5. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am y cynnydd sy'n cael ei wneud i ddenu buddsoddiad i'r ardal fenter ym Mhort Talbot? OAQ(5)0571(FM)

Gwnaf. Rydym ni’n gwybod bod yr ardal fenter yn ysgogwr marchnata pwerus. Rydym ni’n gwybod bod ei agosrwydd at gampws newydd bae Abertawe, o ran statws ardal a gynorthwyir yr ardal, yn hynod o bwysig, a gwyddom fod yr ardal yn gynnig deniadol ar gyfer buddsoddiant.

Diolch i chi am yr ateb yna, Brif Weinidog. Fel y gwyddoch, sefydlwyd yr ardal fenter ym Mhort Talbot oherwydd y bygythiad gwirioneddol o gau'r gwaith dur yn dilyn penderfyniad gwreiddiol Tata i werthu ei weithrediadau yn y DU. Nid yw’r bygythiad hwnnw yn pylu, ac mae'n bwysig nawr ein bod ni’n amrywio ein diwydiant gweithgynhyrchu a diwydiannau eraill ym Mhort Talbot. Fodd bynnag, credir fod y safle newydd arfaethedig hwn ar gyfer carchar newydd ym Mhort Talbot mewn gwirionedd yn ardal fenter Port Talbot. Pa ddadansoddiad y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud i ystyried yr effaith y bydd adeiladu carchar yn yr ardal fenter honno yn ei chael ar ddenu busnesau newydd a chefnogi twf economaidd mewn busnesau sydd eisoes yn bodoli, i adeiladu economi gryfach yn seiliedig ar y sgiliau sydd ar gael ym maes gweithgynhyrchu ac uwch-dechnoleg sydd ym Mhort Talbot? Ac ar y sail bod y dadansoddiad yn rhoi canlyniad negyddol, a fydd Llywodraeth Cymru yn methu â gwerthu neu brydlesu'r tir i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder?

Wel, nid ydym wedi cynnal y dadansoddiad hwnnw eto. Yr hyn y gallaf ei ddweud, fodd bynnag, wrth yr Aelod, dim ond i roi sicrwydd iddo, yw bod gennyf i garchar yn fy etholaeth i. A dweud y gwir, cafodd ei adeiladu pan mai fi oedd y cynghorydd ward yn fy ward. Yn wir, roedd pobl yn pryderu ac roeddent yn poeni am yr hyn y gallai effaith y carchar fod. Y gwir amdani yw nad yw wedi cael effaith negyddol o gwbl. A dweud y gwir, mae'n cyflogi nifer fawr o bobl yn lleol ac mae wedi darparu gwaith ar gyfer nifer fawr o gontractwyr. Felly, er y gallaf ddeall yn iawn bod rhai o'i etholwyr yn pryderu—ac mae ef wedi cynrychioli barn yr etholwyr hynny y prynhawn yma—y profiad sydd gennym ni ym Mhen-y-bont ar Ogwr yw bod y carchar ei hun—. A dweud y gwir, mae ystâd o dai yn cael ei hadeiladu y drws nesaf iddo ar hyn o bryd. Felly, mae'r carchar yn cael ei integreiddio’n gyflym i fywyd y gymuned a gall, mewn gwirionedd, greu swyddi.

Mae cytundeb dinas-ranbarth bae Abertawe, a lofnodwyd yn ddiweddar gennych chi a Theresa May, wrth gwrs, yn Abertawe, ar fin sbarduno gwerth £1.3 biliwn o fuddsoddiad yn y rhanbarth, ac mae agosrwydd y brifysgol yr ydych wedi ei grybwyll eisoes, a’r pwyslais ar y gadwyn gyflenwi sy'n seiliedig ar ddur yn yr ardal fenter, yn cyd-fynd yn dda iawn â nifer o brosiectau yn y cytundeb hwnnw. Mae bwrdd yr ardal fenter hefyd yn gobeithio creu cyfleoedd a hybu arloesedd ac entrepreneuriaeth ym maes gweithgynhyrchu uwch a deunyddiau. Felly, pa fath o gymorth allwn ni ei ddisgwyl gan Lywodraeth Cymru i helpu'r sector dur lleol i fanteisio ar ymchwil a datblygiad a masnacheiddio yn y ddwy sector arall hynny er mwyn gwella'r economi leol?

Rydym ni wedi bod yn gweithio gyda Phrifysgol Abertawe o ran ymchwil a datblygu. Rydym ni wedi bod yn gweithio gyda Tata i symud ymchwil a datblygu i mewn i dde Cymru. Rydym ni eisiau bod yn weithgynhyrchwyr, ond rydym ni eisiau gwneud yn siŵr bod cymaint o ymchwil a datblygu â phosibl yn digwydd yng Nghymru hefyd. Ceir cyfleoedd gwych yno i Tata. Credwn fod cyfleoedd gwych gyda'r morlyn—ceir cefnogaeth eang i’r morlyn yn y Siambr hon; nid wyf yn gwneud y pwynt hwnnw mewn unrhyw ystyr gwleidyddol. Rwy’n gobeithio, beth bynnag sy'n digwydd ar ôl 8 Mehefin, y byddwn yn cael penderfyniad sy'n gadarnhaol ynghylch y morlyn i greu 1,000 o swyddi yn yr ardal, a fydd yn gatalydd enfawr o ran creu swyddi yn yr ardal fenter.

Prif Weinidog, clywais eich ymateb i David Rees, ond ni chlywais a fyddech chi fel Prif Weinidog ac fel Llywodraeth yma yn cefnogi'r carchar ym Mhort Talbot. Rwy’n cydnabod yr hyn a ddywedwch am Ben-y-bont ar Ogwr, ond byddwch yn deall y bydd y carchar ym Mhort Talbot, os caiff ei adeiladu, yn sylweddol dros gapasiti, ac nid yw’n rhywbeth yr ydym ni’n credu fydd yn ychwanegu budd i'r economi leol. Rwyf wedi derbyn pryderon gan bobl leol o ran y ffaith bod llawer ohonyn nhw yn ceisio rhentu lleoedd o fwy na 10,000 troedfedd sgwâr ym Mhort Talbot; busnesau bach sydd eisiau datblygu, sydd bellach yn symud i'ch ardal chi—rwy'n siŵr eich bod chi’n falch o glywed hynny—ond ni allant aros ym Mhort Talbot. Felly, oni allech chi ganolbwyntio ar y materion bob dydd gwirioneddol y mae ein busnesau bach yn eu hwynebu, yn hytrach na gorfodi uwch-garchar ar Bort Talbot?

Wel, nid ein penderfyniad ni oedd adeiladu’r carchar. Nid yw carchardai wedi'u datganoli. Byddwn yn archwilio, wrth gwrs, unrhyw ganlyniadau a holl ganlyniadau adeiladu carchar. Mae gan Ben-y-bont ar Ogwr garchar eisoes, wrth gwrs, felly os yw pobl yn symud i Ben-y-bont ar Ogwr, yna nid yw'r carchar wedi effeithio ar eu penderfyniad yn hynny o beth, ond mae'n bwysig bod yr holl bethau hyn yn cael eu hystyried yn ofalus dros ben. Mae'n bwysig bod Llywodraeth y DU yn ei gwneud yn eglur iawn yr hyn y mae'n credu y gall y carchar ei gynnig, nid yn unig o ran capasiti carchardai, ond hefyd o ran yr economi leol, ac iddynt wneud yr achos dros y carchar, a byddwn yn ystyried yn ofalus beth yw eu hachos.