5. Pa asesiad y mae’r Ysgrifennydd y Cabinet wedi’i wneud o ddatblygu ysgolion bro yng Nghymru? OAQ(5)0151(EDU)

Diolch, John. Rwy’n cefnogi’r defnydd o ysgolion fel asedau cymunedol. Rydym yn gweithio er mwyn bwrw ymlaen ag argymhellion adroddiad y Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru ar y defnydd o gyfleusterau ysgolion gan gymunedau. Mae rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn annog adeiladu asedau hyblyg, yn enwedig rhai y gellir eu defnyddio gan yr ysgol a’r gymuned yn gyffredinol.

Ysgrifennydd y Cabinet, ychydig iawn o amser y mae plant yn ei dreulio yn yr ysgol o gymharu â thu allan i’r ysgol, felly mae’n amlwg yn bwysig iawn, iawn fod y cartref, ac yn wir, y gymuned lle maent yn byw yn cyfrannu at eu haddysg ac yn ei hybu. Mae ysgolion bro yn ffordd wych o adeiladu’r bartneriaeth honno rhwng yr ysgol, y teulu a’r gymuned ehangach. Yn anffodus, mae’r cyfleusterau, yn rhy aml, ar gau gyda’r nos, dros y penwythnos ac yn ystod gwyliau ysgol, ac nid yw hynny’n ddefnydd da o adnoddau mewn cyfnod o gryn bwysau ar gyllid cyhoeddus. Felly, am sawl rheswm, gan gynnwys y rheiny, byddai’n wych pe bai gennym fwy o gysondeb yng Nghymru. Ar hyn o bryd, credaf fod pethau’n eithaf anghyson. Felly, byddai gennyf gryn ddiddordeb mewn gwybod a ydych yn ystyried datblygu mecanwaith, ffordd y gallem gael ysgolion gyda ffocws cymunedol cyson ym mhob cwr o Gymru.

Mae’r Aelod yn nodi pwynt pwysig iawn. Ar ôl ansawdd yr addysgu, ymgysylltiad teulu gydag addysg eu plant yw’r ffactor fwyaf ond un o ran pennu canlyniadau addysgol y plentyn hwnnw. Felly, pan fyddaf yn sôn am ysgolion bro, rwy’n glir nad yw hynny’n golygu mynediad i adeilad yn unig. Mae’n ethos yn yr ysgol honno sy’n ystyried mai ei rôl yw ymgysylltu â theuluoedd cyfan. Mae’r Aelod yn llygad ei le, Llywydd: nid yw ymarfer da yn unffurf. Ceir ymarfer rhagorol yng Nghymru. Yn benodol, hoffwn ganmol Ysgol Gynradd Meisgyn yn Rhondda Cynon Taf; Ysgol Gynradd Gymunedol Monkton Priory yn Sir Benfro, sy’n gwneud gwaith rhagorol gyda’r gymuned ehangach yn denu rhieni yn ôl i ddysgu, gan ddatblygu cymwysterau er mwyn iddynt allu camu ymlaen wedyn i fyd gwaith; Ysgol Maesglas yn Sir y Fflint; ac Ysgol Gynradd yr Hafod, ysgol rwy’n gobeithio ymweld â hi gyda Mike Hedges yn fuan, sydd wedi cael eu barnu’n rhagorol yn y maes hwn gan Estyn. Mae angen i ni sicrhau bod awdurdodau addysg lleol a chonsortia rhanbarthol yn mynd i’r afael â materion sy’n ymwneud ag anghysondeb wrth iddynt gynnal eu cyfarfodydd herio ac adolygu.

Ysgrifennydd y Cabinet, rydych yn cynrychioli un o ardaloedd gwledig mwyaf de Cymru yn y Siambr hon. Mae ysgolion gwledig ymhlith yr ysgolion sy’n canolbwyntio fwyaf ar y gymuned yng Nghymru. Maent yn ganolog i’r cymunedau y maent yn eu gwasanaethu. Ers 1999, mae cannoedd o ysgolion a gynhelir gan awdurdodau lleol wedi cau, gydag ardaloedd gwledig yn cael eu heffeithio waethaf. Pa gamau y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn bwriadu eu cymryd i fynd i’r afael â thanariannu, sef y rhwystr mwyaf rhag cadw ysgolion gwledig ar agor yng Nghymru?

Llywydd, a gaf fi gywiro’r Aelod? Nid wyf yn cynrychioli un o etholaethau gwledig mwyaf y Cynulliad hwn; rwy’n cynrychioli’r etholaeth wledig fwyaf, yn ddaearyddol, yn y Cynulliad hwn. Dyna pam fod gennyf ddiddordeb dwfn yn y pwnc hwn. A dyna pam fod fy mhrofiad blaenorol fel aelod o’r meinciau cefn wedi sicrhau fy mod yn benderfynol y gall y Llywodraeth hon symud ymlaen ar fater ysgolion gwledig. Bydd yr Aelod yn ymwybodol o’r atebion a roddais yn gynharach. Ar hyn o bryd, rydym yn ymgynghori ar y cod trefniadaeth ysgolion er mwyn sefydlu rhagdybiaeth yn erbyn cau. Ond o ran cyllid, bydd yn ymwybodol o’r grant arbennig a ddatblygwyd, o £2.5 miliwn y flwyddyn, er mwyn mynd i’r afael â rhai o’r heriau hyn—heriau go iawn—sy’n wynebu ysgolion gwledig a chynnal addysg yn y cymunedau hynny.

Roeddwn yn meddwl tybed pa waith rydych wedi’i wneud mewn perthynas â chysylltiadau cymunedol ac ysgolion bro. Er enghraifft, yn fy ardal i—ac ardaloedd eraill—mae gennym ysgol fawr newydd, sef Ysgol Bae Baglan. Dywedwyd wrthynt cyn i’r ysgol gael ei hadeiladu, gan uno gwahanol gymunedau o amgylch yr ardal honno, y byddent yn gallu cael mynediad at ddarpariaeth—yn gallu cael mynediad at y cae—ar gyfer gweithgareddau, ond bellach ymddengys mai llywodraethwyr yr ysgol honno fydd yn gallu gwneud y penderfyniad. Yn aml iawn, mae hynny’n creu tensiwn yn y gymuned leol, lle y gall y llywodraethwyr fod â safbwynt gwahanol ynglŷn â sut y dylid defnyddio’r cae o ran sut y mae’r gymuned eisoes wedi’i ddefnyddio dros lawer o flynyddoedd. Felly, rwy’n meddwl tybed pa sgyrsiau rydych wedi’u cael i geisio annog sgyrsiau priodol rhwng yr ysgolion a’r cymunedau er mwyn sicrhau y gall pawb, mewn gwirionedd, ddefnyddio’r cyfleusterau hynny pan fyddant angen eu defnyddio.

Mae’n ddrwg gennyf glywed bod tensiynau yn ardal Bae Baglan. Fi a agorodd yr ysgol yn swyddogol. Mae’n gyfleuster hynod drawiadol, a’r disgwyliad, fel y dywedais, yn rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, yw ein bod yn adeiladu adeiladau sy’n asedau hyblyg, gyda’r disgwyliad y bydd y gymuned ehangach yn gallu elwa ar y buddsoddiad sylweddol y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol i ddarparu’r cyfleusterau hynny. Wrth gwrs, oherwydd y modd y caiff ysgolion eu rheoli’n lleol, mae cyrff llywodraethu’n bwerus iawn, ond buaswn yn synnu pe bai unrhyw gorff llywodraethu yn ystyried nad yw eu hysgol yn ganolog i gymuned. Maent yn rhan o’r un peth, neu dylent fod o leiaf, a byddaf yn gofyn am gyngor pellach i weld ai un digwyddiad yw hwn neu a yw’n broblem systematig y bydd angen i Lywodraeth Cymru fynd i’r afael â hi.