4. A wnaiff y Prif Weinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynlluniau ar gyfer caffael cerbydau newydd ar ddechrau masnachfraint reilffyrdd newydd Cymru a'r Gororau? OAQ(5)0371(FM)

Gallaf ddweud bod y broses o gaffael y contract hwn wedi dechrau ac rydym ni wedi ei gwneud yn eglur ein bod ni’n disgwyl gweld cerbydau o ansawdd uwch yn cael eu cyflwyno yn rhan o'r broses honno.

Mae teithio ar reilffordd Rhymni i Gaerdydd yn ystod y cyfnod brig ar reilffyrdd y Cymoedd yn brofiad ofnadwy. Rwy’n gwybod hynny o deithiau yr wyf i wedi bod arnynt fy hun, ac mae rheilffyrdd y Cymoedd yn gyffredinol, rwy’n clywed, yr un fath. Mae Arriva wedi dweud wrthyf nifer o weithiau nad oes cerbydau ar gael i leddfu'r gorlenwi. Dywedasant wrthyf y byddai’n cymryd oddeutu tair blynedd i gaffael trên diesel newydd, o’r caffaeliad i dderbyn y stoc. Mae hynny'n golygu, os archebir stoc diesel newydd yn rhan o'r cytundeb masnachfraint newydd, efallai na fydd teithwyr ar y rheilffyrdd yn gweld cerbydau newydd tan 2021 ar y cynharaf. Beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud ar hyn o bryd i leddfu'r broblem yn y tymor byr o ran cerbydau? Hefyd, a oes unrhyw ffordd y gall Llywodraeth Cymru archebu cerbydau newydd heddiw neu yn y misoedd nesaf? Efallai y bydd gan y gweithredwyr newydd, pan fyddant yn cymryd y fasnachfraint drosodd, gerbydau o ansawdd a nifer digonol i leddfu'r broblem gorlenwi.

Peidio â chael rheolaeth dros y fasnachfraint yw’r broblem fu gennym ni’n hanesyddol. Ni fyddwn yn gallu sefydlu asiantaeth sector cyhoeddus i redeg y fasnachfraint, oni bai bod newidiadau yn San Steffan, er bod yr Albanwyr yn gallu, wrth gwrs, ond ni fyddwn ni’n gallu gwneud hynny. Yr anhawster yw bod y model presennol yn cynnwys gweithredwyr sydd ar y cyfan yn prydlesu eu cerbydau. Felly, pan eu bod yn wynebu problemau capasiti, nid yw’r stoc ganddynt. Yn nyddiau British Rail, roedd y stoc yno. Dyna'r broblem gyda'r model sydd gennym ni ar hyn o bryd a'i wendidau o’i gymharu â'r model British Rail a oedd yn bodoli cyn dechrau’r 1990au. Ond rydym ni’n ei gwneud yn eglur, yn rhan o'r broses gaffael ar gyfer y contract newydd, ein bod ni’n disgwyl gweld cerbydau o ansawdd uwch. Nid yw’n mynd i fod yn ddigon da yn y dyfodol i ddweud yn syml, 'Mae cyfyngiad ar yr hyn y gallwn ni ei gaffael' neu 'Mae cyfyngiad ar ansawdd y cerbydau a fydd yn rhedeg ar reilffyrdd Cymru.' Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr, wrth gyflwyno’r metro, ei fod ymhlith y goreuon yn Ewrop.

Pryderon tebyg i Hefin David, ond yn ymwneud â rheilffordd Calon Cymru o Abertawe i Amwythig—gyda theithwyr yn teimlo bod y contract presennol ymhell o fod yn addas i’w ddiben. A allwch chi roi sicrwydd i deithwyr eich bod chi’n bwriadu darparu mwy o drenau, trenau cyflymach a threnau gwell yn rhan o'r cytundeb masnachfraint nesaf?

Rydym ni’n benderfynol na fydd unrhyw reilffordd yng Nghymru yn cael ei gadael ar ôl. Rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod y profiad teithio i bobl cystal ar reilffordd a ddefnyddir yn helaeth fel rheilffordd Calon Cymru, sy'n llwybr pwysig i gymaint o gymunedau yng Nghymru. Dywedir, wrth gwrs, mai’r rheswm pam mae wedi goroesi yw ei bod yn rhedeg trwy chwe etholaeth ymylol—yn ôl yr hen chwedl—ond mae'n dda ei gweld hi yno. Mae'n rhan bwysig, nid yn unig i’n rhwydwaith rheilffordd i deithwyr, ond mae’n rheilffordd ddargyfeirio trenau cludo nwyddau bwysig hefyd pan fydd y brif reilffordd ar gau.

Erbyn mis Ionawr 2020, bydd angen i gerbydau yng Nghymru gydymffurfio â'r rheolau newydd ar gyfer y DU gyfan ar fynediad i bobl anabl. Fel y mae'n sefyll ar hyn o bryd, ni fyddai’r rhan fwyaf o gerbydau Cymru a'r gororau yn bodloni’r safonau hyn ac mae gennym ni dystiolaeth i awgrymu y gallai sicrhau cerbydau newydd gymryd, wrth gwrs, hyd at bedair blynedd. A ydych chi’n ffyddiog y bydd y fflyd yn cael ei moderneiddio mewn pryd ar gyfer y terfyn amser hwn sy’n agosáu?

Ceir disgwyliadau y byddwn yn eu gorfodi ar y rhai sy'n gwneud cais i redeg contract masnachfraint Cymru a'r gororau, ac yn rhan o'r disgwyliadau y bydd gennym ni, byddwn eisiau gwneud yn siŵr bod ganddynt brawf nid yn unig yn erbyn y gyfraith fel y mae'n sefyll ar hyn o bryd ond, wrth gwrs, sicrhau eu bod yn gallu cydymffurfio â'r gyfraith yn y dyfodol.

O gofio bod y cerbydau newydd yn ofyniad hanfodol o ran y penderfyniad masnachfraint, a yw’r Prif Weinidog mewn sefyllfa i ddweud wrth unrhyw bartïon â diddordeb pa un a, ac i ba raddau, y bydd stoc rheilffordd ysgafn yn ofynnol yn hytrach na stoc rheilffordd safonol, o ystyried goblygiadau'r system metro arfaethedig?

Mae'r rhain yn faterion sy'n cael eu hystyried yn rhan o'r broses. Mae'n iawn i ddweud, yn sicr yn y dyfodol, y byddwn yn edrych ar reilffordd ysgafn o ran darparu gwasanaethau newydd. Mae'n haws gwneud hynny na thrwy reilffyrdd trwm. Ac, wrth gwrs, rydym ni’n ystyried yn ofalus iawn beth fydd y ffordd fwyaf effeithiol o ddarparu gwasanaethau rheilffyrdd yn y dyfodol. Rwy’n pwysleisio, pa bynnag fodel a ddewisir ar gyfer unrhyw reilffordd benodol, y bydd telerau ac amodau’r rhai sy'n gweithio yn y gwasanaeth rheilffyrdd, wrth gwrs, yn cael eu diogelu.