3. Pa fentrau y mae Llywodraeth Cymru yn gweithio arnynt i fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd? OAQ(5)0316(FM)

Fe’u disgrifir yn ein strategaeth ar y newid yn yr hinsawdd. Rydym ni’n datblygu ymyraethau pellach nawr sy'n gweithio tuag at ein targed hirdymor o ostyngiad o 80 y cant i allyriadau erbyn 2050, gan sicrhau’r manteision economaidd, cymdeithasol a diwylliannol mwyaf posibl i Gymru.

Saith mlynedd yn ôl, Brif Weinidog, cyflwynodd Llywodraeth Cymru'n Un gynlluniau i sicrhau hunangynhaliaeth o ran cynhyrchu ynni o fewn 20 mlynedd. Nawr, mae traean o’r cyfnod hwnnw wedi mynd heibio eisoes, ac rydych chi’n dal i fod yn ymhell i ffwrdd o’r targed, ac ymhell y tu ôl i'r Alban pan ddaw i gynhyrchu ynni o ffynonellau adnewyddadwy. Yn ôl adroddiad tueddiadau ynni o fis Medi eleni, mae’r Alban yn cynhyrchu pedair gwaith yn fwy o ynni adnewyddadwy nag yr ydym ni’n ei wneud yma yng Nghymru. Brif Weinidog, beth sydd wedi digwydd i'ch uchelgais o ran ynni adnewyddadwy a mynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd? A ydych chi’n dal o fod â’r nod hwnnw o hunangynhaliaeth?

Oes, mae gan yr Albanwyr fantais drosom ni, na fydd yno mwyach yn 2018, lle maen nhw’n rheoli'r broses gydsynio ar gyfer prosiectau ynni mawr, nad oeddem ni, ac roedd hynny'n anhawster mawr i ni. Dim byd dros 50 MW ar y tir, a dim byd dros 1 MW yn y môr. Ym môr y Gogledd, wrth gwrs, mae’r Albanwyr wedi bod yn llwyddiannus o ran datblygu gwynt ar y môr mewn ffordd nad oedd gennym ni unrhyw reolaeth drosto. Felly, nid oeddem ni’n gallu datblygu—er bod gennym ni leoedd fel Gwynt y Môr—ynni adnewyddadwy yn y ffordd y byddem ni’n dymuno. Ond o gofio 2018, a'r pwerau newydd a fydd yn dod i'r lle hwn, bydd hynny’n rhoi’r cyfle i ni ddal i fyny â’r Alban wedyn. Roedd yr Alban, mewn gwirionedd, ymhellach ymlaen na ni oherwydd y pwerau y gwnaethon nhw eu hetifeddu yn ôl ym 1999, gan gynnwys y pwerau yr oedd ganddyn nhw dros y grid, nad yw’n rhywbeth oedd gennym ni, ond y bydd gennym ni yn y dyfodol.

Sylwaf o ymateb y Prif Weinidog y bydd yn ystyried ein gallu i gynhyrchu ynni gwyrdd o'r môr fel ased sylweddol wrth fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd i Gymru fel cenedl llanw. Wrth i ni aros am benderfyniad Llywodraeth San Steffan am forlyn llanw bae Abertawe, a chroesawu’r fferm ynni'r llanw graddfa fawr gyntaf erioed oddi ar arfordir ynysoedd Orkney, a yw’n ymuno â mi i obeithio y gellir cymryd y camau rheoleiddiol sydd eto i'w cymryd yng Nghymru i fwrw ymlaen â'r morlyn yn gyflym fel ein bod yn cadw ein mantais cynigydd cyntaf? Ac a wnaiff ef gytuno i barhau i adolygu fframwaith ynni adnewyddadwy morol 2011 i wneud yn siŵr ei fod yn cadw’n gyfredol â newidiadau technolegol a newidiadau eraill yn y sector?

Yn sicr, rydym ni mewn sefyllfa dda i fanteisio ar ynni'r llanw yn arbennig. Rydym ni’n gwybod y gallai morlyn llanw bae Abertawe greu 1,900 o swyddi tybiedig yn ystod y gwaith adeiladu a thu hwnt. Mae'n hynod bwysig nawr bod Llywodraeth y DU yn cymryd y cam hwnnw o sicrhau bod yr hyn a fydd yn ffynhonnell ynni a fydd yn para am 100 mlynedd neu hwy yn dod i fodolaeth mewn gwirionedd, ac y gallwn gynhyrchu mwy o ynni yn rhatach dros 100 mlynedd, o ran ei ystyried felly, ond hefyd, wrth gwrs, mewn ffordd llawer glanach a gwyrddach.

Cyhoeddwyd yr wythnos diwethaf mai Abertawe yw’r 13eg mewn rhestr o drefi a dinasoedd â’r mwyaf o dagfeydd yn y DU, ac mae’n debyg bod hynny’n arwain at ostyngiad i gynhyrchiant y ddinas, yn ogystal â llygru'r aer. Dair blynedd yn ôl, gosododd cyngor Abertawe ei system nowcaster i fonitro lefelau llygredd aer, i nodi ansawdd aer gwael ac i ailgyfeirio traffig. Nid yw’n barod o hyd, er i Lywodraeth Cymru ymrwymo £100,000 o'i harian i'r system. Gyda’r nod o fynd i'r afael â’r newid yn yr hinsawdd, sut gwnewch chi gasglu data ar allyriadau carbon, sut gwnewch chi ddefnyddio'r data hynny a sut gwnewch chi ymdrin wedyn ag unrhyw bartneriaid yr ydych chi’n dibynnu arnynt i’ch helpu chi i gael y data hynny os na fyddant yn cyflawni?

Casglwyd y data drwy nifer o sefydliadau, ac mae Cyfoeth Naturiol Cymru, wrth gwrs, yn un ohonynt, fel y gallwn ddeall beth yw lefelau’r gronynnau yn rhai rhannau o Gymru—nid y PM10au yn unig ond y PM2.5au. Rydym ni’n gwybod os bydd traffig yn segur, yna mae hynny'n creu ansawdd aer gwaeth—mae twneli Bryn-glas yn enghraifft o hynny. Gwyddom fod gan Abertawe heriau yn yr ystyr bod ei rhwydwaith rheilffyrdd wedi diflannu fwy neu lai yn y 1960au ac nad oedd erioed mor integredig ag un Caerdydd. Serch hynny, ceir cynlluniau ar gyfer y dyfodol nawr ar gyfer metro bae Abertawe, a fydd yn gwneud llawer o ran galluogi pobl i ddod allan o'u ceir ac felly gwella ansawdd yr aer.

A yw'r Prif Weinidog yn cytuno, yn hytrach na gwario degau o filiynau o bunnoedd ar dyrbinau gwynt—y dywedir eu bod yn arbed tua 35 y cant o ynni yn unig, yn niweidiol i'r amgylchedd ac yn arwain at gostau ynni uwch i’r bobl dlotaf yn y wlad, gan, gyda llaw, roi symiau mawr o arian ym mhocedi tirfeddianwyr cyfoethog—y byddai'n well gwario'r arian ar welliannau i gartrefi, fel inswleiddio, ffenestri dwbl a gosod boeler newydd, a fyddai’n fwy effeithlon o ran lleihau llygredd amgylcheddol, ond a fyddai hefyd o fudd cadarnhaol i'r tlawd mewn cymdeithas?

Roedd honna’n ergyd rad at arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn fy marn i. [Chwerthin.] Nid yw'r Aelod yn ymwybodol, rwy’n gwybod, ond mae'n Nadolig wedi'r cwbl. Y gwir yw nad oes dim pwynt dim ond rhoi’r modd i bobl wneud eu cartrefi'n fwy effeithlon o ran ynni. Ydy, mae hynny'n bwysig, ond nid yw'n ddigon ynddo’i hun. Mae'n hynod bwysig ein bod ni’n parhau i gael mynediad at gronfeydd ynni wrth gefn sydd â chymysgedd o ynni. Mae’r Aelod yn iawn i ddweud na all popeth gael ei wneud gydag ynni gwynt, ond mae’n sicr bod ganddo ran i'w chwarae, ac mae hynny’n wir yn llawer iawn o economïau ledled y byd. Mae'n sôn ei fod yn niweidio’r amgylchedd—mewn gorsafoedd ynni glo, a'r glo sy’n cael ei ennill i’w bwydo, gwneir hynny mewn ffordd niweidiol iawn i'r amgylchedd. Mae gan gymunedau sy'n byw drws nesaf i safleoedd glo brig rywbeth cryf iawn i'w ddweud am hynny. Y gwir yw bod pawb eisiau i’r goleuadau ddod ymlaen. Mae hynny'n golygu bod yn rhaid i ni gael modd o gynhyrchu pŵer. Mae gwynt am ddim. Mae'n rhaid adeiladu’r seilwaith, mae hynny'n wir. Bydd y llanw bob amser yno cyn belled ag y bo’r lleuad yno. Mae'n gwneud synnwyr llwyr i mi i harneisio’r ffynonellau hyn o bwerau sydd nid yn unig yn lân ac yn wyrdd, ond, yn y tymor hwy, yn llawer rhatach a dweud y gwir.