2. 1. Cwestiynau i’r Prif Weinidog – Senedd Cymru ar 11 Gorffennaf 2017.
1. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i'r diwydiant ffermio yng Nghymru? OAQ(5)0726(FM)
Gwnaf, byddwn yn parhau i weithio ochr yn ochr â'n ffermwyr a rhanddeiliaid allweddol eraill i gyflawni ein gweledigaeth ar y cyd o ddiwydiant amaethyddiaeth ffyniannus a chydnerth.
Diolch. Mae 'Panorama' yr wythnos hon yn edrych ar sut y gallai Brexit effeithio ar ein ffermwyr ni yma yng Nghymru. Nawr, fel y dywedodd Mr Jacob Anthony o'ch etholaeth chi ar y rhaglen, mae gan yr UE un polisi amaethyddol sydd i fod yn addas i bob un o’r 28 gwlad...gwledydd sy’n ffermio ceirw yng Nghylch yr Arctig yr holl ffordd i lawr i ffermwyr ym Môr y Canoldir yn tyfu olifau.
Sut ydych chi, felly, yn gweithio gydag Ysgrifennydd amgylchedd y DU, ac eraill, gan gynnwys Undeb Amaethwyr Cymru, tuag at ddatblygu’r cytundeb gorau posibl i’n ffermwyr sy'n fwy addas i Gymru, ac a wnewch chi egluro eich ymateb i ddogfen bolisi Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr, ‘The Vision for the Future of Farming: A New Domestic Agricultural Policy’?
Wel, nid yw'n gywir i ddweud bod un ateb i bawb yn Ewrop a dweud y gwir; ceir amrywiadau ar draws Ewrop, wrth gwrs. Ac ni ddylai fod yn wir ychwaith y dylai fod un ateb i bawb, ac ni ddylai fod yn wir y dylai fod un ateb i bawb yn y DU o ran hynny, gan fod ein ffermio yn dra gwahanol. Mae strwythur ein ffermio yn dra gwahanol, er enghraifft, i’r strwythurau mewn sawl rhan o Loegr. Byddem yn fwy na pharod i weithio gydag Ysgrifennydd Gwladol Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig pe byddai ond yn trafferthu i gyfarfod â ni, oherwydd un o'r pethau a wnaeth oedd canslo ei gyfarfodydd pedrochr gyda Lesley Griffiths, y Gweinidog, a chyda’r Alban, ar gyfer y mis diwethaf a’r mis hwn. Felly, byddem yn fwy na pharod i gyfarfod ag ef. Rwy'n siŵr bod y Gweinidog yn edrych ymlaen at wneud hynny. Rwy'n deall y bydd yn y Sioe Frenhinol. Efallai y gwnaiff ef gyfarfod â ni bryd hynny. Ond yr hyn y gallaf ei ddweud, yn gwbl eglur, yw nad yw'n argoeli'n dda pan mai cam cyntaf Ysgrifennydd Gwladol DEFRA yw canslo cyfarfodydd gyda gweinyddiaethau datganoledig, ac, yn ail, mae'n hynod bwysig, pan fydd y Bil diddymu yn cael ei gyhoeddi, bod cydnabyddiaeth na ddylai Llywodraeth y DU gymryd y pwerau a ddylai ddod i Gymru oddi wrth Frwsel a’u cadw nhw yn Llundain. Ni fyddwn yn cefnogi hynny o dan unrhyw amgylchiadau.
A ydy’r Prif Weinidog yn cytuno y dylid archwilio mewn i’r posibilrwydd o benodi diwydiannwr profiadol i sicrhau, os bydd rhwystredigaethau i ffermio ar ffurf tariffs uchel i gael mynediad i’r Undeb Ewropeaidd, y gallwn ni achub beth gallwn ni o amaeth Cymru trwy sicrhau bod llawer mwy o fwyd Cymru yn cael ei ‘procure-io’ i’n hysgolion a’n hysbytai, hyd yn oed os bydd hynny’n costio ychydig yn fwy o arian, ac y gallai’r diwydiannwr yma hefyd fod yn gyfrifol am ddatblygu gwell cydweithrediad rhwng ffermwyr i sicrhau bod bwyd Cymru sydd o ansawdd uchel yn gallu cael ei gyflenwi mewn ffordd ddibynadwy i archfarchnadoedd dros Brydain i gyd?
Wel, yn gyntaf, wrth gwrs, byddai unrhyw fath o dariff yn wael i ffermwyr Cymru. Yn ail, byddai unrhyw fath o rwystredigaeth ynglŷn â chael mynediad i’r farchnad Ewropeaidd yn wael i ffermwyr Cymru. Rydym ni wedi bod yn gweithio gyda ffermwyr a hefyd gwmnïau bwyd er mwyn sicrhau bod mwy o gyrff yn y sector cyhoeddus yng Nghymru yn prynu bwyd o Gymru, ac, wrth gwrs, nid oes rhaid i awdurdodau lleol na chyrff eraill brynu beth bynnag sy’n tsiepach. Rydym ni wedi gweld cynnydd dros y blynyddoedd o gig yn mynd mewn, er enghraifft, i’r gwasanaeth iechyd o Gymru o achos y ffaith ein bod ni’n gweithio gyda chynhyrchwyr er mwyn sicrhau eu bod nhw’n gallu sicrhau bod bwyd ar gael dydd ar ôl dydd, wythnos ar ôl wythnos. Ond mae’n rhaid pwysleisio’r ffaith nad yw hynny’n rhywbeth sy’n mynd i wneud lan am golli neu weld rhwystredigaeth ynglŷn â’r farchnad Ewropeaidd.
Rwy’n siŵr bydd y Prif Weinidog am ymuno gyda fi i longyfarch Hufenfa De Arfon, cwmni cydweithredol, am wneud yr elw gorau erioed yn eu hanes hir nhw. Bues i’n ymweld â’r safle yn ddiweddar iawn a gweld bod dyfodol ar gyfer y math yma o gydweithio yn y sector amaeth. Roedd hefyd yn wir bod yr elw yna yn seiliedig ar fuddsoddiad—buddsoddiad sylweddol o arian Ewropeaidd—a chefnogaeth gan Lywodraeth Cymru. Nawr, wrth fynd ymlaen, mae eich Ysgrifennydd Cabinet chi dros gyllid wedi sicrhau y bydd targed mewnol o ran gwario o’r cronfeydd strwythurol gan Lywodraeth Cymru o 80 y cant, er mwyn trio diwallu angen a gwneud yn siŵr ein bod yn gwneud y gorau ohono fe. A wnewch chi osod targed tebyg ar gyfer eich gwariant chi, os gwelwch yn dda, ar y rhaglen datblygu gwledig, fel bod cwmnïau fel Hufenfa De Arfon yn gallu buddsoddi at y dyfodol, a phawb arall yng Nghymru hefyd?
Wel, mae’r arian yn mynd mas ar y rât y byddwn i’n ei erfyn ynglŷn â’r cynllun datblygu gwledig. Mae gyda ni, wrth gwrs, lan i 2023 i hala’r arian, ac nid oes rheswm i feddwl y byddai’r arian yna ddim yn cael ei hala. A gaf i ymuno â’r Aelod ynglŷn â llongyfarch Hufenfa De Arfon? Dyna’r lle cyntaf y gwnes i fynd iddo pan oeddwn i’n Weinidog—beth amser yn ôl nawr. Rwy’n cofio, wrth gwrs, yr hanes—nôl ym 1933, rwy’n credu, y cafodd yr hufenfa ei sefydlu. Felly, mae hynny’n dangos, wrth gwrs, pa mor llwyddiannus mae e wedi bod.
Ond, rwyf wedi dweud o’r blaen bod yn rhaid, wrth gwrs, sicrhau mwy o grwpiau neu gwmnïau cydweithredol yn y byd ffermio yng Nghymru. Nid yw’n farn sydd wedi cael ei chroesawu bob tro gan ffermwyr nac eraill yn y diwydiant. Ond mae’n hollbwysig i sicrhau bod ffermwyr yn gallu cael pris teg am eu cynnyrch, ac un ffordd o wneud hynny, wrth gwrs, yw sicrhau eu bod yn gweithio gyda’i gilydd er mwyn iddyn nhw beidio gorfod, felly, werthu fel unigolion. Rydym yn gwybod, wrth gwrs, y byddai hynny’n golygu mai gyda’r prynwyr y byddai’r cryfder.