iechyd a lles; nid ydynt yn fesurau annibynnol. Y bwriad, wrth gwrs, yw i ni i gyflwyno Bil sydd mor gynhwysfawr ag y gall fod gan gofio, wrth gwrs, yr anawsterau a gafwyd a safbwyntiau cryf rhai Aelodau o ran darnau o’r Bil blaenorol. Ac rydym ni’n gwybod hanes hynny, wrth gwrs.