2. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am ddiswyddiadau staff ym mhrifysgolion Cymru? OAQ(5)0727(FM)[W]

Rydym ni’n ymwybodol bod nifer o sefydliadau wrthi’n adolygu eu strwythurau staffio ar hyn o bryd. Rydym ni’n disgwyl iddyn nhw gynnal trafodaethau ystyrlon gydag aelodau staff a’r undebau llafur, a hefyd gyda Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, er mwyn archwilio’r goblygiadau i sefydliadau unigol a’u myfyrwyr.

Buaswn i’n hoffi llongyfarch fy mhrifysgol leol, Bangor, gan mai hi ydy’r unig brifysgol yng Nghymru i ennill gwobr aur fframwaith rhagoriaeth dysgu Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol, sydd yn ganlyniad ardderchog, yn cadarnhau bod Prifysgol Bangor yn cynnal safonau dysgu ac addysgu rhagorol yn gyson ar gyfer ei myfyrwyr, a bod y ddarpariaeth ym Mangor o’r safon uchaf a welir yn y Deyrnas Gyfunol heddiw.

Ond, ar yr un pryd, rwy’n nodi bod Prifysgol Bangor, ynghyd â bron bob prifysgol yng Nghymru, wrthi’n ymgynghori ynglŷn â diswyddiadau posib—117 o ddiswyddiadau posib gorfodol ym Mangor yn unig. Yn anffodus, mae cynifer o’n prifysgolion ni’n cael eu gorfodi i gymryd y camau yma ar hyn o bryd. A ydych chi’n cytuno ei bod hi’n hen bryd i Lywodraeth Cymru ystyried y sefyllfa o ddifrif a darparu adnoddau ariannol ychwanegol ar gyfer ein prifysgolion fel mater o frys?

Wel, mae’r prifysgolion, wrth gwrs, yn annibynnol. Ac, wrth gwrs, mae hi lan iddyn nhw i wneud eu penderfyniadau. Nid ydym ni, wrth gwrs, yn croesawu unrhyw sefyllfa lle mae pobl efallai yn mynd i golli eu swyddi. Ond nid dim ond o’r Llywodraeth y dylai arian ddod. Mae yna ddyletswydd ar brifysgolion i sicrhau bod mwy o gyllid yn dod o’r tu fas i’r sector cyhoeddus, o’r tu fas i’r pwrs cyhoeddus—edrych am arian ynglŷn ag ymchwilio, er enghraifft, edrych am arian ynglŷn â’r byd masnachol. Ac felly, wrth gwrs, mae yna ddyletswydd arnyn nhw i wneud hynny. Ond nid ydym ni’n moyn gweld neb yn colli eu swyddi, mewn unrhyw brifysgolion. A byddwn i, wrth gwrs, yn dweud wrth brifysgolion ei bod hi’n hynod o bwysig i sicrhau bod popeth yn cael ei wneud er mwyn sicrhau bod y sefyllfa yna ddim yn digwydd, a taw hynny ddylai fod y ‘last resort’ ac nid rhywbeth y maen nhw’n ei wneud pan fyddan nhw’n ystyried hwn am y tro cyntaf.

Wel, mae prifysgolion Cymru, wrth gwrs, yn gwneud cyfraniad enfawr at economi Cymru; mae tua 5 y cant o economi Cymru o ganlyniad i weithgarwch prifysgolion yng Nghymru. Ac, wrth gwrs, os ydych chi’n colli staff o brifysgol, staff profiadol a drud y mae'r brifysgol yn ceisio eu symud ymlaen yn gyntaf yn aml iawn. Pa sicrwydd ydych chi wedi ei gael gan y sector prifysgolion na fydd hynny’n tanseilio'r cyfle i'r sector berfformio'n arbennig o dda o ran ei gyfraniad at economi Cymru, yn enwedig os yw nifer sylweddol o staff yn mynd i gael eu diswyddo o ganlyniad i ostyngiadau o ran cyrsiau penodol ac incwm?

Wel, rwy’n credu ei bod hi’n hynod bwysig nad yw ein prifysgolion yn rhwystro eu hunain, o ran y ffordd y maen nhw’n cystadlu nid yn unig gyda'i gilydd— marchnad fach iawn yw Cymru—ond ar draws y byd. Ac mae'n rhaid i brifysgolion ystyried pa un a fyddai colli staff yn golygu nad ydynt yn gallu darparu gwasanaeth i’w myfyrwyr mwyach, a ddim bellach yn gallu denu incwm ychwanegol o ganlyniad o bosibl. Fel y dywedais wrth ateb yr Aelod dros Arfon, dylid ystyried dileu swyddi fel y dewis olaf ac nid cyntaf.