<p>Grŵp 1: Mynd i’r Afael â Gordewdra (Gwelliannau 3, 4, 2, 1)</p>

6. 6. Dadl ar Gyfnod 3 Bil Iechyd y Cyhoedd (Cymru) – Senedd Cymru am 3:42 pm ar 9 Mai 2017.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 3:42, 9 Mai 2017

Mae’r grŵp cyntaf o welliannau yn ymwneud â mynd i’r afael â gordewdra. Gwelliant 3 yw’r prif welliant yn y grŵp yma. Rydw i’n galw ar Rhun ap Iorwerth i gynnig y prif welliant, ac i siarad am y gwelliant yma ac am y gwelliannau eraill yn y grŵp. Rhun ap Iorwerth.

Cynigiwyd gwelliant 3 (Rhun ap Iorwerth).

Photo of Rhun ap Iorwerth Rhun ap Iorwerth Plaid Cymru 3:42, 9 Mai 2017

Diolch, Llywydd, ac mae’n bleser mawr gen i gyflwyno’r gwelliannau yma yn ffurfiol heddiw i ddechrau ein trafodion ni ar Gyfnod 3 Bil iechyd y cyhoedd. Rydym ni wedi bod yma o’r blaen, wrth gwrs. Ond, wrth i’r Bil gyrraedd y cyfnod yma y tro diwethaf, ac wrth iddo fo gael ei ailgyflwyno yn y Cynulliad yma, nid oedd yna ddim cyfeiriad ynddo fo at y brif broblem iechyd gyhoeddus, o bosibl, rydym ni yn ei hwynebu fel cenedl. Rŵan, mae yna gyfle, drwy ein gwelliannau ni, i newid hynny, i roi taclo gordewdra ar wyneb y Bil yma, ac i sicrhau bod strategaeth yn cael ei pharatoi, a’i gweithredu, i fynd i’r afael â’r argyfwng yma, achos mae o yn argyfwng.

Rydw i’n ddiolchgar am y gefnogaeth eang sydd wedi ei dangos i’r gwelliannau heddiw. Rydw i’n ddiolchgar i Cancer Research UK, er enghraifft, sydd, rydw i’n gwybod, wedi bod yn annog Aelodau’r Cynulliad i gefnogi’r gwelliant yma. Mae’r cyswllt rhwng gordewdra a chanser yn glir, medden nhw, ond mae yna ormod o bobl sydd ddim yn sylweddoli hynny. Hefo eu ffigurau nhw’n dangos bod 59 y cant o oedolion Cymru dros eu pwysau yn 2015, a thros chwarter o blant Cymru dros eu pwysau neu’n ordew, mae Cancer Research UK yn argyhoeddedig y bydd cael strategaeth genedlaethol yn fodd i ddechrau mynd i’r afael â’r sefyllfa yma.

I am delighted to be tabling the amendments today, in the context of having had positive discussions with Government on this, the most acute, perhaps, of public health problems facing us in Wales. And I am grateful to the Minister for agreeing with me that this is the place, on the face of this Bill, to put measures in place to try to address this national crisis.

This is a matter that I feel very strongly about personally. But there’s one man in my constituency who has been very influential in strengthening my resolve to ensure the Assembly, and Welsh Government, take action in this area. Ray Williams was the featherweight weightlifting gold medallist for Wales at the 1986 Commonwealth Games, but he’s still very much a champion—a champion of getting his town of Holyhead, getting Anglesey, and our nation, fitter and healthier. I spoke with Ray this morning and he is delighted that we are now in a position where, today, hopefully, we can win Assembly support for this vital amendment where what he sees as something that has blighted our nation’s well-being for decades is now going to be the focus of a clear Government strategy. Get the strategy right and he believes that not only can we be a healthier and a fitter nation, but a happier one too—and it’ll save money, he says. And he’s right, of course. Cancer Research UK estimates that obesity costs the NHS £73 million a year. When you add to that illnesses like diabetes type 2, largely caused by obesity, then the figure rises to hundreds of millions of pounds annually.

Now, with the amendments, hopefully, passed and the Bill enacted, then the work begins, of course, of making sure that there is a strong, a focused, ambitious, and deliverable strategy. Ray—I know—and many like him will only be too pleased to contribute to the formulation of that strategy. It is in the interests of all of us here, all of us in Wales, but first I ask you to support our amendments today.

Photo of Angela Burns Angela Burns Conservative 3:46, 9 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Mae’r Ceidwadwyr Cymreig yn bwriadu cefnogi'r holl welliannau yn yr adran hon oherwydd rydym wedi bod yn bryderus iawn nad yw’r Bil iechyd y cyhoedd arfaethedig wedi gwneud fawr i fynd i'r afael â'r mater o ordewdra. Yn y trafodion ar ôl cwestiynau ar ôl datganiad, codir pryderon gan bob plaid ynglŷn â’r achosion o ordewdra yng Nghymru a'r pwysau cyfatebol y mae afiechydon fel diabetes, pwysedd gwaed uchel a chlefyd y galon, sy'n cael eu gwaethygu neu eu hachosi gan ordewdra, yn eu rhoi ar yr unigolyn a'r GIG. Ni ellir gorbwysleisio cost economaidd a dynol gordewdra. Gall bod dros bwysau neu'n ordew arwain at gyflyrau meddygol cronig a difrifol. Dros yr 20 mlynedd nesaf, gallai lefelau cynyddol o ordewdra arwain at 230,000 o achosion ychwanegol o ddiabetes math 2, 80,000 o achosion ychwanegol o glefyd coronaidd y galon, a dros 32,000 o achosion o ganser.

Mae’r GIG yng Nghymru yn gwario dros £1 miliwn yr wythnos ar drin gordewdra, a rhagwelir erbyn 2050 y gallai cymaint â 60 y cant o ddynion a 50 y cant o fenywod fod yn ordew. Gyda chyfraddau o fod dros bwysau a gordewdra yn parhau i godi, erbyn 2050 bydd hyn yn costio £465 miliwn y flwyddyn i’r GIG yng Nghymru, gyda chost i gymdeithas ac i'r economi yn gyffredinol o tua £2.4 biliwn. Nid oes unrhyw arwyddion bod lefelau gordewdra yn gostwng ar hyn o bryd, felly rydym yn credu ei bod yn hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn datblygu ateb traws-bortffolio i fynd i'r afael â’r her gynyddol hon.

Er bod y prif welliant hwn, yr ydym yn ddiolchgar iawn i Blaid Cymru amdano, yn gam yn y cyfeiriad cywir, mae yna bryderon nad oes sylfaen dystiolaeth i fod yn sail i strategaeth ystyrlon ac effeithiol yng Nghymru. Felly, mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn credu ei bod yn hollbwysig y dylai’r Gweinidog ymgynghori ac ymgysylltu’n eang ar draws y sector cyhoeddus yng Nghymru i sicrhau bod pob sefydliad yn cydweithio gyda'i gilydd i gyflawni'r amcanion hyn. Yn y modd hwn, gellir lleihau achosion o ddyblygu, gellir targedu heriau lleol, a gallwn ddechrau datblygu dealltwriaeth fanylach o'r cymhlethdodau sy'n gysylltiedig â lefelau gordewdra a beth y gellir ei wneud i'w lleihau.

Photo of David Lloyd David Lloyd Plaid Cymru 3:48, 9 Mai 2017

Rydw i’n falch i godi i gefnogi’r gwelliannau yma ar yr angen i fynd i’r afael â gordewdra. Fel rydym ni wedi ei glywed, mae hwn wedi gweld ychydig bach o daith yng nghanol ein trafodaethau ni efo’r Bil iechyd cyhoeddus, ac rydym ni i gyd yn falch iawn i’r Gweinidog gytuno i’r newid sylfaenol yma, wedi gwrando ar yr holl dystiolaeth sydd wedi dod gerbron y pwyllgor iechyd. Fel rydym ni wedi ei glywed, mae 59 y cant o oedolion dros eu pwysau yn y wlad yma—un mewn pedwar gyda gordewdra. Ac ie, mae gordewdra yn bwysig. Ie, mae’r cysylltiad yna efo clefyd y galon a’r clefyd siwgr, fel yr ydym wedi ei glywed, ond hefyd, fel clywsom ni oddi wrth Rhun, y cysylltiad yna efo canser. Nid ydych chi yn ymwybodol weithiau, ond mae yna fwy o siawns o gael canser os ydych chi dros eich pwysau, ac mae hynny yn ffaith erbyn rŵan, ac mae yna ddigon o ymchwiliadau meddygol sydd yn profi’r pwynt yna.

Felly, gordewdra ydyw’r her amserol fwyaf sydd gyda ni ar hyn o bryd, ac mae’n weddus felly bod ein Bil iechyd cyhoeddus cyntaf ni hefyd nawr yn mynd i’r afael efo’r her sylweddol yna. Oes, mae gan addysg ran i’w chwarae—bwyta’n iach ac ati. Mae cadw’n heini efo ei ran i’w chwarae, fel rwyf wedi’i grybwyll yma o’r blaen—10,000 o gamau bob dydd. Ond hefyd, mae gan ddeddfu ran i’w chwarae, fel deddfu i sicrhau safonau maeth yn ein bwyd yn ein hysbytai a’n cartrefi gofal; a mynd i’r afael â’r dreth siwgr. Mae gyda ni hawliau ar hyn o bryd, ond efallai nid yn y dyfodol o dan Ddeddf Cymru 2017. Byddai’n dda cael isafswm pris o 50c ar bob uned o alcohol. Mae’r pwerau hynny gyda ni ar hyn o bryd, ond efallai nid yn y dyfodol o dan Ddeddf Cymru 2017. Mae yna sawl her yn fan hyn. Byddai’n dda hefyd cyfyngu ar hysbysebion bwydydd afiach. Felly, y cyfuniad hwnnw: mae addysg yn allweddol bwysig ond, fel yr ydym wedi ei weld gydag ysmygu—. Roeddem ni, yn enwedig fel meddygon a nyrsys, wedi bod yn addysgu’r cyhoedd am ddegawdau ynglŷn â pha mor ddrwg i’ch iechyd chi oedd ysmygu. Ond, beth sydd wedi gwirioneddol leihau graddfeydd ysmygu yw deddfu ar y pwnc a’r gwaharddiad ar ysmygu mewn mannau cyhoeddus. Felly, mae addysg a deddfu yn dod efo’i gilydd i wella safonau iechyd cyhoeddus. Dyna pam rwy’n falch i weld y diwygiad yma yn y Bil iechyd cyhoeddus y prynhawn yma, felly cefnogwch y gwelliant. Diolch yn fawr iawn.

Photo of Caroline Jones Caroline Jones UKIP 3:51, 9 Mai 2017

(Cyfieithwyd)

Bydd UKIP yn cefnogi'r gwelliannau yn y grŵp hwn. Roeddem yn ei chael hi’n anodd cysoni’r ffaith bod Bil iechyd y cyhoedd yn gwneud dim i fynd i'r afael â'r her iechyd cyhoeddus fwyaf sy'n wynebu ein cenedl—gordewdra. Fel yr amlygais yn ystod trafodion yr wythnos diwethaf ar ddiabetes, mae'n fater o gywilydd cenedlaethol bod bron i ddwy ran o dair o oedolion yng Nghymru a thraean o blant yng Nghymru dros eu pwysau neu'n ordew. Mae'n rhaid i ni ei gwneud yn glir bod mynd i'r afael â'r argyfwng gordewdra yn flaenoriaeth iechyd cyhoeddus i Lywodraeth Cymru, a’i gwneud yn ofynnol iddynt lunio strategaeth glir gyda chamau gweithredu clir yw'r ffordd orau o gyflawni hyn. Diolch yn fawr.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 3:52, 9 Mai 2017

Galwaf ar Weinidog Iechyd y Cyhoedd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Rebecca Evans.

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Labour

(Cyfieithwyd)

Diolch, Llywydd. Mae mynd i'r afael â gordewdra yn her fawr i bob Llywodraeth yn y byd datblygedig. Mae'n gofyn i amrywiaeth eang o sefydliadau weithredu ar y cyd o'r sectorau cyhoeddus, preifat a gwirfoddol, yn ogystal ag unigolion eu hunain. Rwy'n ddiolchgar i Rhun ap Iorwerth am gyflwyno cynigion ar gyfer strategaeth gordewdra genedlaethol yng Nghyfnod 2 o broses ystyried y Bil, ac am y gwelliannau diwygiedig sy’n cael eu hystyried heddiw. Pan gafodd y gwelliannau gwreiddiol eu cyflwyno yng Nghyfnod 2, nodais fy mod yn gallu gweld gwerth dod ag ystod o fesurau at ei gilydd drwy strategaeth gordewdra genedlaethol gydlynol. Fodd bynnag, o ganlyniad i rai pryderon ynghylch manylion y cynigion, nid oeddwn yn gallu cefnogi'r gwelliannau ar eu ffurf wreiddiol. Felly, rwy’n diolch i Rhun ap Iorwerth am gytuno i weithio gyda'r Llywodraeth i ystyried y mater ymhellach, ac am y gwelliannau diwygiedig gerbron y Cynulliad heddiw. Rwy'n hyderus bod y gwelliannau bellach yn cyflawni ein hamcanion er budd pobl Cymru. Rwy'n falch fy mod erbyn hyn yn gallu cefnogi pob un o'r gwelliannau yn y grŵp hwn. Rwy’n ddiolchgar i'r Aelod am ystyried y pwyntiau a wnes, ac am weithio ar y cyd i fireinio manylion y cynigion ymhellach. Rwy'n arbennig o falch bod y gwelliannau diwygiedig yn caniatáu ymgysylltu’n eang â rhanddeiliaid a chanolbwyntio ar atal. Rwy'n hyderus y bydd y gwelliannau hyn yn cryfhau'r Bil drwy osod gwaith Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â'r her iechyd cyhoeddus sylweddol hon ar sail statudol. Rwy'n hyderus y bydd y gwelliannau yn sicrhau newid cadarnhaol ar gyfer pobl Cymru, ac felly rwy’n gofyn i’r Aelodau eu cefnogi.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 3:54, 9 Mai 2017

Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i ymateb i’r ddadl.

Photo of Rhun ap Iorwerth Rhun ap Iorwerth Plaid Cymru

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Rwy’n gwerthfawrogi bod y consensws sydd wedi cael ei glywed yn ystod taith y Bil yma drwy’r pwyllgor wedi cael ei adlewyrchu yma unwaith eto yn y Siambr heddiw. Roedd pob un ohonom ni, rwy’n meddwl, ar ddechrau’r daith yma, yn ymwybodol ein bod ni’n sôn am broblem ac argyfwng yn fan hyn yr oeddem i gyd yn dymuno dod o hyd i ffordd i’w gynnwys o yn y Bil. Beth rydym wedi llwyddo i’w wneud drwy drafod, drwy chwilio ar y ffordd ymlaen ar y cyd rhyngom ni a’r Llywodraeth yw sicrhau ein bod ni wedi gallu cyrraedd y nod hwnnw. Rwy’n ailadrodd mai’r her rŵan—neu’r gwirionedd rŵan—yw mai dechrau’r daith yw hyn. O gael cytundeb i weithio tuag at strategaeth, mae eisiau troi’r egwyddor yna yn strategaeth a fydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol. Rwy’n edrych ymlaen at weld y gwelliannau yma’n cael eu cymeradwyo’n ffurfiol rŵan ac yn edrych ymlaen at weld datblygiad y strategaeth honno a allai fod yn dechrau’r daith tuag at daclo’r argyfwng yma sy’n gymaint o niwed i ni fel cenedl.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 3:55, 9 Mai 2017

Os na dderbynnir gwelliant 3, bydd gwelliannau 4, 2 ac 1 methu. Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 3? A oes unrhyw wrthwynebiad? Nac oes, felly derbynnir gwelliant 3 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd gwelliant 3 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Cynigiwyd gwelliant 4 (Rhun ap Iorwerth).

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 4? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly, derbynnir gwelliant 4 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd gwelliant 4 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.