2. Pa drafodaethau y mae’r Cwnsler Cyffredinol wedi’u cynnal gyda swyddogion y gyfraith ynglŷn â Bil Cymru? OAQ(5)0013(CG)[W]

Gŵyr yr Aelod fod yr ateb hwn yn amodol ar gonfensiwn sefydledig swyddogion y gyfraith. Mae Llywodraeth Cymru yn galw am welliannau i’r Bil wrth iddo fynd drwy Dŷ’r Arglwyddi. Fe fyddwch yn deall y rhesymau dros gonfensiwn swyddogion y gyfraith, a thra bo natur a chynnwys trafodaethau o’r fath yn gyfrinachol, gallaf roi gwybod i’r Aelod fy mod wedi ymweld â’r Alban ac wedi cynnal cyfarfod â’r Arglwydd Adfocad i drafod materion o ddiddordeb cyffredin.

Diolch i’r Cwnsler Cyffredinol am ei ateb ac am wthio ffiniau’r confensiwn mor bell ag y mae’n gallu tu mewn i’r Siambr yma. Nid wyf i’n gwybod os yw’n gwneud gwialen i’w gefn ei hunan, ond mae lot mwy o gwestiynau yn cael eu gosod iddo fe nawr ei fod e’n ateb cwestiynau, so mae hwnnw’n rhywbeth i’w gofio. Un peth sydd yn wir am Fil Cymru, mae’n debyg, yw, yn anffodus, na fyddwn ni’n cael awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân—rhywbeth sydd wedi cael ei ofyn amdano ers blynyddoedd gan Blaid Cymru a rhywbeth mae’r Prif Weinidog yn fwy diweddar wedi gofyn amdano hefyd. A derbyn, am y tro, nad yw e’n debyg o ddigwydd, fel prif swyddog y gyfraith yng Nghymru i bob pwrpas, beth mae fe’n ei wneud ar hyn o bryd i ddelio â’r ffaith na fydd awdurdodaeth gyfreithiol ar wahân ac mi fydd, felly, problemau ac anawsterau’n codi yn sgil hynny? Beth mae’n ei wneud hefyd i baratoi, gyda phroffesiwn y gyfraith yng Nghymru, dros y pump i 10 mlynedd nesaf, i adeiladu’r achos drachefn ar gyfer awdurdodaeth, achos fe ddaw cyn bo hir mewn Bil Cymru arall?

Mae’r Aelod yn tynnu sylw at bwynt hynod o bwysig, ac mae’n debyg fod yn rhaid i mi gyfaddef nad ydym, ar y cam hwn, yn mynd i weld sefydlu yr awdurdodaeth benodol i Gymru yr ystyriwn bob amser ei bod yn broses drosiannol resymol. Roedd yn ddiddorol iawn clywed tystiolaeth yr Arglwydd Brif Ustus i’r Pwyllgor Cyfiawnder yn y Senedd, pan ofynnwyd iddo ynglŷn â’r mater hwn. Ac roedd yn iawn i ddweud bod hwn yn fater gwleidyddol, ond cyfeiriodd yn benodol iawn at y ffaith fod yna gorff cynyddol o gyfreithiau Cymreig, gyda deddfwriaeth arwyddocaol, fel Deddf Tai (Cymru) 2014, a deddfau eraill. Mae mater awdurdodaeth yn creu heriau cynyddol. Ac unwaith eto, credaf mai gwir effaith hyn oll yw y bydd yna, yn anochel, awdurdodaeth benodol i Gymru; credaf y bydd hynny, yn anochel, yn arwain at awdurdodaeth ar wahân ar ryw adeg yn y dyfodol. Gallwn reoli’r systemau sydd gennym am y tro, ond yn amlwg, rydym ar y llwybr tuag at newid awdurdodaethol arwyddocaol.

Hoffwn wneud y pwynt rwyf wedi ei wneud sawl tro, fod yna ryw fath o fytholeg o ran y math o statws sydd wedi datblygu mewn perthynas â’r cysyniad o awdurdodaeth, ac mae hynny’n anwybyddu’r ffaith mai’r rheswm dros fod eisiau creu sail awdurdodaethol i gyfraith Cymru yw ei fod yn ymwneud, yn y pen draw, â gweinyddu cyfiawnder yn effeithlon. A dyna pam y credaf ein bod, yn anochel, ar y llwybr hwnnw, ac fe fyddwn yn cyrraedd yno. Mae’r posibilrwydd o sefydlu rhyw fath o gomisiwn cyfiawnder ym Mil Cymru yn rhywfaint o gysur i mi, a chredaf y bydd hwnnw’n ein galluogi i barhau i edrych ar hynny.

Credaf, hefyd, fod datblygiadau mewn perthynas â phenodi llywydd tribiwnlysoedd ac ati hefyd yn rhoi syniad ynglŷn â’r cyfeiriad y mae deddfwriaeth Cymru a gweinyddu cyfiawnder yn anelu tuag ato, ac yn y pen draw, y cyfeiriad y mae mater yr awdurdodaeth yn datblygu ac yn anelu tuag ato.

Heb geisio perswadio y Cwnsler Cyffredinol i fynd i faes gwleidyddol, a fyddai o’n cytuno mai un o’r gwendidau mawr yn yr holl drafodaethau yr ydym ni wedi bod yn eu canol, yn enwedig yn yr ail Dŷ, ynglŷn â Bil Cymru, ydy amharodrwydd swyddogion cyfraith a Gweinidogion y Deyrnas Unedig i gyfnerthu a chysoni cyfansoddiad Cymru yn gliriach, ar gyfer pobl Cymru, ac ar gyfer gwleidyddion Cymru, ac, yn wir, ar gyfer pawb o ddinasyddion Cymru? Ac, a oes modd iddo fo, fel ein prif gyfreithiwr ni yng Nghymru, gynnal trafodaethau uniongyrchol gyda swyddogion cyfraith yng ngweddill y Deyrnas Unedig, ynglŷn â’r angen difrifol i ddod â chyfansoddiad Cymru o leiaf ychydig bach yn debycach yn ei eglurder i gyfansoddiad Gogledd Iwerddon a’r Alban?

Diolch am y cwestiwn. Ac unwaith eto, mae’n debyg y dylwn ailadrodd, er bod cyfarfodydd gyda swyddogion y gyfraith yn digwydd, fod pynciau trafod y cyfarfodydd hynny, am resymau amlwg, yn gyfrinachol, ac eithrio, yn amlwg, y ffaith fod yna faterion o ddiddordeb cyffredin i’w trafod.

Yn sicr, mae’n tynnu sylw at bwynt a nodir yn adroddiad Comisiwn y Gyfraith, sy’n ymdrin yn helaeth â materion yn ymwneud â chodeiddio, ac sy’n ymdrin, rwy’n meddwl, â’r pwyntiau a nodwch o ran yr angen am fframwaith clir a hygyrchedd mewn perthynas â deddfwriaeth Cymru. Mae hynny’n rhywbeth sy’n cael ei adolygu’n helaeth ar hyn o bryd, a gobeithiaf allu gwneud datganiad ar yr union bwynt hwn ar ryw adeg yn y dyfodol.