3. Beth y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i leihau gwastraff bwyd yng nghartrefi Cymru? OAQ(5)0373(FM)

Mae gwastraff bwyd yng nghartrefi Cymru wedi gostwng 12 y cant rhwng 2009 a 2015. Rydym ni fel Llywodraeth yn ariannu ymgyrch defnyddwyr ‘Hoffi Bwyd, Casáu Gwastraff’ Rhaglen Gweithredu Gwastraff ac Adnoddau Cymru.

Rydych chi'n iawn, Brif Weinidog, fod gwastraff bwyd wedi gostwng 12 y cant, ac mae wedi arbed 105 tunnell o garbon y flwyddyn dros yr un cyfnod. Fodd bynnag, hyd yn oed gyda'r gostyngiad hwnnw o 12 y cant, taflwyd 188,000 tunnell o fwyd gwerth £70 miliwn i ffwrdd gan gartrefi yng Nghymru yn 2015. O ystyried bod 50 y cant o'r gwastraff bwyd hwnnw yn dod o gartrefi, mae'n amlwg y bydd lleihau cyfanswm y gwastraff yma yn cael budd ariannol sylweddol i unigolion ac i'r amgylchedd. Yr hyn sy'n ddiddorol ochr yn ochr â hynny yw bod 60 y cant o'r bobl a holwyd yn credu nad oeddent yn gwastraffu unrhyw fwyd o gwbl. Felly, o ystyried y ffeithiau hynny, Brif Weinidog, beth ydych chi’n ei gredu y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud o ran addysgu pobl o leiaf am y bwyd y maen nhw’n ei wastraffu, sy’n costio £35 miliwn y flwyddyn?

Wel, gallaf ddweud fod hyfforddiant rhaeadru 'Hoffi Bwyd, Casáu Gwastraff' ar gael i gymunedau a busnesau. Hyd yn hyn, mae WRAP Cymru wedi hyfforddi dros 3,400 o bobl yng Nghymru ac mae hynny’n helpu defnyddwyr i wneud y mwyaf o'r bwyd y maen nhw’n ei brynu. Mae'n gychwyn. Mae mwy i'w wneud, ond gallwn wneud mwy. Rydym ni eisoes wedi lleihau cyfanswm y gwastraff bwyd yng Nghymru. Fe’i gostyngwyd gan oddeutu 24,000 tunnell hyd yn hyn. Rydym ni’n gwybod bod mwy i’w wneud, ond mae’r gwaith hwnnw’n parhau nawr.

Wrth gwrs, nid cartrefi yn unig yw hyn; ceir gwasanaethau cyhoeddus hefyd, lle mae angen rhoi rhywfaint o sylw i hyn. Mae’r Rhaglen Gweithredu Adnoddau a Gwastraff, WRAP, y mae eich Llywodraeth yn ei hariannu, yn gweithio gyda bwrdd iechyd prifysgol Abertawe Bro Morgannwg erbyn hyn i ganfod sut i leihau gwastraff bwyd mewn ysbytai. Dyna un peth. Ond yr wythnos diwethaf, cadarnhaodd PABM bod derbyniadau oherwydd diffyg maeth ar eu huchaf ers pum mlynedd. Felly, gall WRAP a PABM gydweithio â phartïon eraill i nodi a rhannu syniadau da—yn wir, rwy'n cynnal un o'r sesiynau cyngor Hoffi Bwyd, Casáu Gwastraff hynny ym Mhen-y-bont ar Ogwr ddydd Iau; efallai yr hoffech chi ddod—ond a ydych chi’n credu mai rhan o broblem fwy i’r Llywodraeth a chymdeithas yw gwastraff bwyd, sy’n ymwneud â maeth ac agweddau at fwyd, y mae angen i ni fod yn fwy o ddifrif yn eu cylch, yn hytrach nag ymatebion tameidiog i bethau fel gordewdra, pecynnu , gofal nyrsio, iechyd anifeiliaid, ôl-troed carbon, ac yn y blaen?

Rhan o'r broblem, wrth gwrs, yw nad yw bwyd rhad yn fwyd iach. I gynifer o bobl, maen nhw wedi gweld gwasgfa ar eu hincwm ers chwalfa 2008 a byddant yn dweud yn aml iawn, 'Wel, byddwn i wrth fy modd yn bwyta bwyd iachach, ond y gwir yw na allaf fforddio gwneud hynny.' Mae’r Aelod yn iawn, nid yw’n ymwneud â thargedu materion iechyd yn unig, mae'n ymwneud â sicrhau bod gan bobl y sgiliau sydd eu hangen arnynt i fynd i mewn i'r swyddi sydd eu hangen arnynt i gynyddu eu hincwm fel y gallant fwyta’n iachach yn y ffordd y byddent yn dymuno. A dyna’n union sut y mae'r Llywodraeth hon yn gweithredu, gan edrych ar atebion cyfannol i faterion yn hytrach na'i wneud drwy fformiwla mewn adrannau.

Gallai cefnogaeth Llywodraeth Cymru i brosiect Cwm Yfory, yn Llwydcoed yn fy etholaeth i, olygu y bydd gwastraff bwyd yn darparu digon o bŵer ar gyfer 1,500 o gartrefi, trwy gynhyrchu dros 1 MW o drydan gwyrdd. Pa werthusiad dros dro y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud o’r prosiect hwn?

Ein blaenoriaeth yw lleihau cyfanswm y gwastraff bwyd, yn amlwg, a gynhyrchir gan gartrefi. Rydym ni’n gweithio gyda'r awdurdodau lleol sy'n rhan o ganolfan Cwm Yfory i ddarparu cymorth ymgyrch wedi'i dargedu i gynyddu faint o wastraff bwyd sy'n cael ei gasglu gan awdurdodau lleol i’w ailgylchu. Ar ôl ei chwblhau, bydd yr ymgyrch yn cael ei gwerthuso i benderfynu ar ei llwyddiant trwy edrych ar y data ailgylchu gwastraff bwyd.