2. A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ddatganiad am dwf yr economi gig yng Nghymru? (OAQ51143)

Mae ein strategaeth genedlaethol, ‘Ffyniant i Bawb’, yn nodi ein huchelgais ar gyfer economi sy’n darparu ffyniant i unigolion a ffyniant cenedlaethol, gan leihau anghydraddoldebau a thyfu cyfoeth a llesiant gyda’i gilydd, lle y gall pobl gyflawni eu huchelgeisiau a gwella’u llesiant, a sicrhau cyflogaeth gynaliadwy.

Diolch, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae mater arferion gweithio modern a chwestiynau mwy cyffredinol ynglŷn â sut yr ydym yn strwythuro ein marchnad lafur yn hynod bwysig. Mae Chwarae Teg wedi nodi bod adolygiad Taylor, a chreu’r Comisiwn Gwaith Teg, yn helpu i newid natur y ddadl ynglŷn â gwaith a’n marchnad lafur sy’n newid yn gyson. Mae’n hanfodol nad ydym yn colli’r cyfle i sicrhau bod cyflogaeth ddiogel, hyblyg a chyflogau da ar gael i bawb. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno bod angen inni gasglu a chael mynediad at fwy o ddata ar yr economi gig yng Nghymru er mwyn sicrhau cymaint o fanteision â chyn lleied o anfanteision â phosibl i bobl Cymru?

A gaf fi ddiolch i’r Aelod am ei chwestiwn a dweud fy mod yn croesawu gwaith adolygiad Taylor, er nad ymddengys, wrth gwrs, fod yr argymhellion yn mynd yn ddigon pell o ran cryfhau’r broses o orfodi’r ddeddfwriaeth, sy’n angenrheidiol er mwyn atal gweithwyr ar gyflogau isel rhag cael eu hecsbloetio? O ran yr hyn a allai fod o fudd, a gwella data ar yr economi gig, er mwyn ein cynorthwyo i ddeall natur ac effaith hyn ar economi Cymru, credaf ei bod yn bwysig inni barhau i weithio gyda’r Swyddfa Ystadegau Gwladol, a rhannau eraill o’r DU, i nodi’r ffyrdd gorau o gasglu’r data. Gallaf ddweud wrth yr Aelod fod swyddogion yn rhan o grŵp a sefydlwyd i edrych ar gwmpasu anghenion dadansoddol a dulliau o fesur yr economi gig, sy’n broblem ledled y DU, ond sydd ag arwyddocâd arbennig i ni yma yng Nghymru. Ac yn amlwg, o ystyried natur yr economi gig, gallai’r mewnwelediad a’r ffynonellau data newydd a fyddai ar gael drwy’r campws gwyddor data chwarae rôl bwysig iawn.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae twf yr economi gig a’r cynnydd mewn arferion gweithio ansafonol wedi creu problemau i nifer sylweddol o weithwyr, ac wedi ymestyn amddiffyniadau presennol y farchnad lafur i’r eithaf. Mae hefyd yn broblem i gyflogwyr, sy’n cael trafferth gyda’r system reoleiddio a threthu hon, a gynlluniwyd ar gyfer cyflogaeth ffurfiol a dibynadwy. Sefydlwyd adolygiad Taylor, o dan arweiniad Matthew Taylor, cyn uwch-gynghorydd i Tony Blair, gan Lywodraeth y DU er mwyn edrych ar arferion cyflogaeth yn yr economi fodern, ac mae ei argymhellion yn destun ymgynghoriad. Pa astudiaeth y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’i wneud o adolygiad Taylor, ac a wnaiff ei ystyried wrth lunio hawliau a chyfrifoldebau cyflogaeth yng Nghymru? Diolch.

Wel, credaf fy mod wedi ateb rhan helaeth o gwestiwn yr Aelod wrth ymateb i Jayne Bryant, drwy ddweud fy mod yn croesawu adolygiad Taylor. Fodd bynnag, credaf fod angen i Lywodraeth y DU ymateb yn gyflym i’r argymhellion yn awr. Ac fel y dywedais hefyd wrth yr Aelod, teimlaf nad yw’r argymhellion yn mynd mor bell ag y dylent. Fodd bynnag, credaf fod penderfyniad diweddar y Goruchaf Lys fod ffioedd tribiwnlys a gyflwynwyd gan Lywodraeth y DU yn 2013 yn anghyfreithlon yn gam cadarnhaol tuag at wella mynediad at gyfiawnder ar gyfer y rhai a fu’n ddarostyngedig i arferion cyflogaeth anghyfreithlon. Dylwn ddweud bod gwaith yng Nghymru, o ran caffael yn y sector cyhoeddus, ac o ran y gwaith a wnaed o dan arweiniad y Prif Weinidog, ar waith teg, yn bwysig yn fy marn i. Mae’n golygu ein bod ar y blaen i lawer o’r DU o ran sicrhau bod gennym arferion gwaith teg ar draws yr economi.

Mae gweithio yn yr economi gig yn gweddu i rai gweithwyr—mae bob amser wedi gweddu i rai gweithwyr, ac mae’n debyg y bydd bob amser yn gwneud hynny. Ond buaswn yn awgrymu nad yw’r mwyafrif yn dewis gweithio yn yr economi gig. Yr hyn y maent yn ei gael mewn gwirionedd yw diffyg sicrwydd swydd, diffyg gallu i gyllidebu. Rwy’n siŵr eich bod yn cytuno â mi ynglŷn â’r holl bethau hynny. Nododd Llywodraeth y DU mai’r broblem oedd gostyngiad mewn derbyniadau treth, a chawsom ddatganiad gan Philip Hammond yn ddiweddar a ddywedai ei fod yn mynd i addasu’r gyfundrefn drethu i ddod o hyd i ffyrdd mwy effeithiol o drethu’r gweithwyr hyn. Yn bersonol, credaf eu bod yn anwybyddu’r broblem go iawn yn llwyr. Felly, pa sylwadau a wnaethoch i Ganghellor y Trysorlys mewn perthynas â chynyddu twf cyflogaeth ddiogel, yn hytrach na chanolbwyntio ar y derbyniadau treth?

Byddwn yn cytuno â’r Aelod y gall yr economi gig fod yn atyniadol i rai pobl. Ond i’r mwyafrif, credaf ei fod yn amgylchedd ansefydlog ac ansicr ar gyfer ennill bywoliaeth. Ac nid yw’r broblem i mi yn ymwneud yn gymaint â derbyniadau treth; mae hynny’n amlwg yn fater ar gyfer Trysorlys y DU. Mae’r broblem i mi yn ymwneud â’r effaith y mae’r economi gig yn ei chael ar lesiant ac iechyd meddwl cyfunol y genedl, ac iechyd yr economi yn gyffredinol. Rydym wedi dweud yn glir iawn yn Llywodraeth Cymru fod angen inni gael cyflog byw priodol, fod angen inni arddel a gwella’r arferion cyflogaeth gorau, ac felly mae gwaith yn mynd rhagddo i archwilio’r broses o ymgorffori arferion cyflogaeth o fewn y siarter datblygu cynaliadwy ar draws yr economi. Ein safbwynt ni, sydd wedi’i gynnwys yn ‘Ffyniant i Bawb’, yw y dylem sicrhau bod cyfoeth, iechyd a llesiant ar gael i bawb yng Nghymru, ac y dylai mynediad at gyflogaeth fod ar sail cyflogaeth gynaliadwy a chyflogaeth sicr.